هدف استقرار سپر دفاع موشکی چيست؟ / رحمن قهرمان پور
دکتر رحمن قهرمان پور پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه در گفتگو با دیپلماسی ایرانی گفت: به نظر می‌رسد بحث استقرار خود سپر دفاع موشکی به معنای کلی در خاک ترکيه مطرح نيست و استقرار رادارها در خاک ترکيه مدنظر است. البته به اين دليل که اخبار زيادی درباره اين مسئله منتشر نشده است نمی‌توان به طور قطع گفت که منظور از استقرار سپر دفاع موشکی در ترکيه چيست. سپر دفاع موشکی که امريکا قصد داشت در چک و لهستان مستقر کند، از سه عنصر تشکيل شده است: يکی خود موشک‌های رهگير است که اين موشک‌ها توانايی دارند موشک‌های پرتاب شده را نابود کنند به علاوه دو سامانه رادار باند ايکس که اصطلاحا امکان 360 درجه چرخش دارند.
موشک‌ها قرار بود در چک و لهستان مستقر شوند. بحث اين بود که اين دو رادار ديگر در کجا قرار بگيرند؟ امريکايی‌ها با پيشنهاد روسيه مبنی بر استقرار اين رادارها در آق قلا آذربايجان مخالفت کرد به اين دليل که اطلاعات از اين رادارها به طور مستقيم به روسيه فرستاده می‌شد. ظاهرا يکی از اين رادارها در اسرائيل مستقر شده است اما هيچ منبع موثقی اين مسئله را تاييد نکرده است.
مسئله این بود که رادار دوم در کجا مستقر شود، به نظر می‌رسد منظور از پيشنهاد اخير ناتو به ترکيه در خصوص استقرار سپر دفاع موشکی، همين رادار دوم باشد. اما به دليل اين که اخبار دقيقی در رابطه با چرایی اين پيشنهاد در دست نيست نمی‌توان گفت که منظور اين رادار بوده يا کل سپر دفاع موشکي. اگر به پيشنهاد امريکا به روسيه مبنی بر انتقال کل سپر دفاع موشکی، هم توجه داشته باشيم ترديد در اين باره بيشتر هم می‌شود.
پذيرش يا عدم پذيرش ترکيه
تصميم گيری در اين باره به چند دليل برای ترکيه بسيار سخت است. اولا امريکايی‌ها در پی اين هستند که از اين طريق ترکيه را در مقابل ايران قرار دهند و ترک‌ها تمايل چندانی به اين مسئله ندارند. شرطی که بعضی‌ها در ترکيه برای پذيرش اين پيشنهاد مطرح کرده اند اين است که اين پيشنهاد در قالب پيشنهاد ناتو و حتی سازمان ملل مطرح شود. چون بر اساس قانون اساسی ترکيه، اين کشور ملزم است که به پيشنهادات ناتو عمل کند. اما پيشنهاداتی که دو جانبه هستند، مثل اين پيشنهاد امريکا، می‌تواند از طرف ترکيه رد شود.
لذا به نظر می‌رسد ترکيه در پی اين است که از اين راه برای نپذيرفتن اين پيشنهاد استفاده کند. يعنی از ناتو در خواست کند که به طور رسمی‌اين پيشنهاد را مطرح کند. که ارائه چنين پيشنهادی از طرف ناتو بعيد است.
بنابراين ترکيه در شرايطی نيست که دست به چنين عملی بزند. افکار عمومی‌داخلی ترکيه هم خيلی طرفدار استقرار سپر موشکی يا حداقل رادارهای آن در خاک ترکيه نيستند. بنابراين به نظر می‌رسد با توجه به شرايط موجود يعنی پيشنهاد امريکا و بدون پيشنهاد رسمی‌ناتو، احتمال پذيرش اين طرح توسط ترکيه کم است مگر اين که اتفاق جديدی بيفتد.
ترکيه نه تنها بايد اعتراض ايران بلکه اعتراض ديگر کشورهای منطقه را در صورت پذيرش اين طرح پاسخ گو باشد و ترک‌ها در حال حاضر نمی‌خواهند چالش جديدی را در منطقه ايجاد کنند.
اما اگر اين پيشنهاد از سوی ناتو به ترکيه داده شود، ترکيه بر اساس قانون اساسی خود ناگزير از پذيرش آن است. چون ترکيه عضو ناتو است و در قانون اساسی اين کشور تصريح شده است که اگر ناتو خواهان ارسال نيروهای خود از طريق خاک ترکيه شود، ترکيه متعهد است که بپذيرد. اما خارج از اين ترکيه تعهدی نداده است. يعنی اگر اجلاس ناتو در نشست ليسبون به اين جمع بندی برسد و ترکيه را ملزم به پذيرش اين طرح کند، در اين صورت ترکيه چاره ای ندارد و بايد بپذيرد.
موقعيت ايران در صورت پيشنهاد ناتو
حال اگر ناتو اين پيشنهاد را به ترکيه ارائه کند در صورتی که منظور از سپر دفاع موشکی،رادار باند ايکس باشد که توانايی چرخش 360 درجه را دارد، کاربرد اين رادار شناسايی موشک‌های پرتاب شده در مرحله اوليه يعنی 5-10 ثانيه اول پرتاب است. يعنی اين رادار بايد امواج را دريافت کنند و مرکز را مطلع کنند که چنين موشکی در حال پرتاب است تا موشک‌های رهگير فعال شوند. اثر اين رادار بيشتر اطلاع رسانی است و تهديد مستقيمی‌عليه جمهوری اسلامی‌به حساب نمی‌آيد.
اما اگر خود سپرهای موشکی يعنی موشک‌های رهگير باشد، اين بحث ديگری است، چون خود اين تاسيسات گسترده ای می‌خواهد. البته اگر قصد اين باشد که چنين سامانه ای در ترکيه مستقر شود، امريکا می‌تواند از پايگاه نظامی اينجرليک استفاده کند. اگر چنين چيزی باشد بسيار خطرناک است. چرا که به طور مستقيم تهدیدی علیه ايران است. و در صورتی که در وضعيت استثنايی موشکی از ايران پرتاب شود، با اين سپر رهگيری و منفجر خواهد شد.
درست به همين خاطر بود که روس‌ها با استقرار اين سامانه در مرز روسيه مخالفت کردند، چون در ادبيات استراتژيک اين موشک‌ها توانايی بازدارندگی موشک‌های استراتژيک را پايين می‌آورند. يکی از قابليت‌های موشک، قابليت غافل گيرانه آن است. بنابراين سپر موشکی بحثی است که اگر استقرار کل آن در ترکيه مطرح باشد، به احتمال زياد اين کشور با رايزنی سعی می‌کند که اين مسئله را نپذيرد اما توافقی که امريکايی‌ها با روس‌ها داشتند اين بود که سپر دفاع موشکی به شکل ديگری در قالب ناتو مستقر کنند. بنابراين معلوم نيست اين سپر دفاع موشکی که اين روزها درباره آن بحث می‌شود، همان سپر دفاع موشکی است که امريکا می‌خواست در چک و لهستان مستقر کند يا يک سپر موشکی جديد است. چون سپرهای موشکی انواع مختلفی دارند و توان بازدارندگی و رهگيری اين موشک‌ها با يکديگر متفاوت است.
البته اين نکته هم نبايد فراموش کرد که کارايی موشک‌های رهگير صد در صد نيست. يعنی می‌توان اين سامانه را فريب داد. ولی با شرايط موجود منطقه و روابط ترکيه با ايران و روسيه بعيد به نظر می‌رسد که سپر موشکی که تهديد کننده منطقه باشد را بپذيرد.
اهداف سپر دفاع موشکی
درباره اهداف سپر دفاع موشکی ابهامات زيادی وجود دارد. امريکايی‌ها همواره به روس‌ها گفته اند که استقرار اين سامانه برای مقابله با توان موشکی ايران است. ولی نکته اين جاست که ايران چنين موشک‌های استراتژيکی ندارد. اين جا بحث موشک‌های قاره پيما و بالستيک مطرح می‌شود. امريکايی‌ها می‌گويند که ايران در آينده به چنين موشکی دست پيدا می‌کند. در اين خصوص بايد گفت که دکترين دفاعی ايران در صورت دست يابی به چنين موشک‌هايی از آن‌ها استفاده تهاجمی‌نخواهد کرد.
به همين دليل روس‌ها استدلال امريکايی‌ها مبنی بر تهديد موشکی ايران را نپذيرفتند و معتقدند هدف امريکايی‌ها از استقرار اين موشک‌ها کاهش قدرت بازدارندگی متقابل است. فعلا درباره هدف نهايی استقرار اين سپر موشکی ابهام وجود دارد. درست است که در ظاهر هدف بازدارندگی ايران مطرح شده است اما واقعيت‌ها نشان می‌دهد که بيشتر هدف روسيه است تا ايران. به دليل همين ابهام در اهداف، روس‌ها معتقدند که هدف اين سپر موشکی روسيه است. به خاطر همين بود که ايران به اين مسئله واکنش جدی نشان نداد.
بنابر اين به نظر می‌رسد مطرح کردن توان موشکی ايران بحث تبليغاتی است. ضمن اين که به لحاظ مکان استقرار اين موشک‌ها، مکان‌های پيشنهادی همواره دور روسيه بوده است. لذا هنوز ابهام وجود دارد در اهداف اين اقدام و معلوم نيست که امريکا دنبال استقرار اين سامانه است يا ناتو؟ اگر ناتو در پی استقرار سپر دفاع موشکی است، تهديداتی که ناتو تعريف کرده شامل اين نوع تهديدات نمی‌شود. در کل بايد گفت که ابهام جدی درباره اين که چرا امريکايی‌ها می‌خواهند اين سامانه در خارج از خاک امريکا مستقر شود وجود دارد.