هفت ارمغان سفر محمد بن سلمان به آمریکا

دکتر امین پرتو، پژوهشگر ارشد پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی سفری پر سروصدا به ایالات متحده کرد. حاصل این سفر برای خاورمیانه چه بود؟ اینها مهم‏ترین مواردی است که به نظر می‏رسد:

1. دستیابی به یک جایگاه دفاعی و همکاری امنیتی با آمریکا همپایه قطر: وقتی قطر بعد از حمله هوایی اسرائیل از آمریکا ضمانتی امنیتی درخواست کرد که طی آن حمله به قطر مساوی با حمله به منافع آمریکا تلقی شود عربستان هم به همین فکر افتاد که درخواست مشابهی از آمریکا مطرح کند. سعودی دقیقاً چه چیزش از قطر کمتر است؟ آن هم در شرایطی که همچون قطر به حماس و اخوان المسلمین پناه نداده، از گروه‏هایی مانند تحریرالشام (در زمانی که تروریستی بود) حمایت نکرده و روابط پنهانی دوستانه هم با ایران ندارد؟
2. توافق بر سر عناصر کمیاب: آمریکا به شدت از محل وابستگی به عناصر معدنی کمیاب تحت فشار چین قرار دارد. چین تسلطی تقریباً انحصاری بر این مواد معدنی دارد که به شدت مورد نیاز صنایع آمریکا به خصوص صنایع نظامی آن هستند. حالا سعودی بر اساس برخی بررسی‏ها ممکن است بتواند در تامین برخی از این عناصر به آمریکا کمک کند. ذخایر جبل سید با بیش از ۵۵۰ هزار تن عناصر سنگین و ۳۵۵ هزار تن سبک، که می‌تواند چهارمین ذخیره بزرگ جهان باشد یکی از امیدهای سعودی برای صادرات مواد خام کمیاب به آمریکا است. در سفر محمد بن سلمان، توافق‌هایی با آمریکا برای ساخت مراکز تولید مشترک با شرکت‌های ام پی متریالز و شرکت معدن امضا شده تا تولید و پردازش این عناصر را آغاز کنند. با این حال، چالش‌هایی مانند کمبود آب در سعودی و نیاز به کارشناسان خارجی برای شروع روند تولید وجود دارد.
3. اف -35: سعودی با خرید 48 فروند، بدل به دومین کاربر اف-35 در خاورمیانه پس از اسرائیل خواهد شد. در حالی که به تقاضای امارات برای به خدمت گرفتن این جنگنده در چهار سال قبل پاسخ منفی داده شد و ترکیه هم کماکان به دلیل مخالفت اسرائیل بعید است بتواند این جنگنده را به خدمت بگیرد. نسخه سعودی اف-35 قطعاً در نرم افزارها و سخت افزار (میزان رادارگریزی) از نسخه اسرائیلی بسیار ضعیف‏تر خواهد بود و تهدیدی برای اسرائیل نیست. با این حال سعودی هم با اسرائیل سر جنگ ندارد و تهدیداتی که متوجه خود می‏بیند از نقاطی دیگر است. با این حال باید گفت پیامد مهم به خدمت گرفتن اف-35 توسط سعودی کاهش شدید احتمال افزایش خرید تسلیحاتی چینی به خصوص در زمینه سیستم‏های پدافندی بُرد بلند و یا هواپیماهای جنگنده است.
4. سایر تسلیحات: سعودی به سفارش‏های دیگری هم دست یافت. از جمله 300 فروند تانک آبرامز از آخرین نسخه به عنوان جایگزینی برای تانک‏های قدیمی ام-60 و تانکهای آبرامزی که دو دهه است در اختیار دارد. ناوگان آبرامز سعودی دوره طولانی جنگ یمن را هم پشت سر نهاده‏اند. سعودی همین طور 60 فروند اف-15 ایکس را به دست خواهد آورد. این جنگنده‏ها هم جایگزینی برای ناوگان اف-15  هجومی سعودی است که جنگ طولانی در یمن را پشت سر نهاده‏اند.
5. باج ندادن به ترامپ بر سر پیمان ابراهیم: ترامپ اصرار بسیاری داشت که سعودی به پیمان ابراهیم بپیوندند و اسرائیل را به رسمیت بشناسد. خط قرمز سعودی اما یک چیز بود: اسرائیل قبول کند که کشور مستقل فلسطینی به هر صورتی تشکیل شود. اما همین مساله خط قرمز اسرائیل است: نتانیاهو به صراحت گفت برای اسرائیل، تشکیل نشدن کشور مستقل فلسطینی بسیار مهمتر از رابطه با عربستان سعودی است. اسرائیل می‏تواند تا ابد برای رابطه با سعودی منتظر بماند اما تا ابد با تشکیل کشور مستقل فلسطینی مخالف است. ترامپ سعی کرد بن سلمان را قانع کند که از این موضع کوتاه بیاید اما ولیعهد سعودی چنین کاری نکرد و کوتاه نیامد و همین مساله ترامپ را به شدت ناراحت کرد. خواسته سعودی روشن است: اسرائیل باید یک مسیر مشخص و زمان مند در خصوص تشکیل کشور مستقل فلسطینی موافقت کند و تعهد خود را مکتوب و به صورت بین‏المللی ثبت کند.
6. میانجیگری بر سر مساله ایران: گرچه اظهارات ضد و نقیض و تکذیب‏های گسترده بر سر انتقال نامه رئیس جمهور ایران به آمریکا توسط بن سلمان وجود دارد اما دور از ذهن نیست که تصور کنیم سعودی به دنبال ایفای چنین نقشی است. در حالی که سایر مسیرهای مذاکره و میانجیگری میان ایران و آمریکا به بن‏بست دچار شده (عمان، قطر و عراق) یک مسیر جدید می‏تواند سعودی باشد.
7. گرفتن مجوز دریافت سخت افزارهای مورد نیاز برای توسعه هوش مصنوعی: آمریکا به عربستان (و همین طور امارات) برای خرید معادل حداکثر ۳۵ هزار تراشه انویدیا بلک‌ول جهت کاربرد در سامانه‏های هوش مصنوعی مجوز لازم را صادر کرد. این خرید البته گام اولیه برای یک قرارداد بزرگتر برای خرید 600 هزار تراشه مورد نیاز دیگر برای کاربرد در سامانه‏های هوش مصنوعی است.