بررسی زمینه ها و دلایل سقوط دولت مرسی در مصر

متن سخنرانی دکتر سید عبدالامیر نبوی پژوهشگر ارشد پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در نشست "بررسی زمینه ها و دلایل سقوط دولت مرسی در مصر"، پژوهشکده مطالعات جهان اسلام، مورخ  1 مرداد ماه 1392.

دکتر نبوی در این نشست پیش زمینه ها و شرایط سیاسی مصر را که منجر به روی کارآمدن مرسی و به قدرت رسیدن اخوان المسلین شد، مطرح نمود. سپس به مجموعه ای از موارد و اشتباهاتی پرداخت که از جانب اخوان المسلمین به طور کلان و مرسی به عنوان یک سیاستمدار به شکل خاصی صورت گرفت و منجر به سقوط این جنبش شد.

وی در ابتدا به انقلاب 25 ژانویه و تردیدهای اخوان المسلمین برای پیوستن به این جریان اشاره کرد. در این خصوص ضمن اشاره به اولین تظاهرات میلیونی در روز سه شنبه "روز خشم" اظهار داشت که رهبران اخوان تردید داشته و حتی مخالف بودند وارد این جریان شوند چرا که شناخت دقیقی از ماهیت جنبش نداشتند و این امر را در کنترل خود نمی دانستند. در چند روز اول انقلاب اخوان با پخش عکس هایی از میدان تحریر به صورت خالی از جمعیت به طرفدارانش پیغام می داد که در مصر خبری نیست.

در ادامه وی، دو عامل تداوم حرکت اعتراضی مردم مصر از یک طرف و فشار بدنه ی اخوان المسلمین به رهبری از طرف دیگر را از جمله مواردی دانست که اخوان را وادار به عکس العمل در این جریان کرد.  وی پیوند اخوان به این جریان را با داشتن ویژگی هایی از جمله ساختار سلسله مراتبی با قدمتی 80 ساله، تقسیم بندی کارها درمیدان تحریر از جمله عوامل موثر در رشد جنبش اعتراضی دانست. دکتر نبوی ضمن اشاره به سرکوب اخوان در سالیان گذشته توسط ناصر، سادات و مبارک اظهار داشت که اخوان المسلمین با موفقیت اعتراضات مردمی و کناره گیری مبارک سعی کرد تا وجهه خود را پس از سالها دوباره بازسازی کند. وی به تلاشهای اخوان المسلمین برای درک شرایط جدید، احترام به نظریات مختلف و عدم تمایل به کسب قدرت اشاره کرد و این تلاش را در راستای ترمیم چهره منفی اخوان در سه روز اول انقلاب دانست. سپس وی به وقایع پس از انقلاب و تلاش اخوان المسلمین برای نشان دادن چهره ی یک بازیگر متعهد و مسئول و پایبندی به قواعد دموکراتیک اشاره کرد. در ادامه دکتر نبوی به بررسی اقدامات مرسی و اخوان المسلمین پرداخت.

وی اظهار داشت این گروه اعلام کردند که در انتخابات پارلمانی تنها برای 50% کرسی ها کاندیدا معرفی می کنند. اما از این به بعد یک سلسله اشتباهاتی رخ داد که نه تنها چهره ی متعهد و مسئول آنها زیر سوال رفت بلکه میراث 80 ساله اخوان المسلمین هم مورد تردید واقع شد. به اعتقاد دکتر نبوی مشکل از زمانی آغاز شد که فهرست فراکسیونهای داخل پارلمان بررسی شد. در انتخابات پارلمانی مصر همواره یک سوم کرسی ها متعلق به کاندیداهای مستقل است و فقط دو سوم کاندیداها متعلق به جریانها و احزاب است. اما بعداً مشخص شد که اخوان المسلمین برای آن یک سوم هم کاندیدا معرفی کرده است و اکثریت را به دست آورده است. به دنبال این امر چهره اخوان المسلمین به شدت زیر سوال رفت و انتخابات پارلمانی ابطال شد.

مسئله دیگری که این پژوهشگر ارشد مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه مورد بررسی قرار داد، انتخابات ریاست جمهوری بود. وی اظهار داشت که در انتخابات ریاست جمهوری عبدالفتوح، یک چهره متنفذ و تاریخی و جوانانی که طرفدار او بودند اخراج شدند. دکتر نبوی، معرفی دو کاندیدا یعنی خیرات شاطر و محمد مرسی را دلیل زیر سوال رفتن نیت اخوان المسلمین برای عدم حضور در قدرت دانست. هر چند اخوان المسلمین توجیه کرد که ما قصد نداشتیم وارد عرصه رقابت پارلمانی و ریاست جمهوری شویم و شرایط ایجاب کرد که برای حفظ دستاوردهای انقلاب تلاش کنیم.

مسئله دیگری که دکتر نبوی مورد بررسی قرار داد موضوع کمیته تدوین قانون اساسی بود. اخوان المسلمینی که تصور بر این بود در کمیته تدوین قانون اساسی اکثریت را به دست نمی آورد اما در عمل اکثریت را به دست آورد و گروه های فکری دیگر را کنار زد. 

این پژوهشگر ارشد ضمن اشاره به اینکه اخوان المسلمین حساسیت ارتش را رعایت کرد و حتی در قانون اساسی جدید دست ارتش را باز گذاشت اظهار داشت زمانیکه مرسی به قدرت رسید امید این بود که اخوان المسلمین از فرصت به دست آمده استفاده کند و چهره یک بازیگر مسئول را به خود بگیرد اما اشتباهاتی را مرتکب شد.

وی اشتباه اخوان المسلمین را در چند سطح بررسی کرد. درسطح داخلی، ورود به عرصه ی انتخابات ریاست جمهوری و حمایت از این امر را به عنوان اشتباه نخست دانست. در این خصوص وی به تراکم بحران ها در جامعه مصر اشاره کرد و اظهار داشت اقتصاد مصر دوره مبارک بر لبه پرتگاه بود ومسئله شکافهای اجتماعی، مسائل سیاسی و اقتدارگرایی سرگوبگر مبارک واقعا مشکل ساز بود. وی تاکید کرد در مصر هر کسی که به قدرت می رسید با نارضایتی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و انتظارات متنوعی روبرو می شد و مرسی نیز به لحاظ اقتصادی نتوانست دستاوردهایی داشته باشد. ضمن اینکه بحران های اجتماعی از جمله آدم ربایی، اخاذی از گردش گران تشدید شد، همچنین درگیری قدیمی بین مسلمانان و قبطی ها افزایش می یافت. مسئله دیگر تلاش برای بازنویسی تاریخ 25 ژانویه بود که در عین اینکه اخوانیها نقشی در شروع آن نداشتند بعضی از شخصیت های اصلی این انقلاب از جمله "احمد ماهر" را حذف کردند. نتیجه این عملکرد اخوان المسلمین در سطح داخلی سر دادن واژه کذاب (بسیار دروغگو) در خیابان ها بود. مسئله دیگری که دکتر نبوی به آن توجه کرد، مشکل درونی اخوان و ریزش طرفداران آن بود. وی اظهار داشت که در 2 سال اخیر 5 حزب جدید از اخوان المسلمین منشعب شده که نشان از مشکلات درونی آن دارد. 

در سطح خارجی سفر به چین، بروکسل و برزیل و تمرکز بر جذب سرمایه گذاری از این کشورها، بر خلاف رفتار مبارک که با آمریکا، اروپا، عربستان و امارات نزدیک بود را نشان از گسترش روابط با قدرتهای جدید ضمن حفظ متحدان سنتی بر شمرد. وی این سیاست را نیز نتیجه بخش ندانست چراکه نه تنها متحدان جدید توجه جدی ای به مصر نکردند بلکه متحدان سنتی نیز آزرده خاطر شدند. وی تبریک عربستان، امارات و آمریکا پس از سقوط مرسی را نشان از این امر دانست.

در سطح منطقه ای اختلاف با اتیوپی را از جمله اشتباهات کلیدی دانست. وی ضمن اشاره به برنامه ی ساخت سد و افزایش استفاده از آب نیل از سوی اتیوپی و در نتیجه کاهش ورودی آب مصر با توجه به وابستگی این کشور به آب نیل و خشکسالی در این کشور بر سخنرانی مرسی بدون هماهنگی با سران ارتش و تهدید به حمله نظامی به اوتیوپی به عنوان یک اشتباه بزرگ تاکید کرد.

وی در ادامه از موضع مرسی نسبت به سوریه و سخنرانی تند در جمع سلفی ها در قالب اعلام حمایت از برقراری منطقه پرواز ممنوع در سوریه سخن گفت. در نهایت از بستن سفارتخانه این کشور باز هم بدون هماهنگی با ارتش باید به عنوان اتفاقی یاد کرد که موجب عکس العمل ارتش شد. در این خصوص بلافاصله سخنگوی ارتش رسماً اعلام کرد برنامه ای برای درگیری منطقه ای ندارد و ورود به کشورهای دیگر به طور مثال مورد کویت در سال 1991 در چارچوب قطعنامه سازمان ملل و اتحادیه عرب بوده و به طور مستقل نبوده است.

در آخر این پژوهشگر ارشد مطرح کرد که جنبش تمرد با حمایت ارتش، اخوان المسلمین را کنار زد و نیروهایی که این روزها در قاهره حضور دارند از شهرستان و روستاها آمده اند و به نظر می رسد مخالفتها و اقدامات آنها موفقیت آمیز نیست. دکتر نبوی اظهار داشت هر چند مجموعه ای از مشکلات اخوان المسلمین را به اینجا رسانده اما کار اخوان المسلمین و اسلام گرایی در مصر تمام نشده است. وی تأکید کرد که به نظر می رسد اخوان المسلمین می تواند خود را بازسازی کند و تجربه ی یک سال ریاست جمهوری مرسی نقطه ی عطفی در بازسازی میان مدت و بلند مدت اخوان المسلمین خواهد بود.

منبع: سایت مسلمانان جهان/ 1 مرداد ماه 1392