روسیه و تحولات جهان عرب
سیاست و برداشت های روسیه نسبت به تحولات جهان عرب را باید ناشی از منافع و ارزشهای خاص روسیه در چارچوب رقابت کلان با آمریکا در ارتباط با موضوعاتی همچون گسترش نظم آمریکایی به منطقه خاورمیانه و همچنین بحث گسترش سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپا و سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه مورد ارزیابی قرار داد.
روسیه کشوری است که بنا به دلایل تاریخی، تمدنی و فرهنگی، نگاه متفاوتی نسبت به آمریکا و نظم مطلوب جهانی دارد. روسها پس از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد با دقت مشاهده می کنند که چگونه آمریکاییها با مدیریت تحولات جهانی در پی گسترش نظم دلخواه خود در سطح جهان هستند. روند تلاش برای گسترش نظم آمریکایی از همان ابتدای فروپاشی شوروی به خصوص در منطقه اروپای شرقی، آسیای مرکزی و قفقاز آغاز شد. آمریکاییها تلاش نمودند با حمایت از انقلاب های رنگی و همچنین پذیریش کشورهای جدید در ناتو و اتحادیه اروپا، نظم دلخواه خود را به مناطق نفوذ روسیه گسترش دهند.
تحت تأثیر این سیاست، هم اکنون بخشی از این کشورها در مسیر نظم آمریکایی حرکت می کنند و با سازوکارهایی غربی از جمله ناتو و اتحادیه اروپا روابط رو به گسترشی دارند. به عنوان نمونه، تمامی کشورهای آسیای میانه و قفقاز روابط گسترده ای با ناتو و آمریکا در قالب برنامه های همچون "مشارکت برای صلح ناتو" دارند. گسترش نظم آمریکایی به محیط پیرامونی روسیه به معنای خروج کشورهای بیشتری از دایره نفوذ روسها و در نتیجه تضعیف جایگاه و موقعیت این کشور در عرصه جهانی است.
روسها به خوبی آگاه هستند که تحولات کنونی در جهان عرب به شکلی ادامه سیاست غرب و آمریکا برای گسترش نظم دلخواه در منطقه ای دیگر از جهان است. به باور روسها، کشورهای غربی به رهبری آمریکا در حال مدیریت تحولات منطقه خاورمیانه به سوی ترکیبی از اسلام میانه رو و دموکراسی هستند که در نهایت منجر به گسترش نظم آمریکایی دراین منطقه از جهان می شود. با توجه به این شرایط، روسها به دنبال توقف و یا حداقل کند نمودن تحولات منطقه خاورمیانه هستند. سیاست مقاومت روسیه در شورای امنیت برای مداخلات نظامی در لیبی و سپس سوریه و مخالفت با دخالت ها و اصولاً ورود ناتو به خاورمیانه، همگی در این راستا قرار دارند.
همچنین می توان به سیاست دولت روسیه از حفظ وضع موجود در سوریه و حتی تقویت رژیم بشار اسد اشاره نمود. طی چند هفته گذشته، مقامات روس بارها خواسته های نیروهای معارض رژیم بشار اسد را رد کرده اند و حتی بر اساس برخی گزارشها دولت روسیه با فروش تجهیزات ضد ناو به این کشور موافقت کرده است. فروش تجهیزات و موشکهای ضد ناو به سوریه، آن هم در شرایطی که احتمال دخالت آمریکا و ناتو در این کشور وجود دارد، نشانگر مقاومت روسها در برابر تغییرات در خاورمیانه به سود غرب و آمریکا است.
ضمن اینکه روسها تلاش دارند تا به شکلی تحولات جهان عرب را تبدیل به ابزاری برای گرفتن امتیاز در چارچوب رقابت با غرب و آمریکا کنند. در حال حاضر، مهمترین نگرانی روسیه، مسئله ایجاد سپر دفاعی موشکی ناتو در ترکیه و سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپا است. به باور مقامات کرملین ایجاد سپر دفاع موشکی در ترکیه یا هر کشور دیگر اروپایی به معنای پایان اصل نابودی قطعی متقابل (Mutual Assured Destruction) و در نتیجه تضعیف بازدارندگی به ضرر روسیه و به نفع آمریکا است.
در چنین شرایطی توازن منطقه ای و جهانی به سود غرب تغییر خواهد کرد و روسیه بیش از گذشته تحت فشار قرار خواهد گرفت. مخالفت گسترده روسها با ایجاد سپر دفاع موشکی به خوبی نشانگر این موضوع است که آنها درک کاملی از اهداف آمریکا و پیامدهای ایجاد چنین سامانه ی در محیط پیرامونی خود دارند. در نتیجه این امر، روسها بارها مخالفت خود را با عملی شدن این طرحها اعلان و حتی برخلاف رویه خود صحبت از بازگشت جنگ سرد جدید نموده اند.
این اقدامات نشان می دهند که روسها تلاش دارند تا به هر شکل ممکن و با استفاده از هر ابزاری، از جمله بازی با تحولات جهان عرب مانع ایجاد سپر دفاع موشکی شوند. در این راستا، پوتین تهدید نموده است که در صورت عدم توقف طرح آمریکا، این کشور موشکهای تهاجمی خود را در مرز اروپا مستقر خواهد کرد. همچنین چندی پیش دولت روسیه اعلان نمود در صورت عدم توقف طرح، این کشور با چین و ایران سپر دفاع موشکی مشترکی ایجاد خواهد کرد. البته این تهدیدات و اقدامات روسیه نشانگر موقعیت تدافعی این کشور در برابر آمریکا و غرب است. در واقع روسها با تهدید به انجام چنین اقداماتی می خواهند مانع ایجاد سپر دفاع موشکی در محیط پیرامونی خود شوند. با این حال به نظر نمی رسد که اقدامات روسیه مانع ایجاد سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه و آمریکا در اروپا گردد.
موارد ذکرشده بالا نشان می دهند که اتخاد موضع مخالفت روسیه با تحولات جهان عرب را باید در قالب رقابت کلان این کشور با آمریکا ارزیابی نمود. روسها از یک سو مخالف تحولاتی هستند که منتهی به نفوذ ساختاری غرب و گسترش نظم آمریکایی در منطقه خاورمیانه می شود. از سوی دیگر، مقامات کرملین تحولات جهان عرب را تبدیل به ابزاری برای گرفتن امتیاز از غرب و آمریکا در سایر موضوعات از جمله سپر دفاع موشکی نموده اند.
ضمن اینکه روسها اصولاً نگران تسری انقلابات عربی به محیط پیرامونی خود هستند. در واقع یکی از نگرانی های روسیه از تحولات جهان عرب، نگرانی از گسترش انقلابات مردمی به کشورهای آسیای میانه و قفقاز است. به هر حال اگر موج ایجاده شده عربی به کشورهای آسیای میانه و قفقاز تسری یابد، در این صورت فضای فراوانی برای بی ثباتی و تروریسم، روی کار آمدن اسلام گرایان و مداخلات بیشتر غرب در این منطقه فراهم خواهد شد، که این موارد به هیچ عنوان در راستای منافع روسیه قرار ندارند.