جایگاه جمهوری اسلامی ایران در راهبرد خاورمیانه ای اروپا
دقیقا چند روز پس از رای مردم انگلیس به خروج این کشور از اتحادیه اروپا، این اتحادیه راهبرد جدید خود را به عنوان چارچوبی اصلی برای بازتعریف سیاست خارجی و امنیتی مشترک آینده اروپا ارائه کرد. نکات اصلی این راهبرد چیست و تا چه اندازه این نکات اصلی به نقش ایران مرتبط می‌شود. در این ارتباط باید گفت راهبرد جهانی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا مبتنی بر پنج ارزش اصلی معرفی شده است که عبارتند از: صلح، امنیت، شکوفایی و رونق، دموکراسی و قوانین. این ارزش‌ها به دلایل متعددی به نقش ایران در سطح منطقه غرب آسیا و در سطح جهانی مرتبط هستند.
نخست آنکه، سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا باید امنیت کشورهای عضو این اتحادیه را در قبال تهدیداتی همچون تروریسم و امنیت انرژی افزایش دهد. از این رو، نقش ایران در امنیت انرژی اتحادیه اروپا، مبارزه با تروریسم و جنگ علیه داعش و دیگر گروه‌های افراطی به ویژه افراط‌گرایی سلفی بسیار حایز اهمیت است. دوم آنکه، سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا بر آن است که قدرت ترمیم‌پذیری دولت‌ها و جوامع (Resilience of States and Societies) را در شرق تا امتداد آسیای مرکزی از یک سو و آفریقای مرکزی از سویی دیگر تقویت کند و نیز دوباره به دولت‌های شکننده (Fragile States) ثبات بخشد. این امر به معنای تمرکز ویژه اتحادیه اروپا بر افزایش قدرت ترمیم‌پذیری جوامع درحال گذار است. در این ارتباط نیز نقش ایران در مدیریت موج‌های مهاجرت از افغانستان، پاکستان و بنگلادش و نیز تاثیر آن بر قدرت ترمیم‌پذیری دولت‌های لبنان، عراق، سوریه و افغانستان بسیار با اهمیت است.
سندی که چند ماه گذشته توسط پارلمان اتحادیه اروپا درباره روابط این اتحادیه با جمهوری اسلامی ایران منتشر شد، اشاره دارد که ایران یک کشور مسلط در منطقه است، دارای ذخایر عظیم گازی است و شریک مهمی نیز برای اتحادیه اروپا در یک منطقه بی‌ثبات (منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا یا وانا) است. بنابراین، موقعیت استراتژیک ایران را در منطقه وانا نمی‌توان نادیده گرفت. همچنین، در سند اخیر سیاست خارجی و امنیتی مشترک اروپا به نقش ایران نیز در اینباره اشاره شده است؛ به ویژه آنکه، در این سند بر لزوم اتخاذ یک رهیافت جامع برای حل مناقشات و بحران‌ها که مبتنی بر مشارکت اروپا، بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای باشد، تاکید شده است. در این ارتباط، می‌توان نقش مهم ایران را در حل بحران‌های سوریه و عراق دید؛ ایران از ساختار دولت ـ ملت ها در منطقه و حفظ نظم موجود حمایت می‌کند و همچنین، نقش ثبات بخش آن در بسیاری از منازعات منطقه‌ای بسیار مهم است.
سوم آنکه، طبق سند اخیر سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا، این اتحادیه بر آن است که از «نظم‌های منطقه‌ای» (Regional Orders) در سراسر جهان حمایت کند. در این زمینه نیز نقش ایران مهم می‌باشد. امروزه، شرایط به گونه‌ای است که بنا به گفته بوزان، امنیت از پایین به بالا تعریف می‌شود و این امر بدین معنا است که امنیت منطقه به امنیت نظام جهانی شکل می‌دهد. درنتیجه، برای اتحادیه اروپا حل منازعات و ارتقای حقوق بشر هنجاری در کشورهای منطقه وانا از جمله در کشورهای مدیترانه‌‌ای، آفریقایی و خاورمیانه‌ای عنصری کلیدی برای مواجهه با تهدیدات تروریستی و چالش های مربوط به دموکراسی است. در این بخش اتحادیه اروپا ضمن هنجارگرایی عملگرایانه (principled pragmatism) یعنی حمایت و ترویج ارزش‌ها تا حد امکان، بر آن است که یک «مشارکت متوازن» (Balanced Engagement) را در منطقه خلیج فارس دنبال کند و با کشورهای این منطقه همکاری داشته باشد. این سند امیدوار است که موافقت‌نامه هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 به تدریج به همکاری در حوزه‌های دیگر همچون تجارت، پژوهش، محیط زیست، انرژی، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، مساله مهاجرت و دیگر چالش‌ها منجر شود و بنابراین، دوباره می‌توان شاهد نقش کلیدی ایران در این زمینه‌ها بود.
سرانجام، مطابق با استراتژی اتحادیه اروپا، این اتحادیه باید روند اصلاح حکمرانی جهانی ـ مبتنی بر هنجارهای بین المللی ـ را به منظور کسب احترام و توسعه پایدار و نیز برای دسترسی به تجارت جهانی گسترش دهد. در این زمینه نیز در سند سیاست خارجی و امنیتی مشترک اروپا اشاره شده که اتحادیه اروپا یک نظم جهانی مبتنی بر قانون را که همان چندجانبه‌گرایی می‌باشد، گسترش داده است. در این خصوص، برجام به عنوان یک موفقیت بزرگ برای اتحادیه اروپا در ارتباط با گسترش هنجارهای بین المللی و منطقه‌ای و درنهایت، حفظ وضع موجود تلقی می‌شود. به عنوان جمع‌بندی نهایی، باید گفت که پس از برجام و تحولات در نظم منطقه وانا، پویایی‌های بیشتری برای همکاری‌های موثرتر میان ایران و اتحادیه اروپا به خصوص در زمینه ثبات و امنیت در منطقه وانا وجود دارد و بسیاری از بندهای راهبرد جهانی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا با همکاری و همراهی ایران فرصت بمراتب بیشتری برای محقق شدن پیدا خواهند کرد.
منبع: دیپلمات/ اسفند ماه 1395
نویسنده
بهزاد احمدی لفورکی (ناظر علمی)
بهزاد احمدی لفورکی پژوهشگر ارشد مهمان و ناظر علمی گروه بررسی ملاحظات اروپا در خاورمیانه در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی فارغ التحصیل دکتری رشته روابط بین الملل از دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران می باشد. حوزه مطالعاتی آقای احمدی مطالعات اروپا و حکمرانی بین المللی فضای سایبری است.