بلوچ ­های ایرانی در آفریقا

نویسنده: مریم خالقی نژاد، عضو گروه تمدن و سیاست ایرانی

از آغاز شکل­ گیری تمدن ایرانی تا کنون، یکی از مهمترین عواملی که موجب رشد و گسترش ارزش­های فرهنگیِ این تمدن عظیم شده ، مهاجرت اقوام ایرانی به سرزمین­های مختلف بوده است که اقوام مهاجر توانسته­ اند همراه خود ارزش­ها و فرهنگ های تمدنی را در جامعه مقصد نشر و ترویج دهند. اگرچه در زمان ­های قدیم، این انتقال فرهنگ و تمدن در بیشتر موارد به صورت ناخوداگاه و بدون برنامه­ریزی حکمرانان، توسط اقوام صورت می­گرفته که یکی از این موارد قومیت بلوچ در افریقا می­  باشد.

درطولِ تاریخ سرزمینِ ایران، نمایانگر فرهنگ و تمدنی مملو از اقوام با هویت و قومیت­های مختلف بوده است پس بدون شک هرگونه تحرک این اقوام باعث نشر برخی اداب و رسوم و فرهنگ و تمدن در سرزمین های دیگر نیز شده است، براساس منابع تاریخی معتبر شاهد مهاجرت مردم ایرانی در زمان­های متوالی به سرزمین­های دیگر بوده­ ایم، بلوچ گونه­ ای از این اقوام است که طبق اسناد موجود از حدود سیصد سال پیش به قسمت­ هایی از افریقا مهاجرت کرده­ اند. ( عرب احمدی، 1391). گفته شده از نظر تاریخی اولین قوم مهاجرِ ایرانی به افریقا اقوامی با اصالت شیرازی هرچند به تعداد معدودی در شرق افریقا بوده و بعد از سال­ها حضور آنها در آن سرزمین کمرنگ و کمرنگ­ تر شده است که در این خصوص کتابی نیز تحت عنوان "جایگاه ایرانیان شیرازی الاصل در توسعه و فرهنگ تمدن شرق افریقا" به بررسی این مهم پرداخته است. اما بعد از مهاجران اولیه ایرانی، اقوام بلوچ دومین قومی بوده که از بلوچستان ایران راهی مهاجرت به سمت شرق افریقا شده­ اند و تا کنون توانسته ­اند علاوه بر ترویج و نشر تمدن و برخی مولفه ­های فرهنگی ایران در افریقا منجر به پیشرفت­ های در آن منطقه گردیده و حتی مناصب مدیریتی مهمی را نیز در دست بگیرند. بنابراین بلوچ ­های ایرانی مقیم در افریقا دو گروه هستند یکی گروهی که از زمان پادشاهی عمانی ­ها مهاجرت کرده و عده­ای نیز که بعد از استعمار انگلیس به این منطقه آمده ­اند.

منابع موجود تاریخی بر این گواه هستند که از زمان قاجاریه مردمان مختلف سیستان و بلوچستان از ایران به سمت افریقا حرکت کرده ­اند. از انجایی که اقوام دیرینه ایرانی به رشادت و جنگاوری شهرت داشته ­اند لذا این قوم نیز در زمان سکونت خود در این منطقه در جنگ­هایِ مختلفِ بیگانگان برای تصرف این سرزمین رشادت ­هایی را اعمال کرده­ اند و به عمل جنگاوری برای حفاظت و امنیت آن منطقه پرداخته ­اند، به جهت این ویژگی دلاورانه و جنگجویانه این مردم مهاجرِ بلوچ، مورد توجه حاکمان آن منطقه قرار می­ گیرند و در مناصب حکومتی نیز از آنها استفاده می ­شده است. اگرچه در طول جنگ­ های مختلف تاریخی این قوم به حفاظت از این سرزمین در کنار مردم بومی آنها پرداخته­­ اند اما در بعد از رهایی از استعمار انگلیس و پایان یافتن برخی جنگ­های بزرگ در زمان انقلاب زنگبار بسیاری از بلوچ ­های برخی مناطق افریقا به سمت ایران و برخی کشورهای دیگر مهاجرت کردند و مردم بلوچی که در افریقا باقی مانده از مناطقی مانند زنگبار مهاجرت و به مناطق دیگر افریقا رفته­ اند.

اقلیت نسبتا بزرگ و منسجم بلوچ­ ها با اصالت ایرانی، که در حال حاضر طبق آمارهای اعلام شده جمعیتی در حدود 30000 نفر در شرق آفریقا را شامل می ­شود، در ابتدا سربازان و رزمندگانی بودند که در خدمت حکام عمانی زنگبار بودند، اما بعدا کارآفرین شدند. بلوچ ها اکنون در مقایسه با جوامع بومی از سطح درآمد نسبتا بالایی برخوردارند و علی رغم اقامت طولانی در منطقه، ویژگی های قومی و قبیله ­ای خود را حفظ کرده ­اند.(IIAS و احمدی،1391). اکنون بیشترین مردم بلوچ در کنیا، اوگاندا، تانزانیا و کنگو هستند و عده کمی در مناطق دیگر سکونت دارند. بلوچ­ها از دهه 1960 ، زمانی که کشورهای شرق آفریقا مستقل شده، به تجارت، کشاورزیِ مکانیزه ، حمل و نقل و مشاغل ماهر مشغول بوده­ اند. اگرچه بسیاری از بلوچ ­ های آفریقای شرقی در دهه 1960 به اروپا ، آمریکای شمالی و کشورهای مختلف خلیج فارس مهاجرت کردند، اما در طول سالیان گذشته امواج جدید بلوچ در فواصل نامنظم به آفریقای شرقی رسیده­ اند و به مرور زمان توانسته ­اند برخی از فرهنگ و ارزش­های ایرانی را در آنجا گسترش دهند و به صورت غیر مستقیم موجب معرفی و رواج برخی فرهنگ­ های ایرانی در این مناطق شوند که امروزه به صورت­ های مختلفی در آن منطقه نمایان است. نمونه بارز این امر را می­ توان در برگزاری جشن نوروز بیان کرد که ابتدا توسط نسل اول مهاجران ایرانی یعنی شیرازی الاصل­ های مهاجر و سپس توسط بلوچ ­های مقیم افریقا همچنان در حال برگزاری است که این گونه عوامل منجر به نوعی درهم تنیدگی آداب و رسوم و همبستگی میان مردم می­  شود.

منابع:

- عرب احمدی، امیربهرام(1391). بلوچ­های ایرانی در شرق افریقا، نشریه پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران، پاییز و زمستان، شماره 1

https://www.iias.asia/ ,A Sociological Study of the Immigration of the Iranian-descent Baluchis to East Africa and their cultural and social impacts on indigenous people of East African coasts

جهت ارجاع علمی: مریم خالقی نژاد، « بلوچ های ایرانی در آفریقا »، تاریخ انتشار: 1400/5/12