عقب نشینی نیروهای عملیاتی امریكا از عراق؛ جابجایی نیروها یا شكست استراتژی اشغال؟

یكی از وعده‌های باراك اوباما رئیس جمهور ایالات متحده امریكا در مرحله مبارزات انتخاباتی این بود كه جنگ در عراق بیهوده بوده و ایالات متحده امریكا باید مطابق یك جدول زمانبندی شده از خاك این كشور عقب‌نشینی كند. باراك اوباما پس از تصدی مقام ریاست جمهوری اعلام كرد كه عقب‌نشینی نیروهای امریكایی از عراق به صورت مسئولانه خواهد بود. مطابق برنامه پیش‌بینی شده، نیروهای امریكایی باید تا پایان سال 2012 به طور كلی مسئولیت حفظ امنیت را به نیروهای عراقی واگذار كرده و خاك این كشور را ترك كنند. 
 

امریكا در هفته آخر مرداد ماه اعلام كرد آخرین تیپ عملیاتی امریكا خاك عراق را ترك كرده و باقیمانده نیروهای امریكایی در عراق كه بالغ بر 50000 سرباز می‌باشد برای آنچه واشنگتن امور آموزشی توصیف كرد از شهرهای عراق به مناطق پیرامونی و پادگانها انتقال خواهند یافت. امریكا در پی این عملیات جابجایی نیرو اعلام كرد: عملیات جنگی امریكا در عراق خاتمه یافته است.
 

به لحاظ داخلی و همزمان با اعلام عقب‌نشینی واحدهای عملیاتی امریكا در عراق، میزان خشونت در شهرها و مناطق گوناگون عراق در شكل انفجارهای انتحاری، ترور و حملات موشكی به مراكز دولتی افزایش چشمگیری پیدا كرد. مقامات سیاسی دولت نوری المالكی از عقب‌نشینی نیروهای عملیاتی امریكایی استقبال كرده و آن را نشانه‌ای از تحقق خواست مردم عراق مبنی بر مخالفت با حضور نیروهای بیگانه تلقی كردند. پاره‌ای از احزاب سیاسی اپوزسیون عراق، در مورد پیامدهای مخاطره‌آمیز عقب‌نشینی نیروهای امریكایی ابراز نگرانی كرده و تأكید كردند كه سرنوشت عراق در پی این سیاست امریكا به گرگها سپرده خواهد شد. در همین حال پاره‌ای از سازمانهای مقاومت عراق عقب‌نشینی نیروهای امریكایی را پیروزی نیروهای ضدحضور نیروهای بیگانه بویژه نیروهای امریكایی ارزیابی كردند. 
 

مؤسسه نظرسنجی گالوپ در امریكا در پی اعلام عقب‌نشینی نیروهای عملیاتی از عراق در یك نظرخواهی از مردم امریكا اعلام كرد 53 درصد از كسانی كه در این نظرسنجی شركت كردند گفته‌اند كه تاریخ در مورد بیهوده بودن جنگ امریكا در عراق قضاوت قطعی خواهد كرد. همچنین 64 درصد از نظردهندگان امریكایی گفته‌اند كه نیروهای نظامی و امنیتی عراق توان كنترل امنیتی این كشور را ندارند. هنوز یك هفته از عقب‌نشینی واحدهای عملیاتی نیروهای امریكایی از عراق نمی‌گذشت كه پنتاگون اعلام كرد امریكا خلاء ناشی از عقب‌نشینی واحدهای عملیاتی امریكایی از عراق را از طریق واگذاری امور امنیتی به شركتهای خدمات امنیتی امریكایی پر خواهد كرد. 
 

نكته آخر در این زمینه آن است كه نیروهای امریكایی عقب‌نشینی كرده از عراق، از راه زمینی به پایگاههای امریكایی در كویت منتقل شدند. 
 

این نوشته می‌كوشد ابعاد گوناگون این عقب‌نشینی نیروهای امریكایی را مورد بررسی قرار داده و وضعیت عراق را در شرایط پس از عقب‌نشینی واحدهای عملیاتی امریكا و ارتباط آن با مجموعه رخدادهای منطقه ارزیابی كند. پیش از ورود به ماهیت موضوع یادآوری این نكته ضروری است كه هیچ ملت تحت اشغال وجود ندارد كه از شنیدن خبر عقب‌نشینی نیروهای اشغالگر ناخشنود باشد. همچنین ملتهای كشورهای همسایه عراق بویژه ملت ایران از آزاد شدن ملت مسلمان عراق از زنجیر اسارت و اشغالگری خشنود هستند. از این رو اگر در ارزیابی موجود، موضوع عقب‌نشینی نیروهای امریكایی از عراق با شك و تردید نگارنده همراه شود معنای آن، كاهش ارزشهای جریانهای مقاومت علیه اشغالگران نیست، بلكه برعكس، و بر پایه دلایل مورد اشاره این نوشته، رسالت نیروهای مقاومت‌جو در عراق در سایه این جابجایی نیروهای امریكایی خاتمه نیافته و شرایط این نیروها بویژه در فاز روندهای سیاسی عراق پیچیده‌تر خواهد شد. 
 

1. مطابق اعلام پنتاگون 50 هزار نیروی امریكایی همچنان در عراق باقی خواهند ماند و مأموریت آنها جنبه آموزشی و لجستیكی پیدا خواهد كرد. برای آشنایان به ابتدایی‌ترین مقولات نظامی آشكار است كه ادامه حضور 50 هزار نظامی امریكا در عراق نمی‌تواند جنبه آموزشی داشته باشد، زیرا ارتش نوپای عراق به سبك و مدل ارتش امریكا در حال شكل‌گیری است. این مدل روی آموزش و جذب نیروهای حرفه‌ای به منظور تشكیل نیروی مسلح كم حجم همراه با كارآمدی بالا و بهره‌گیری از جنگ‌افزارهای مدرن تكیه می‌كند. مطابق برآوردهای موجود تعداد نیروهای ارتش عراق در حال حاضر به مرز 200 هزار نیرو می‌رسد. پرسش اصلی این است كه آیا امریكا برای هر 4 نفر از ارتش عراق یك نفر امریكایی آموزگار انتخاب كرده است؟ این معادله بیشتر به یك طنز شباهت دارد، زیرا حجم نیروی آموزش‌دهنده چند صد نفر، چند هزار نفر و حداكثر 5 هزار نفر منطقی به نظر می‌رسد. رقم 50 هزار نفر مطابق معیارهای ارتشهای كشورهای خاورمیانه چیزی نزدیك به 5 لشكر نظامی است. در اینجا باید چند واقعیت مورد اشاره قرار گیرد تا حجم 50 هزار نیروی امریكایی باقیمانده در عراق بیشتر درك شود. یكی اینكه در زمان حمله نظامی امریكا به عراق، نیروهای امریكایی شركت‌كننده در عملیات اشغال عراق در آغاز 100 هزار سرباز بود، سپس این تعداد طی چند مرحله زمانی بویژه پس از عقب‌نشینی سربازان چند كشور عضو ائتلاف همسو با امریكا و نیز افزایش خشونتها و احتمال سقوط عراق در دام جنگ فرقه‌ای و داخلی به 130 هزار نیرو افزایش یافت. با روی كار آمدن باراك اوباما و تغییر رویكردهای نظامی امریكا حدود 18 هزار نیروی عملیاتی امریكایی در چارچوب افزایش نیروهای نظامی ایساف در افغانستان از عراق به این كشور اعزام شدند. چند واحد نظامی امریكایی نیز از عراق به پایگاههای نظامی امریكا در اروپا بویژه آلمان منتقل شدند. بدین ترتیب می‌توان گفت كه تا پیش از اعلام پایان عملیات جنگی امریكا در عراق و عقب‌نشینی واحدهای عملیاتی این كشور مجموع نیروهای امریكایی به حدود 100 هزار سرباز می‌رسید. اكنون امریكا رسماً اعلام كرده كه 50 هزار نیروی امریكایی همچنان در عراق باقی خواهند ماند. به عبارت ساده‌تر فقط 50 درصد نیروهای نظامی امریكا از عراق بیرون رفتند. 50 درصد این نیروها در معرض جابجایی قرار گرفته و به پادگانهای اطراف شهرهای عراق منتقل شدند. همچنین كاخ سفید روز 26 مرداد اعلام كرد كه عقب‌نشینی نیروهای نظامی از عراق خلاء امنیتی ایجاد كرده و واشنگتن برای پر كردن این خلاء امنیتی به شركتهای خدمات امنیتی متوسل شده است. سخنگوی پنتاگون گفت دولت امریكا برای جذب 7 هزار نیروی امنیتی با دو شركت خدمات امنیتی برای فعالیت در عراق وارد مذاكره شده است. گفتنی است كه شركتهای خدمات امنیتی نظیر «بلاك واتر» شركتهایی هستند كه مجموعه‌ای از نیروهای مزدور را طی قراردادی به منظور ایفای مأموریت شبه نظامی به استخدام در می‌آورد. بدین ترتیب و در صورت انتقال 7 هزار نیروی جدید امریكایی به عراق تعداد نیروهای امریكایی (آنهم تعدادی كه واشنگتن رسماً‌ به حضور آنها در عراق و مأموریت نظامی‌شان اذعان می‌كند) بالغ بر 57 هزار نیرو خواهد شد. بنابراین حضور این حجم از نیروی نظامی امریكا در عراق را در هر شكل نمی‌توان خاتمه یافتن عملیات نظامی امریكا در این كشور تلقی كرد. بالاخره طی هفته‌ها و ماههای آینده بویژه با واگذاری مأموریتهای امنیتی به شركتهای خدمات امنیتی و چگونگی فعالیت نیروهای این شركتها در عراق، دلایل بیشتری از این جابجایی نیروهای امریكایی آشكار خواهد شد. 
 

2. چنانكه همه می‌دانند، كشور عراق علاوه بر آسیب‌پذیرهای امنیتی و ادامه عملیات سازمانهای شبه‌نظامی، با یك بحران سیاسی پیچیده روبروست. این بحران در شكل عدم تشكیل دولت جدید پس از برگزاری انتخابات پارلمانی و ادامه كشمكشها میان دو جریان اصلی سیاسی دولت قانون به رهبری نوری المالكی و ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی تجلی پیدا كرده است. تلاشهای گسترده نیروهای داخلی نظیر احزاب پارلمانی عراق و نیز تلاش كشورهای همجوار این كشور و نیز تلاشهای امریكا و برخی كشورهای اروپایی برای پایان دادن به بحران سیاسی هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. حتی باراك اوباما رئیس جمهور امریكا به آیت اله سیستانی مرجع عالی شیعیان به منظور قانع كردن رهبران سیاسی عراق متوسل شده است. در چنین شرایطی، امریكا مسئولیت حفظ امنیت شهرها را به نیروهای ارتش عراق واگذار كره و پایان عملیات نظامی خود را در این كشور اعلام كرده است. جو بایدن معاون رئیس جمهور امریكا برای شركت در مراسم اعلام پایان عملیات جنگی امریكا در عراق به صورت غیرمنتظره وارد بغداد شد. وی در دیدار با رهبران سیاسی عراق از آنها خواست هر چه زودتر نسبت به تشكیل دولت جدید در این كشور اقدام كنند، اما با وجود گذشت بیش از 6 ماه از انتخابات پارلمانی عراق این دولت هنوز متولد نشده است. پاره‌ای از كارشناسان بر این باور هستند كه ایالات متحده امریكا بر خلاف مواضع رسمی كاخ سفید مبنی بر ضرورت تشكیل دولت جدید عراق، چندان تمایلی در مورد تشكیل دولت جدید نداشته و علاقه‌مند است، وضعیت كنونی ادامه پیدا كند، زیرا در صورت تشكیل دولت جدید، مطالبات افكار عمومی این كشور در مورد علت حضور نیروهای بیگانه در خاك عراق حتی در شكل جابجائیهای صورت گرفته در صفوف نیروهای امریكایی افزایش خواهد یافت. بنابراین و از دیدگاه این كارشناسان ادامه حضور این تعداد از نیروهای امریكایی در عراق به بستری از ناامنی سیاسی و امنیتی نیاز دارد. بحران سیاسی مربوط به عدم تشكیل دولت جدید در عراق تا حدودی این بستر را فراهم كرده است. 
 

پاره‌ای دیگر از كارشناسان جابجائیهای صورت گرفته در حوزه مأموریت ارتش امریكا در عراق و باقیماندن 50 هزار نیروی امریكایی در پایگاههای نظامی خارج از شهرها را دوره گذار برای ارزیابی چگونگی رفتار نیروهای منطقه‌ای دارای نفوذ گسترده در عراق و به طور مشخص ایران تفسیر می‌كنند. مطابق این برآورد، در واقع نیروهای امریكایی با اعلام عقب‌نشینی نیمی از واحدهای عملیاتی از عراق هم اقدام به عقب‌نشینی كردند و هم با نگهداری 50 هزار نیروی نظامی در 91 پایگاه به نیروهای منطقه‌ای این پیام را ارسال كردند كه برای هر گونه عملیات احتمالی آماده بوده و چیزی به نام خلاء قدرت در عراق وجود ندارد.
 

3. صرفنظر از وعده‌های انتخاباتی باراك اوباما رئیس جمهور امریكا در مورد عقب‌نشینی نیروهای امریكایی از عراق در سپتامبر 2010، اعلام پایان عملیات جنگی امریكا در عراق با تشدید فشارهای بین‌المللی علیه ایران بویژه رواج فرضیه حمله نظامی علیه تأسیسات اتمی ایران همزمان شده بود. مقامات عالی ایران در چند نوبت روی این نكته تأكید كردند كه جنگ روانی ایالات متحده امریكا علیه ایران بویژه پس از صدور قطعنامه 1925 شورای امنیت و اعمال تحریمهای چندجانبه علیه بانكها و مجاز كردن بازرسی كشتی‌های حامل كالا به مقصد ایران، به اوج خود رسیده و فرضیه حمله نظامی به تأسیسات حیاتی جمهوری اسلامی از حد یك احتمال ضعیف فراتر نخواهد رفت. این موج جنگ روانی در تابستان سالجاری به گونه‌ای بالا گرفت كه بسیاری از ناظران منطقه‌ای خود را برای وقوع جنگ در ماههای ژوئن و ژوئیه آماده كرده بودند. اما با خاتمه یافتن عملیات عقب‌نشینی نیروهای عملیاتی امریكا از عراق موج یاد شده بلافاصله فروكش كرد و جای آن را به پیامهای نرم و تمایل به ادامه مذاكره در موضوع هسته‌ای ایران سپرد. اكنون می‌توان نتیجه گرفت كه علت اصلی بالا گرفتن جنگ روانی علیه ایران در سه ماه گذشته، عقب‌نشینی نیروهای عملیاتی امریكا از عراق در سایه ارعاب همسایه بزرگ عراق یعنی ایران بوده است. به عبارت دیگر ایالات متحده امریكا با راه‌اندازی موج جنگ روانی بسیار شدید علیه ایران در واقع قصد داشت نگاه دستگاه دفاعی ایران را حداقل در دوره گذار عقب‌نشینی امریكا از عراق، به درون مرزها معطوف كند. فقط جهت یادآوری تأكید می‌كنم كه بسیاری از مقامات عراقی و حتی پاره‌ای از تحلیلگران منطقه‌ای هنگام اعلام زمان عقب‌نشینی نیروهای عملیاتی امریكا از عراق، به واشنگتن هشدار دادند كه در صورت عقب‌نشینی از عراق، صحنه این كشور عملاً در اختیار نیروهای ایران قرار خواهد گرفت. این هشدارها آنقدر جدی بود كه فرمانده نیروهای امریكایی در عراق در چند نوبت و حتی در زمان اعلام پایان عملیات جنگی در این كشور تأكید كرد كه نیروهای امریكایی در صورت لزوم بلافاصله وارد عمل خواهند شد و دوشادوش نیروهای عراقی بحرانهای امنیتی را مهار خواهند كرد. رابرت گیتس وزیر دفاع امریكا نیز در پاسخ به نگرانی پاره‌ای از رهبران كشورهای عرب خلیج فارس گفته بود: ما از عراق دور نخواهیم شد. منظور وزیر دفاع امریكا این بود كه نیروهای امریكایی برای مدتی در خاك كویت (محل تجمع نیروهای امریكایی عقب‌نشینی كرده از عراق) باقی خواهند ماند و پس از اطمینان از ثبات امنیتی این كشور، منطقه را ترك خواهند كرد.