در حاشیه اجلاس اخیر شورای همکاری خلیج فارس

دکتر سید حسین موسوی؛ رئیس مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه

جاسم محمد البدیوی، دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس قبل از آغاز چهل و ششمین اجلاس خلیج فارس  درسوم دسامبر2025 در گفتگو با خبرنگاران در منامه فاش کرد 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در جلسات اخیر خود تصویب یک سیستم دفاعی یکپارچه خلیج فارس را در برابر حملات موشکی ، از جمله یک نظام مشترک " گنبد آهنین" برای محافظت از سرزمین های شش کشور را در برابر تهدیدات مبرم از همه جهات مورد بحث قرار داده اند.

البدیوی اشاره کرد کشورهای شورای همکاری خیلج فارس با کشورهای تولید کننده سامانه های گنبد آهنین (که حاصل همکاری شرکت دولتی اسرائیلی رافائل و حمایت ملی و فنی دولت آمریکاست ) مذاکره کرده اند. وی همچنین

ابراز امیدواری کرد که بتوانند به زودی به راه حلی دست یابند.

شایان ذکر است سامانه گنبد آهنین که در مارس 2011 عملیاتی شد، یکی از مهمترین سامانه های دفاعی رژیم اسرائیل است.

بیانیه پایانی چهل و ششمین دوره شورای عالی شورای همکاری که به عنوان" اعلامیه صغیر 2025 " شناخته می شود، عمدتا بر امنیت کشورهای عضو شورا به عنوان یک بلوک واحد تاکید داشت و در آن امنیت و ثبات کشورهای شورا را غیر قابل تفکیک دانسته و هر گونه نقص حاکمیت هر کشور عضو را تهدیدی مستقیم برای امنیت جمعی آنان می داند.

به نظر می رسد بخشی از نگرانی های کشورهای حاشیه خلیج فارس مربوط به دو اقدام عملیاتی نظامی به فاصله سه ماه مربوط به قطر است ، که نخستین بار آن در جریان جنگ 12 روزه اتفاق افتاد و پایگاه آمریکایی الحدید مورد حمله موشکی قرار گرفت و در نهم سپتامبر 2025 نیز دولت  قطر از سوی اسرائیل مورد تهاجم واقع شد که  در آن به  یک منطقه مسکونی " حی کتارا" حمله شد و طی آن رهبران حماس مورد سوء قصد قرار گرفتند.

اگرچه مقایسه این دو عملیات قیاس مع الفارق است اما در هر دو مورد سامانه های دفاعی آنان حتی با وجود حمایت آمریکا ناکارآمد جلوه کرد.

اکنون در پاسخ به چنین نگرانی هایی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس درصدد  برآمده اند تا با ارزیابی  راهبردهای دفاعی خود مجدا توجه بیشتری به سیستم های هشدار دهنده اولیه، نظارت پیشرفته و دفاع همه جانبه معطوف کنند.

امارات متحده عربی نسبت به دیگر کشورها پیشتازتر بوده است زیرا  افزون بر خرید تجهیزات دفاع هوایی، برصنایع بومی نیز متکی بوده است.

اخیرا عربستان و قطر نیز علاقه قابل توجهی به هواپیماهای هشدار و کنترل اولیه Global Eye نشان داده  اند که توسط امارات استفاده می شود. در هر حال تنها مشکل کشورهای حاشیه خلیج فارس اکتساب فناوریهای پیشرفته نیست بلکه وجود یک سیستم دفاعی یکپارچه است که اتصال همه رادارها به یکدیگر در مرکز فرماندهی  و کنترل واحد را شامل می شود. برای مثال اولویت های عربستان درمقابله با تهدیدات موشکی و هوایی متفاوت از دیگرکشورهای حاشیه خلیج فارس است، بحرین و یا کویت هم دنبال راه حل های  اقتصادی تری هستند و بیشتر مایلند به سیستم دفاعی آمریکا در منطقه اعتماد کنند. از سوی دیگر به نظر نمی رسد سپردن امنیت هوایی این کشورها به گنبد آهنین که اساسا در اختیار اسرائیل است ، از سوی رژیم صهیونیستی با استقبال مواجه شود و فناوری  آن در اختیار این کشورها قرار گیرد، اگرچه اعضای شورا شاید گمان می کنند، حداقل به این ترتیب می توانند از شر حملات اسرائیل در امان بمانند. در هر حال برای تبدیل این گفتمان سیاسی به یک  اقدام واقعی کشورهای حاشیه خلیج فارس راه درازی را درپیش خواهند داشت.

احتمالا یکی از مهمترین دلایل چنین اظهاراتی از سوی دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس  دفع تهدیدات احتمالی از جانب ایران باشد، البدیوی در گفتگوی فوق الذکر درعین حال از تمایل کشورهای شورای همکاری خلیج فارس  برای ایجاد رابطه عادی با ایران براساس حسن همجواری  و عدم دخالت در امور داخلی همدیگر سخن گفت.

از دیگر نگرانی های کشورهای عضو شورای همکاری وجود حملات انصاراله در دریای سرخ است که علیرغم تلاش عربستان و امارات برای کاهش تنش با انصاراله یمن ادامه داشته و آنها همچنان نگران ازسرگیری جنگ هستند .

با توجه به آنکه ظاهرا رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس در بهترین وضعیت رابطه با آمریکا از طریق دولت ترامپ هستند و تعریف و تمجیدهای فراوانی از یکدیگر به عمل می آورند ، سران سه کشور  به ویژه عربستان ، امارات و قطر بسیار امیدوارند که از طریق سرمایه گذاریهای عظیم در خاک آمریکا بتوانند دوران ترامپ حداقل به سیستم  دفاعی پیشرفته دست یابند و  درعین حال اگر بتوانند هواپیماهای پیشرفته F-35  دریافت کنند.

البته کشورهای حاشیه خلیج فارس گویا گزینه های دیگری  را هم مدنظر دارند. می توان حدس زد که سفر غیرمنتظره  جورجیا ملونی نخست وزیر ایتالیا به بحرین  در حاشیه برگزاری  نشست چهل و ششم شورای عالی شورای  همکاری  خلیج فارس و دیدارش با محمدبن سلمان ولیعهد عربستان درمنامه که در آن وزیر دفاع عربستان خالد بن سلمان نیز حضور داشت به ارزیابی خرید گنبد میکل  آنژ ایتالیا نیز مرتبط باشد.

اخیرا ایتالیا و شرکت لئوناردو از یک سیستم دفاع هوایی چندلایه به نام  گنبد میکل آنژ رونمایی کرد که مشابه گنبد آهنین اسرائیل است .

نخست  وزیر ایتالیا درسفر خود همچنین با دیگر اعضا شورا  نیز جلسه ای تحت عنوان نشست خلیجی – ایتالیایی برگزار کرد که در آن با اشاره روابط تاریخی امپراطوری روم  با شبه جزیره  عربستان از " راه ارویه" سخن گفت که در آن تجارت از هند به روم قدیم از طریق شبه جزیره انجام می شده است . او با یادآوری موقعیت تاریخی تلاش  کرد تمایل خود را برای پایانه  بودن  ایتالیا  در مورد کریدور اقتصادی هند- خاورمیانه – اروپا بیان کند.

شایان یادآوری  است سیستم گنبد آهنین رژیم اسرائیل در عملیات های وعده صادق 1 و 2 ناکارمدی نسبی خود را در مقابل حملات گسترده  باپرتاب تعداد زیادی  موشک  و پهباد  از مسیرهای مختلف نشان داد و مشخص شد که این سامانه مصونیت کامل ندارد و آسیب پذیر است . با توجه آنکه معمولا  صنایع دفاعی درجهان از چنین جنگ هایی درس  می آموزند و ضعف هارا ترمیم میکنند ، این امکان نیز  وجود دارد که درصورت ارتقاء سامانه و یا تولید سامانه های جدید توسط آمریکا و اسرائیل  ، سامانه هایی درسطوح پایین تر به کشورهای همسو  فروخته شود تا برتری های فناوری  آمریکا و اسرائیل حفظ شود.

اخیرا رژیم اسرائیل سامانه جدیدی را به نام پرتو آهنین  معرفی کرد که از لیزر برای برخورد با  پرتابه ها استفاده می کند ، به نظر می رسد در جهانی که تهدیدات به سرعت درحال گسترش و پیچیده تر شدن است نوآوری هایی از این دست ممکن است درآینده جایگزین سیستم های دفاعی پر هزینه ای نظیر گنبد آهنین شود. درعین حال نباید از یاد  برد که دولت ترامپ با اعلام استقرار یک سامانه پهبادی در خاورمیانه که از پهبادهای شاهد 136 ایرانی الگوبرداری شده یگان ویژه ای را تحت عنوان یک سامانه کم هزینه تهاجم رزمی بدون سرنشین به نام "یگان ضربت  عقرب" مستقر کرده است.

در مجموع چنین به نظر می رسد ، شورای همکاری خلیج فارس  پس از بیانیه منامه برای دفاع  یکپارچه از خود متحد شود. اما همانگونه که ترکی فیصل دیپلمات پیشین و کارکشته عربستان سعودی می گوید این رژیم صهیونیستی است که تهدید  بزرگی  برای ثبات منطقه به شمار می رود و  نه  ایران ، او  همچنین هشدار می دهد که این اسرائیل است که دردسر ساز  است  و آمریکا  باید آن را مهار کند.

خوبست کشورهای عضور شورای  همکاری خلیج فارس به هشدارهای  ترکی فیصل  توجه کنند که می گوید  در این منطقه هم اکنون  یک کشور دارای سلاح هسته ای وجود دارد و آن هم اسرائیل است . او ادامه می دهد بهترین راه حل، ایجاد منطقه ای عاری از سلاحهای کشتار جمعی است. آیا بهتر نیست کشورهای عضو شورا برای یک امنیت دسته جمعی در خلیج فارس  درکنار جمهوری  اسلامی ایران  قرار گیرند و برای یک منطقه عاری از سلاحهای کشتار جمعی تلاش کنند؟