چرخش خلافت داعشی؛ از خلافت حقیقی تا خلافت مجازی
داعش از ابتدای شکل‌گیری و آغاز فعالیت مسلحانه خود در عراق و شام از رسانه‌های مختلف و فناوری‌های پیشرفته و نوین به‌ویژه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی همچون: توئیتر، فیس‌بوک، یوتیوب، اینستاگرام، دیاسپورا، وب‌سایت‌های اینترنتی، و تالارهای گفتگو به‌عنوان ابزاری مهم در جهت جذب نیرو، نشر و تبلیغ آموزه‌های خود، انتقال پیام، جمع‌آوری پول، اثبات مشروعیت و مشروعیت‌بخشی به کشتارهای خود، بازنمایی گفتمان سلفیسم، اطلاع‌رسانی از فتوحات و پیشروی‌‌های خود، ایجاد جنگ روانی، آموزش عملیاتهای انفجاری و تروریستی و تفرقه میان شیعه و سنی استفاده کرده است.
اگرچه از سال ۲۰۱۶، بسیاری از کار‌شناسان از تضعیف خلافت مجازی داعش سخن گفته‌اند؛ لیکن پس از شکست خلافت سرزمینی داعش در عراق و سوریه در ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۷ بحث‌های متعددی پیرامون خلافت مجازی داعش در محافل علمی مطرح شده است. همچنین پس از شکست‌های مستمر داعش در عراق و سوریه، سندی در فضای مجازی با عنوان «خلافت نابود نخواهد شد» درحال چرخش است. این سند مجموعه گلچینی از سخنان و مواضع رهبران کشته شده و زنده داعش است. در این سند آمده است: «پیام خلافت این است که تازمانی‌که اراده وجود داشته باشد دولت اسلامی هم وجود خواهد داشت». در بخشی از این سند آمده است که مسلمانانی که در آمریکا متولد می‌شوند ارتش فاتحین خواهند بود و پایان خلافت سرزمینی به‌معنای پایان ایده «دولت اسلامی» نیست.
این سخن بدین‌معناست که داعش پس از شکست‌های متوالی و سنگین در عراق و سوریه وارد فاز جدیدی تحت عنوان فعالیت گسترده و شبکه‌سازی سایبری برای عضوگیری و یارگیری پنهانی و آموزش عملیاتهای نظامی و تروریستی نظیر: عملیات انتحاری و انغماسی در فضای سایبری به‌منظور تأسیس خلافت مجازی شده است.
در خلافت سایبری، داعش به‌جای حضور فیزیکی، بیشتر به حضور در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی متمایل خواهد شد. به‌بیان‌دیگر، در این تاکتیک، خلافت مجازی یا آنلاین، جایگزین خلافت حقیقی و سرزمینی خواهد بود. اگرچه خلافت سرزمینی داعش در عراق و شام چندان پایدار نبود؛ اما خلافت مجازی می‌تواند بسیار پایدار‌تر و باثبات‌تر از خلافت حقیقی باشد و شکست آن نیز به‌مراتب دشوار‌تر باشد؛ امری که بسیاری از مقامات سیاسی و امنیتی اروپایی و آمریکایی به آن اذعان داشته‌اند.
درهمین‌راستا، رولف هولمبو، سفیر سابق دانمارک در سوریه می‌گوید: «ممکن است جسم خلافت متلاشی شود، اما روح خلافت یا خلافت مجازی باقی خواهد ماند». ژنرال دیوید پترائوس، رئیس سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نیز هشدار داده است که شکست خلافت مجازی داعش دشوار‌تر خواهد بود و افراط‌گرایان ممکن است به تسلیحات کشتارجمعی مجازی دست پیدا کنند که بتوانند به شبکه برق یک کشور آسیب بزند. وی گفته است: ما ارتش داعش را شکست خواهیم داد و همزمان تیری در قلب ابوبکر البغدادی، رهبر داعش فرو خواهیم کرد؛ اما نمی‌توانیم تیری در قلب خلافت مجازی ایجاد کنیم. این یک ایدئولوژی است که در اینترنت گسترش یافته است.
سناتور‌ها و مقامات امنیت ملی آمریکا نیز هشدار داده‌اند که فروپاشی خلافت خودخوانده داعش توانایی این گروه تروریستی برای الهام‌بخش بودن حملات به اهداف غربی ازطریق اینترنت را از بین نمی‌برد. در این رابطه، لورا شیائو، مدیر اطلاعات مرکز ملی مقابله با تروریسم آمریکا گفته است: متأسفانه فروپاشی خلافت داعش و از دست دادن قلمرو‌هایش به‌معنای کاهش توانایی این گروه تروریستی در الهام‌بخش بودن حملات نیست. توانایی داعش برای ارتباط برقرار کردن با طرفدارانش در سراسر جهان ازطریق ظرفیت رسانه‌های اجتماعی‌اش بی‌سابقه است و به این گروه امکان دسترسی به تعداد وسیعی از افراط‌گرایان خشونت‌آمیز داخلی را می‌دهد.
ازسوی‌دیگر، مارک میچل، معاون وزیر دفاع آمریکا در عملیاتهای ویژه گفته است: از بین رفتن خلافت فیزیکی داعش به‌معنای پایان کار این گروه یا دیگر سازمان‌های تروریستی جهانی نیست. داعش همزمان با از دست دادن قلمروهای خود بیش از پیش به ارتباطات مجازی تکیه کرده است و به الهام‌بخش بودن حملات توسط مردم آسیب‌پذیر ادامه می‌دهد.
در پایان این نکته لازم به‌ذکر است که تروریسم سایبری به دلایل متعددی ازجمله: ماهیت فرامرزی فضای سایبر، هزینه اندک، هدایت از راه دور، دشواری در شناسایی و ردیابی و همچنین انتشار گسترده حمله، برای تروریست‌های عصر حاضر جذاب‌تر از روش‌های کلاسیک است. تروریست‌های داعش ازطریق هک کردن شبکه‌های امنیتی و اطلاعاتی، تولید و انتشار انواع بدافزارها و یا تولید تسلیحات بیولوژیکی می‌توانند تهدیدی اساسی برای همه کشورها باشند. درحقیقت امروزه هیچ کشوری در جهان نمی‌تواند خود را از حملات سایبری و تروریسم سایبری ایمن و مصون بداند؛ لذا همه کشورها نیازمند اتخاذ راهبرد جامعی برای مقابله با این مسئله درجهت تضمین امنیت ملی و دستیابی به منافع حیاتی خود هستند.
منبع: مؤسسه تحقیقات ابرار معاصر تهران