نشست «آينده افغانستان در فرداي خروج امريكا از اين كشور» با سخنرانی دکتر «فرامرز تمنا» سیاستمدار و استاد دانشگاه افغانستان

در تاریخ دوم خرداد ماه سال ۱۴۰۰ سومین نشست تخصصی گروه مطالعاتی افغانستان- پاکستان تحت عنوان: آینده مذاکرات صلح افغانستان با دو سوال اصلی؛ ۱. چرا آمریکای دوره ترامپ و بایدن از افغانستان خارج شدند؟ ۲. سناریوهای پیش­روی افغانستان در غیاب آمریکا کدامند؟ با سخنرانی دکتر « فرامرز تمنا» استاد دانشگاه و مدیر سابق مرکز مطالعات استراتژیک وزارت خارجه افغانستان با حضور رئیس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه دکتر قدیر نصری و پژوهشگران این حوزه برگزار شد. مدیریت این نشست را دکتر مجتبی نوروزی مدیر گروه مطالعات افغانستان-پاکستان بر عهده داشتند.

دکتر تمنا در این نشست به بررسی عوامل تاثیرگذار بر صلح و تصویر سیاسی- اجتماعی افغانستان در آینده نزدیک و میان مدت پرداختند. به اعتقاد ایشان صلح افغانستان یک بحث مفصل و مسئله­ای پیچیده است که نمی­توان تمام جنبه­های مربوط به موضوعات امنیتی آن را واکاوی کرد اما می­توان در چند موضوع اساسی، مباحث مربوط به صلح افغانستان را خلاصه کرد. ایشان از منظر تحلیل امنیتی برای صلح پنج مرحله را به عنوان مراحل مهم در شناخت صلح و جایگاه آن در تحلیل­ها نام بردند: ۱. تکست(متن) چیست؟ ۲. بستر بحث با چه شرایط و مسائلی پیوند دارد؟ ۳. بازیگران اصلی این روند چه کسانی هستند؟ ۴. بازیگران فرعی چه کسانی هستند؟ ۵. سناریوهای پیش­رو کدامند؟

استاد دانشگاه افغانستان در خصوص هریک از این مراحل استدلال­هایی را مطرح کردند و به­طور خلاصه از مرحله اول؛ تکست یا متن چیست؟ به ارائه مطالب پرداختند، در این باب به اعتقاد ایشان صلح به عنوان متن مورد بررسی سه مرحله دارد: ۱. صلح سازی ۲. صلح بانی ۳. اعمال صلح. و در این دسته­بندی افغانستان در حال­حاضر در مرحله اول قرار دارد. در رابطه با مرحله دوم: معتقدند در بستر صلح چند عامل دخیل هستند: ۱. ایالات متحده آمریکا و نگاه آن­ها به جنگ در افغانستان. ۲. اختلافات داخلی در افغانستان که بستری را مساعد ساخته که موجب شتاب گرفتن بحث صلح شده است. ۳. وجود بازیگران غربی و غیرغربی و خیزش آن­ها نیز در شتاب گرفتن صلح تاثیرگذار بوده است. ۴. برجسته شدن شکاف­های حقوقی و مسئله اقلیت­ها. ۵. عدم وجود یک نهاد برای پساصلح. بدین ترتیب هریک از این پنج مورد را به عنوان عوامل مهم و تاثیرگذار بر بستر صلح معرفی کردند. در مرحله سوم: بازیگران اصلی روند صلح را به دو دسته تقسیم کردند؛ ۱. بازیگران تراز اول(ایالات متحده آمریکا، پاکستان، طالبان و دولت افغانستان) ۲. بازیگران تراز دوم ( روسیه، ایران، چین، عربستان و ترکیه) از دیدگاه ایشان؛ هریک از بازیگران تراز اول تعاریف و انگاره­های خاص خود را از صلح دارند برای مثال صلح مورد نظر آمریکا یک صلح تحمیلی است نه یک صلح اقناعی و همین امر موجب شده دولت افغانستان تحت این اجبار در موضع ضعف قرار گیرد. رویکرد کشور پاکستان و طالبان هم­سو با یکدیگر و به معنای داشتن قدرت کامل است نه قدرت مشارکتی به این معنا که آن­ها یک نگاه مالکیتی به قدرت دارند. و بازیگران تراز دوم مانند ایران نگاه واحد و استراتژی مشخصی در قبال افغانستان ندارند در واقع به صلحی که مدنظر آمریکایی­ها است نگاه مثبتی ندارند. در مرحله چهارم: بحث بازیگران فرعی را مطرح کردند برای مثال کشورهایی مانند امارت هستند که دخالت آن­ها مستقیم و قابل مشاهده نیست. در مجموع و در ادامه این بحث ایشان بر شناخت سه دریچه سیاسی، امنیتی و اطلاعاتی در رویکرد هریک از این بازیگران به صلح تاکید کرد. و برای مرحله پنجم و آخرین مرحله این تحلیل؛ به توضیح این مورد که سناریوهای پیش­روی افغانستان در مسئله صلح چیست پرداختند. وی افزود: در این مرحله دو نوع سناریو را می­توان نام برد؛ ۱. سناریوی ترجیحی ۲. سناریوی ممکن. در مورد سناریوی اول استقرار صلح و حکومت مشارکتی اگرچه یک ترجیح است اما به دلیل پیچیدگی­های موجود که در مورد بسترهای صلح وجود دارد به سرعت قابل دسترسی نخواهد بود. در مورد سناریوی دوم ایشان معتقدند: وضع موجود حفظ خواهد شد و با توجه به نگاه تاکتیکی که آمریکا در قبال افغانستان دارد در واقع خروج آن­ها از افغانستان به معنای عدم بازگشت نیست. بنابراین روند صلح تا یک دهه آینده با حفظ وضع موجود ادامه خواهد یافت.

وی در ادامه یادآور شد: از جمله دشواری­ها و مشکلات پیش­روی صلح، فقدان نگاه­های دیگر مانند نگاه­های ارزشی، هنجاری، نگاه فرهنگی و مدنی، نگاه جامعه­شناختی، نگاه اقتصادی، نگاه هویتی و نهادی به مسئله صلح است. و فقدان این نگاه­ها و رویکردهای غایب در تحلیل و تصمیم­گیری­ها را مانعی بر سر راه صلح دانستند. بعلاوه به میزان دخالت­ها و نقش مهم پاکستان در عدم ثبات در افغانستان اشاره کردند. بعد از آن به پرسش­های حاضرین در نشست پاسخ دادند. استاد دانشگاه افغانستان در پایان برای توسعه آینده علمی افغانستان و پژوهش­های مراکز علمی – تحقیقاتی و پیوند میان اساتید و دانشجویان در افغانستان و سایر کشورها ابراز امیدواری کردند.

نویسنده گزارش: ویدا یاقوتی، عضو گروه مطالعات افپاک ( افغانستان – پاکستان )