خاورمیانه پساآمریکایی

Lambert, Laurent A. Elayah, Moosa (2023) The Post American Middle East; How the WorldChanged When the War on Terror Failed, Palgrave Macmillan 

ویراستار؛ لورن لامبرت و موسی الیاح

چاپ اول، سال 2023 در پالگریو مک ­میلان

تهیه: دکتر شهاب دلیلی،  مدیر گروه مطالعات پیشرفته متون اساسی

توضیح پژوهشکده : «متن های پایه و تازه» آثار جدید و مهمی هستند که به قلم دانشوران سرشناس جهان نوشته و از سوی ناشران معتبر بین المللی منتشر می شوند. از آن جا «مرور ادبیات جهانی در باب خاورمیانه شناسی» بخش مهمی از پژوهش های اساسی را تشکیل می دهد ، گروه مطالعات پیشرفته متون اساسی، بر آن است که این متن ها را به صورت هفتگی معرفی و خلاصه ای از ادعاها و یافته های نویسندگان مطرح دنیا در باب خاورمیانه را منتشر کند. انتشار این آثار لزوماً به معنای تأیید محتوای آنها نیست اما اطلاع از این آثار دوران ساز و حرفه ای می تواند راهی باشد برای رهایی از تحقیقات کلی و تکراری و غیرکاربردی در زمینه پژوهش ها و مطالعات مربوط به خاورمیانه. اعضای گروه مطالعات متن های اساسی در نشست های ماهانه خود که به صورت منظم و بسته در پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه برگزار می گردد این متن ها را وارسی و به بحث نهاده و موارد متناسب را جهت انتشار در سایت مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه عرضه می نماید. در نظر است هر هفته یکی از این آثار را تلخیص و منتشر کنیم. 

برخی تصور می ­کردند با فروپاشی شوروی و پایان نبرد تاریخی ایدئولوژی ­ها، جهان به جای بهتری برای زندگی تبدیل خواهد شد، اما چنین نشد. آمریکا پس از حملات یازدهم سپتامبر اعلام کرد که تمامی سازمان ­های تروریستی را نابود خواهند کرد. بسیاری از تحلیل گران معتقد بودند که حملات یازدهم سپتامبر و جنگ علیه تروریسم تأیید نظریه برخورد تمدن ­ها است که هانتیگتون پیش­تر مطرح کرده بود، اما لورن لامبرت و موسی الیاح نظر دیگری دارند و در کتاب «خاورمیانه پساآمریکایی» (2023) به این موضوع می ­پردازند که نتیجه جنگ علیه تروریسم و حضور آمریکا در خاورمیانه چه بوده است؟

به عقیده آن­ها، آمریکایی ­ها با این هدف و با این فکر که خاورمیانه را به منطقه ­ای دموکراتیک ­تر، باثبات ­تر، توسعه ­یافته ­تر و عاری از جنگ تبدیل کنند به خاورمیانه لشکرکشی کردند؛ اما وضعیت به گونه دیگری پیش رفت. لامبرت و الیاح با تأسی از ایده «جهان پساآمریکایی» که فرید زکریا در سال 2008 مطرح کرده بود مفهوم «خاورمیانه پساآمریکایی» را مطرح می­ کنند. به عقیده آن­ ها آمریکا با صرف هزینه هشت تریلیون دلاری، اهداف خود را معلق و ناتمام رها کرده و از افغانستان خارج شده ­اند. آن­ها در مقدمه کتاب بیان می­ کنند که این پژوهش به عنوان یک پروژه بین ­المللی، بینافرهنگی و فرارشته ­ای به دنبال شناسایی عواقب و میراث دو دهه حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه است.

لامبرت و الیاح معتقد هستند که حمله نظامی آمریکا به خاورمیانه برای مبارزه با تروریسم تأثیرات متعددی را بر روند دولت – ­ملت ­سازی در خاورمیانه گذاشته است، روند مهاجرت را تشدید کرده و در مجموع وضعیت را پیچیده ­تر از قبل کرده است. کتاب یک سوال اصلی دارد؛ «چرا پس از دو دهه جنگ علیه تروریسم، دولت آمریکا و متحدان او دچار یک شکست ژئوپولیتیک آشکار در منطقه خاورمیانه شدند؟» (Lambert and Elayah: 2023 , 4) وسعت و ابعاد این شکست به حدی بوده که برخی مانند برتران بدیع خواستار تجدیدنظر در برخی از مفاهیم پارادایمی در رشته روابط بین ­الملل هستند (Lambert and Elayah: 2023 , 6). به زبانی ساده ­تر این کتاب به این سوال پاسخ خواهد داده که «چرا این حجم از قدرت نظامی، دیپلماتیک و مالی صرف شد اما آن ­چه که قرار بود اتفاق بیافتد اتفاق نیفتاد؟»، «چرا خاورمیانه ی طرفدار غرب و آمریکا به وجود نیامد؟»، «چه اتفاقی رقم خود که جنگ علیه تروریسم شکست خورد؟»، «چرا اهدافی هم­ چون ریشه‌ کن کردن گروه ‌های جهادی، آرام کردن منطقه و حمایت از فرآیند­های دموکراتیک در منطقه محقق نشد؟» استدلال لامبرت و الیاح این است که از دوره اوباما تا به امروز نگاه خصمانه و یک ­جانبه­ گرایانه در سیاست خارجی امریکا مرکزیت و محوریت داشته و واشنگتن با بی ­توجهی به رویکردهای چندجانبه ­گرایانه وضعیت را پیچیده ­تر از قبل کرده است.