تأثیرات جنگ اوکراین- روسیه بر بازار انرژی ایران

نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژی­ های نو در روز چهارشنبه 4 خرداد ماه 1401 با همکاری گروه نظام بین الملل انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا تحت عنوان «تأثیرات جنگ اوکراین – روسیه بر بازار انرژی ایران» با ارائه دکتر عباس ملکی، دانشیار سیاست ­گذاری انرژی دانشگاه صنعتی شریف و مدیریت دکتر رحمت حاجی مینه مدیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو برگزار شد. در این نشست تخصصی دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر اسدالله اطهری رئیس انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا و جمعی از اعضای گروه نفت، گاز و انرژی ­های نو و علاقه ­مندان به حوزه انرژی حضور داشتند.

در ابتدا دکتر حاجی مینه پرداختن به موضوع نشست را با توجه به پیامدهای جنگ اوکراین- روسیه در حوزه های سه گانه ژئوپلیتیک، انرژی و مواد غذایی حائز اهمیت دانست که نه تنها بر رقابت دوکشور بلکه بر عرصه بین الملل نیز تأثیرگذار هستند. از نظر وی از ابتدای جنگ شاهد نقش تعیین کننده انرژی در واکنش اروپایی ها و غرب نسبت به روسیه هستیم و در این میان پاسخ به این پرسش مهم است که فرصت ها و تهدیدهای حمله روسیه به اوکراین برای بازار انرژی ایران به عنوان تولید کننده و صادر کننده نفت و گاز چیست؟

دکتر ملکی نقطه آغازین سخنرانی خود را بررسی قیمت نفت و گاز طبیعی روز جاری و ارتباط افزایش قیمت آن­ها با شروع جنگ­ها قرار داد. سپس در چارچوب بحث­های مقدماتی به تأثیرات کووید-19 بر بازارهای انرژی پرداخت و گفت: درحالی که در دوره کرونا اقتصاد جهانی به رکود رفت وسرمایه گذاری جدید برای اکتشاف و استخراج به فراموشی سپرده شد پس از کرونا نشانه های رشد اقتصادی و افزایش تقاضا برای نفت به چشم می خورد.

وی به دنبال پرداختن به دلایل شروع جنگ اوکراین و روسیه و در بررسی وضعیت روسیه در دوران جنگ و پساجنگ گفت: تحریم حامل های انرژی روسیه در اروپا و آمریکای شمالی در دست تصویب است و در این خصوص مدودوف معاون دبیر شورای امنیت ملی روسیه معتقد است تحریم ها علیه کشورش ممکن است تا چند دهه دوام داشته باشد و مسکو باید به منابع داخلی خود تکیه کند. از نقطه نظر دکتر ملکی تحت چنین شرایطی به نفع روسیه است تا توجه بیشتری به کشورهایی نظیر چین، هند و ایران داشته باشد. از سویی دیگر به گفته وزیر حمل و نقل روسیه نیز مسکو به دنبال کریدورهای لجستیکی جدید است، نظیر کریدور حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب، و کریدور هند، ایران، افغانستان، آسیای مرکزی و روسیه، همچنین ارسال کالا از طریق دریای خزر به ایران.

این استاد دانشگاه در ادامه بررسی خود تأکید کرد، ایالات متحده از لحاظ انرژی در حالت بحرانی بسر می برد و احتمالاً حزب دموکرات ایالات متحده به دلایلی از جمله قیمت بالای بنزین و گاز طبیعی، انتخابات میان دوره ای مجلس و ریاست جمهوری در پیش­ رو را خواهد باخت.

وی افزود: قاره اروپا از دیرباز به لحاظ نیاز به حامل های انرژی متفاوت برای برطرف کردن نیاز بخش های اقتصادی و اجتماعی خویش با اتحاد شوروی و روسیه از در همزیستی مسالمت آمیز و تنش زدایی برآمده است تا جایی که حدود 40 درصد از تقاضای انرژی قاره سبز توسط روسیه تأمین می شود. این قاره توسط دریاهایی از نفت و گاز محاصره شده است و داد و فریاد مسئولین اروپایی در حال حاضر ناظر بر هزینه کردن بیشتر برای خرید نفت وگاز گران تر است و اروپایی ها در کوتاه مدت برای تأمین انرژی مشکلی ندارند.

اروپا در دوران جنگ اوکراین و روسیه در مورد تحریم روسیه در بخش انرژی به نتیجه واحدی نرسیده است، ضمن آن که نگاه خود به انرژی های فسیلی را تغییر داده است. در این خصوص اروپایی ها گاز طبیعی را یک انرژی پاک دانستند و رویکرد مجدد به زغال سنگ کردند و درصدد استفاده مجدد از انرژی هسته ای برآمده ­اند. در این میان ضمن تأخیر در گذار انرژی، سیاست گذاری استفاده از انرژی های تجدید پذیر را نیز وسعت داده اند و در پی استفاده از دیگر نقاط عرضه نظیر دریای شمال، ال ان جی از آمریکا شمالی، خط لوله از آفریقا، استرالیا و خلیج فارس هستند.

وی گفت: در آینده تا سال 2030، حامل های انرژی فسیلی حرف اول را می زنند و گذار انرژی به انرژی های پاک زمان بر و همراه با مشکلات متعدد به ویژه در بخش مالی است. بدین جهت کشورها و احزابی که در این زمینه بدون احتیاط عمل کردند در انتخابات های پیشرو وضعیت ضعیفی خواهند داشت.

دکتر ملکی پس از نگاه به وضعیت نفت و گاز ایران یعنی دارا بودن 32/1 تریلیون مترمکعب از منابع گاز طبیعی جهان و حدود 157/8 میلیارد بشکه نفت، بهره مندی از 130 سال منابع نفت و گاز را یک مزیت برای ایران دانست درحالی که منابع دنیا حدود 50 سال است و گفت: تحریم ایران در بخش انرژی تا این لحظه هوشمندترین تحریم در تاریخ بوده است و طبق گفته وزیر حمل و نقل روسیه: مسئولان روس با تکیه بر تجربیات ایران که سال ها در تحریم بوده به دنبال راه حلی برای این موضوع هستند.

وی بخش انتهایی سخنان خود را به ارائه توصیه هایی برای ایران اختصاص داد و تأکید کرد: ایران می تواند بازیگری دوباره در صحنه انرژی جهان باشد به شرطی که مسئله برجام حل شود، حکمرانی در بخش نفت، گاز و برق ایران در تراز کشورهای متوسط ارتقاء یابد و دولت از تصدی گری خلع گردد. افزون بر این ایران نیازمند فعالیت مؤثر در اوپک و همکاری سه جانبه با روسیه و عربستان در اوپک پلاس است. همکاری با روسیه در بخش انرژی می تواند مبتنی بر احیاء توافق 500 هزار بشکه در روز و فروش آن توسط ایران و استفاده از مسیر دریای خزر باشد. وارد کردن نفت خام از بندر نکا امیرآباد برای ایران ارزان تر خواهد بود.

وی ادامه داد، ایران نسبت به تأمین انرژی چین نیز باید حساس باشد و حتی به قیمت پایین تر سهم خود از بازار چین را از دست ندهد. از طریق همکاری با قطر برای انتقال فناوری و همکاری با عمان برای تولید ال. ان جی می توان حلقه مفقوده تولید گاز طبیعی مایع شده در ایران را پیدا و مرتفع کرد.

از نگاه دکتر ملکی ایران می تواند واسطه العقد مناسبات انرژی روسیه و هند باشد. مذاکره با ترکیه برای تمدید قرارداد کنونی گاز طبیعی و استفاده از ظرفیت منابع مشترک با همسایگان بر اساس مذاکره و عقد توافق برای رسیدن به unitization از دیگر توصیه های مهم وی هستند. دکتر ملکی در بخش انتهایی سناریوهایی را نیز برای انرژی ایران ترسیم کرد، نظیر احداث خط لوله گاز طبیعی از ایران به چین، پایان خط لوله ایران- پاکستان- هند و وصل شدن دوباره به هند و صادرات گاز ایران به اروپا که می تواند حدود 30 میلیارد متر مکعب باشد.

این نشست پس از پرسش و پاسخ حاضرین و جمع­ بندی سخنران و دکتر حاجی مینه خاتمه یافت.

نویسنده گزارش: گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی ­های نو

جهت ارجاع علمی: عباس ملکی، «تأثیرات جنگ اوکراین- روسیه بر بازار انرژی ایران»، نشست 4 خرداد 1401 گروه نفت، گاز و انرژی های نو، تاریخ انتشار در سایت: 1401/3/9