حقوق بین الملل بشر دوستانه در دست شورشیان
روز چهارشنبه 7 اسفند ماه 1392، کارگاه زبان انگلیسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه ششمین جلسه از مجموعه جلسات خود را برگزار کرد. در این جلسه آقای مجید مهاجرانی پژوهشگر مهمان پژوهشکده نکات خود را در خصوص "حقوق بین الملل بشر دوستانه در دست شورشیان" به زبان انگلیسی در حضور اعضای کارگاه مطرح کرد. مدیریت جلسه نیز بر عهده دکتر سجاد عابدی پژوهشگر مهمان و دبیر کارگاه بود.
در ابتدای جلسه، آقای مهاجرانی به تعریف "حقوق بین الملل بشردوستانه" به عنوان مجموعه ای از قوانین که به دلایل بشردوستانه در صدد محدود کردن تاثیر مخاصمات مسلحانه هستند و افرادی را که در مخاصمات مشارکت نداشته تحت حمایت قرار داده و ابزار و شیوه‌های نبرد را نیز محدود می کنند، پرداخت. سپس اشاره کرد که این افراد شامل مجروحان و بیماران در میدان جنگ، زندانیان جنگی و غیرنظامیان می شود.
این پژوهشگر مهمان در ادامه در پاسخ به این سؤال که بر اساس حقوق بین الملل بشردوستانه چگونه می توان بین رزمندگان و غیرنظامیان تفکیک قائل شد و نتایج این تفکیک چه خواهد بود؟ به ماده 4 کنفوانسیون ژنو اشاره کرد. وی افزود بر مبنای این ماده، فردی نظامی تلقی می شود که تابع یکی از شرایط زیر باشد: نخست، اعضای نیروهای مسلح یکی از متخاصمین و همچنین اعضای چریک و دستههای داوطلب که جزو نیروهای مسلح مزبور باشند. دوم، سایر چریک‌ها و اعضای سایر دستههای داوطلب به انضمام اعضاء نهضت‌های مقاومت متشکل متعلق به یک دولت متخاصم که در داخل یا خارج خاک خود مشغول عملیات باشند، حتی اگر خاک مزبور اشغال شده باشد، مشروط به این که چریک‌ها یا دستههای داوطلب و نهضت‌های مقاومت متشکل مذکور جامع شرایط زیر باشند: "یک نفر رئیس در رأس آن ها باشد که مسئول اتباع خود باشد"، "دارای علامت مشخصه ثابتی باشند که از دور قابل تشخیص باشد"، "علناً حمل اسلحه نمایند" و "در عملیات خود مطابق قوانین و رسوم جنگ رفتار نمایند".
وی در ادامه در خصوص روند تغییر ماهیت و شیوه جنگ از جنگ‌های کلاسیک به جنگ های شهری و شورش‌ها اظهار داشت که حقوق بین الملل بشر دوستانه اگر چه سربازان ارتش‌های آزادی بخش را به عنوان رزمنده شناسایی کرده اما در قبال مسائل جدید و به خصوص وضعیت شورشیان سکوت نموده است. آقای مهاجرانی ضمن ارائه نمونه هایی از تعاریف مطرح شده برای شورش، از دید گلولا و کلیکولن به برخی از تفاوت‌های بین جنگ‌های کلاسیک و شورش‌ها پرداخت. وی تغییر جغرافیای نبرد از مکان‌های عینی به اذهان مردم منطقه‌ای را که شورش در آن اتفاق می‌افتد، از مهم ترین این تفاوت‌ها دانست.
این دانشجوی دکتری در خصوص مسأله رعایت حقوق بین الملل بشردوستانه از سوی نیروهای ضدشورش بیان کرد که غفلت یا عدم رعایت عمدی این مقررات، عملیات ضد شورش را به عنوان عاملی برای تبلیغ و ترویج اهداف و عقاید شورشیان بدل کرده و در کسب حمایت مردم و جلب نیروهای جدید برای اجرای اعملیات خود به شورشیان کمک می‌کند.
در پایان آقای مهاجرانی در خصوص "حملات شبانه"، "مکان بازداشت و نحوه رفتار با بازداشت شدگان" و در نهایت "شیوه بازجویی از بازداشت شدگان" مثال‌هایی را مطرح کرد. وی اظهار داشت در "حملات شبانه"، که معمولا در تاریک ترین ساعات شب انجام می‌شود، نیروهای ضدشورش با حمله به یک منطقه غیرنظامی ضمن ایجاد رعب و وحشب در میان ساکنان منطقه و ساکنین خانه هدف به بازداشت مظنون شرکت در شورش می پردازند، که این موضوع در افغانستان و عراق در بسیاری از موارد منجر به کشته شدن غیرنظامیان شده است.
در مورد "مکان بازداشت"، به عکس‌هایی از یکی از سلول‌های انفرادی زندان ابوغریب اشاره شد که به صورت یک قفس ساخته شده بود. نگهداری بازداشت شدگان مظنون به مشارکت در علمیات القاعده در عراق در این سلول‌ها خود به گونه ای به منزله نوعی رفتار غیرانسانی با بازداشت شدگان بود. همچنین وی با ارائه عکس هایی از رفتار زندانبانان زندان ابوغریب با زندانیان عراقی به این موضوع اشاره کرد که این نوع رفتار از یک سو عامل ایجاد احساس انتقام جویی بوده و از سوی دیگر پخش این تصاویر در رسانه‌های معتبر بین المللی به عامل تبلیغاتی شورشیان القاعده در جذب نیروهای جدید بدل شده است.
این جلسه در نهایت با بحث و تبادل نظر اعضا پایان یافت.
گزارش: دکتر سجاد عابدی پژوهشگر مهمان و دبیر کارگاه زبان انگلیسی پژوهشکده.