ترکیه و خاورمیانه پسا داعش، بررسی عملیات شاخه زیتون

نشست شنبه 7 بهمن گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان "ترکیه و خاورمیانه پسا داعش، بررسی عملیات شاخه زیتون" با حضور دکتر اسدالله اطهری، مدیر گروه ترکیه شناسی، دکتر رضا دهقانی عضو هیات علمی دانشگاه، دکتر رحمت حاجی مینه پژوهشگر ارشد مهمان پژوهشکده و اعضای گروه ترکیه شناسی و با مدیریت آقای احسان اعجازی پژوهشگر مهمان برگزار شد.

در ابتدای نشست دکتر اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی با اشاره به این نکته که تهاجم ترکیه به منطقه ی عفرین که دومین حمله بزرگ این کشور پس از عملیات سپر فرات به شمار می رود دارای اهداف گوناگونی است گفت که این عملیات در داخل ترکیه با پشتیبانی احزاب اپوزیسیون رو به رو شده و حزب جمهوری خلق ترکیه هم هیچ مخالفتی با آن نداشته و تنها حزب دموکراتیک خلق ها با سیاست های آقای اردوغان به شکل اعم و عفرین به طور اخص مخالفت می کند.

از سوی دیگر به نظر می رسد که هم ایران و هم سوریه با این حمله برخوردی دیپلماتیک داشته اند و روسیه سکوت اختیار کرده است و رفتار آمریکایی ها هم حکایت از عدم پشتیبانی از کرد ها برای حفظ رابطه با ترکیه دارد. در ادامه دکتر اطهری پرسش های چندی را مطرح کرد از جمله اینکه ترکیه در عصر پسا داعش از چه دکترینی پیروی خواهد کرد آیا به دنبال تفکر نو عثمانی گری است یا تبدیل شدن به یک هژمون منطقه ای و یا اینکه تنها در صدد است یک قدرت برتر و صاحب نفوذ منطقه ای باشد و دغدغه های امنیتی خود را برطرف سازد شاید ترکیه با راه اندازی چنین عملیاتی می خواهد ایالات متحده آمریکا را بر سر یک دو راهی قرار داده و مقامات واشنگتن را وادار کند تا میان کرد ها به عنوان نیرویی تاثیرگذار در نبرد با داعش و ترکیه به عنوام یک هم پیمان راهبردی و عضوی مهم در ناتو یکی را برگزیند.

وی افزود ترکیه به هیچ روی نمی خواهد سه کانتون کرد نشین شمال سوریه به یکدیگر بپیوندند و روشن است که از نگاه آنکارا کردها نباید به دریای مدیترانه دسترسی داشته باشند و همچنین نباید پ.ک.ک را به عنوان یک تهدید بسیار بزرگ امنیتی از یاد برد.

دکتر دهقانی نیز علت حمله ی ترکیه را به عفرین بحثی ژئوپولتیک دانست و بیان داشت هنگامی که اقلیم کردستان عراق شکل گرفت بخشی از تحلیل گران و ناظران مسایل منطقه بر این باور بودند که مسئله کردی تبدیل به ژئوپولتیک کردی شده و این دامنه ژئوپولتیک هم به تدریج ممکن است گسترش یافته و تا سطح یک بازیگر اثرگذار در خاورمیانه ارتقا یابد.

آمریکایی ها در طی 25 سالی که از تشکیل اقلیم کردستان گذشته و حتی پس از اشغال عراق هیچگاه اقلیم را به عنوان یک ژئوپولتیک دارای هویت به رسمیت نشناخته و بیشتر به عنوان کارت بازی به آن نگاه کرده اند حتی در مواردی دیده ایم که واشنگتن آنان را تنها گذاشته و در مواردی هم که از کردها حمایت کرده اند هیچ گاه سطح این حمایت ها آنقدر راهبردی نبوده و به آنجا نرسیده که قائل به موجودیت هویت یافته ای به نام کردستان یا اقلیم باشند و در بحث مربوط به مقابله کردها با داعش هم تا جایی پیش رفتند که بتوانند این مسئله را مدیریت کنند.

دکتر دهقانی افزود: پیشروی کرد ها تا همین مرحله هم با چراغ سبز آمریکا بود و در دو نشست متوالی که دولت آمریکا و ترکیه هم در ناتو و هم در بین دولت ها داشتند، آمریکایی ها پذیرفتند که ترکیه منطقه ی حائلی به عمق 30 کیلومتر در خاک سوریه ایجاد کند.

دکتر حاجی مینه با نگاهی به پیشینه ی دخالت های ترکیه در بحران سوریه گفت که آقای اردوغان در سال 2011 در راهبردی که نسبت به سوریه داشت موفق نبود و نتوانست به اهدافی که می خواست که مهم ترین ان ها تغییر حکومت در سوریه بود دست پیدا کند در حقیقت نه تنها نظام سوریه دچار فروپاشی نشد بلکه کردها هم آنجا قدرتمند شدند.

وی در ادامه به پیامد های این عملیات در عرصه ی سیاست داخلی و آینده ی ترکیه پرداخت و مواردی را یادآور شد؛ نخست آنکه در ترکیه سیاست از قبل شخصی تر خواهد شد و آقای اردوغان بیشتر اهداف شخصی خود را از این حمله خصوصا پیروز شدن در انتخابات ریاست جمهوری 2019 دنبال خواهد کرد. دوم این که میلیتاریسم در ترکیه تقویت خواهد شد چرا که پس از چندین سال ارتش نقش قدرتمندتری پیدا می کند یعنی فضای تنفسی که پس از شکست کودتای اخیر در ترکیه ارتش به دنبالش بود، بنابراین وجهه نظامی گری در ترکیه پر رنگ تر خواهد شد. سومین نکته تضعیف قدرت نرم ترکیه در منطقه و یا به عبارتی پایان قدرت نرم آن است آنچه که آنکارا در سالهای گذشته از طریق دیپلماسی عمومی شامل موسسه های فعال فرامرزی، فیلم و سریال در منطقه دنبال می کرد امروز با قدرت نظامی پیگیری می کند وضعیتی که نشان از ناکارآمدی و به نوعی پایان قدرت نرم آن خواهد بود. چهارم، ترکیه پس از این حمله که در تناقض با الزامات حقوق بین الملل و ملاحظات حقوق بشری است باید با الگو قرار دادن خود برای سایر کشور ها و ایفای نقش میانجی خداحافظی کند زیرا این رفتار تهاجمی به کردها که ریشه در داخل ترکیه دارد آسیب مهمی به الگوی دموکراسی می زند که آقای اردوغان قبل از سال 2015 برای تثبیت قدرت خود در داخل و پذیرش در اتحادیه اروپا به آن روی آورده بود. در نهایت در حوزه سیاست خارجی شاهد تشدید اختلافات آنکارا با واشنگتن از یک طرف و دوری هرچه بیشتر از اتحادیه اروپا از سوی دیگر خواهیم بود زیرا آمریکا که بر سر موضوع فتح الله گولن با ترکیه همراهی نکرد بعید بنظر می رسد در موضوع کردهای سوری هم خواست های ترکیه را در عمل برآورده کند. ضمن آن که افزایش انتقاد های حقوق بشری اتحادیه اروپایی و تشدید اختلاف آنکارا با بروکسل باعث انحراف بیشتر آنکارا از ریل عضویت به اتحادیه اروپا می شود. نکته مهم دیگر در سیاست خارجی، افزایش مخالفت های منطقه ای بازیگران دولتی و غیر دولتی با ترکیه در مورد عفرین در صورت ادامه آن خواهد بود، آنچه که نشان از نگرانی های منطقه ای از اهداف پنهان ترکیه در منطقه خصوصا سوریه و عراق دارد.

در پایان آقای اعجازی ضمن جمع بندی از مطالب مطرح شده افزود، هرچند عضویت ترکیه در ناتو بسیار مهم است و قابل چشم پوشی نیست اما اگر سیاست خارجی ایالات متحده بر اساس موازنه قوا پیش رود کردها جایگاه مهمی در آن سیاست خواهند داشت.

در پایان این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین خاتمه یافت.

امیر حسین رجبی معمار دبیر گروه