يمن مجوز قيام در حوزه خليج‌فارس/ ابوالقاسم قاسم‌زاده
روز جمعه گذشته در اقدامي دور از انتظار و پس از سه ماه غيبت و ماندن در عربستان سعودي، علي عبدالله صالح به يمن بازگشت.
حضور مجدد عبدالله صالح در يمن و ظاهر شدن دوباره او در تلويزيون دولتي بعنوان رئيس جمهور اين كشور، موج اعتراض‌هاي مردمي را افزايش داد. گارد ويژه نظامي رياست جمهوري كه پسر عبدالله صالح فرماندهي آن را به عهده دارد با شدت بي‌سابقه‌اي به مقابله با مردم پرداخت و از روز جمعه تاكنون يمن در تلاطم افزايش خشونت و خونريزي بسر مي‌برد، بطوريكه براساس گزارش‌هاي خبري از رسانه‌هاي مستقل، طي چند روز گذشته پس از ورود عبدالله صالح به يمن بيش از صد نفر از شهروندان يمني در تظاهرات عليه او، به دست گارد ويژه نظامي رياست جمهوري كشته شده‌اند و تعداد زخمي‌ها را صدها نفر گزارش كرده‌اند، بيمارستان‌ها در مركز يمن «صنعا» در حالت اضطراري و اورژانس بسر مي‌برند.
روز يكشنبه در نخستين سخنراني بعد از بازگشت، علي عبدالله صالح خطاب به مردم يمن گفت كه خود را متعهد به اجراي طرح شوراي همكاري خليج فارس مي‌داند و آماده است تا انتقال قدرت در كشور از مسير صلح‌آميز انجام پذيرد و انتخابات عمومي برگزار گردد. او در اين سخنراني هيچ اشاره‌اي به كناره‌گيري فوري از رياست جمهوري نكرد. مردم يمن مي‌گويند عبدالله صالح تاكنون سه بار از طرح شوراي همكاري خليج‌فارس حمايت كرده و وعده انتخابات زود هنگام را داده است اما هر بار بجاي اجراي تعهد به امضاي توافقنامه انتقال قدرت بر شدت برخوردهاي نظامي و كشتار مردم افزوده است. او با اين روش زمان مي‌خرد و هر بار با امتناع از اجراي طرح، بازي سياسي را دنبال مي‌كند.
مردم يمن در اين مرحله با شعار كناره‌گيري عبدالله صالح در صحنه حضور دارند و قيام را پايان نمي‌دهند و خواهان «محاكمه ديكتاتور» و سقوط هيأت حاكمه كنوني بر يمن هستند. مسير قيام آنها با تشكيل شوراي ملي، تنها براي جابجايي قدرت نيست، بلكه پايان دوران ديكتاتوري حكومت عبدالله صالح و انحلال سلطه نظامي و امنيتي بر كشور را مي‌خواهند.
براساس طرحي كه شوراي همكاري خليج فارس ارائه داده است و دولت سعودي آن را تنها راهكار حل بحران يمن مي‌خواند، عبدالله صالح بايد اعلام كند كه از رياست‌جمهوري كناره‌گيري مي‌كند تا معاون او «منصور الهادي» با در اختيار گرفتن قدرت، زمينه را براي تشكيل يك دولت موقت وحدت ملي فراهم آورد و انجام تغييرات در قانون اساسي و انتخابات براي تعيين دولت جديد را انجام دهد. بازگشت عبدالله صالح به يمن از يكسو موج اعتراض‌هاي مردم را افزايش داده است و از سوي ديگر با مقابله خشن نظامي، كشتار و زخمي كردن مردم عادي در تظاهرات، ترديد و سوءظن جامعه يمن نسبت به اجراي اين طرح افزونتر شده است. وقتي كه در روز يكشنبه عبدالله صالح ضمن سرزنش مخالفان و رقباي خود در سخنراني تلويزيوني گفت: «انتخابات و رأي‌گيري بايد شامل انتخابات پارلماني، انتخابات محلي و سپس انتخابات رياست‌جمهوري در كشور را شامل شود» ، خشم مردم يمن برافروخته شد و با شعار «مرگ بر ديكتاتور» و «مرگ بر آل‌سعود» در خيابان‌هاي «صنعا» ظاهر شدند.
در مرحله كنوني اين موضع‌گيرهاي سياسي را درباره بحران يمن مي‌توان ديد.
1ـ عبدالله صالح در حالي كه خود را متعهد به پذيرش طرح شوراي همكاري خليج‌فارس و شعار برگزاري انتخابات نشان مي‌دهد، همچنان بر اين طرح تبصره مي‌زند و از كناره‌گيري خود سخني به ميان نمي‌آورد.او تاكتيك خريد زمان را در پيش گرفته است و در پي سازمان دادن نظامي و مقابله ارتش و هوادارانش با مخالفان و موج تظاهرات مردمي در يمن است.
2ـ دولت عربستان سعودي كه خود را فعال‌ترين دولت براي حل بحران در كشور همسايه خويش «يمن» نشان مي‌دهد،اجراي طرح شوراي همكاري خليج‌فارس را تنها راه حل بحران مي‌داند و با اين موضع‌گيري دو هدف را دنبال مي‌كنند. اول؛ مي‌داند كه امتداد قيام در يمن موجب قيام محوري در سراسر كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس و به‌خصوص تشديد نارضايتي و شعله‌ورسازي اعتراض‌ها عليه حاكميت قبيله‌اي (طايفه‌اي) در سراسر حجاز خواهد شد. دوم؛ هدف سعودي‌ها خاموشي موج «راديكاليزم» در يمن است كه به تغييرات بنيادين و غيرقابل محاسبه منجر خواهد شد. از هم‌اكنون بسياري با شدت گرفتن خشونت نظامي در يمن، خطر راديكاليزه‌تر شدن نيروهاي مخالف را هشدار مي‌دهند كه در آن برخي از قبايل سنتي به تبعيت از رهبران خود به سوي القاعده در يمن گرايش پيدا كنند. جنگ داخلي در يمن نيز به جاي «رفروم» در حكومت كه سعودي‌ها خواهان آن هستند، به سوي سقوط كامل ديكتاتور و مبارزه با دوستان او كه دشمنان مردم يمن شمرده مي‌شوند (آمريكا ـ سعودي) سمت و سو پيدا خواهد كرد.
3ـ دولت آمريكا، در ارزيابي از بحران يمن با اين نتيجه ظاهر شده است كه دوران عبدالله صالح به سر رسيده است و ديگر براي غرب ارزش سرمايه‌گذاري ندارد. موضع رسمي دولت آمريكا، كناره‌گيري عبدالله صالح است اما همچنان از آينده يمن نگران است و طرح شوراي همكاري خليج‌فارس را با شعار برگزاري انتخابات پذيرفته و تبليغ نيز مي‌كند. در حاليكه اين گمانه‌زني را هم دارد كه سياست مشت آهنين عبدالله صالح امكان دارد مردم يمن را خسته و يا وارد برخوردهاي داخلي كند و از اين مسير بحران كنوني يمن زمان‌پذير گردد و اندك اندك مردم يمن به تمكين تغييرات شكلي و يا محاسبه شده رضايت دهند.
واقعيت در ميدان مبارزه و قيام مردم يمن نشان مي‌دهد كه آگاهي مردم براي تحقق شعارهاي قيام خود در سطح و عمق گسترش مي‌يابد. سياست مشت آهنين و مقابله نظامي و كشتار مردم صلابت مقاومت مردمي در يمن را افزايش مي‌دهد و موجب ركود قيام و يا ترس مردم نمي‌گردد. زمان‌پذيري اين قيام الگوساز براي ديگر كشورهاي عربي در خليج‌فارس خواهد شد و وابستگي قدرت علي عبدالله صالح به بيگانگان (آمريكا ـ عربستان) را درخواست قيام مردم حك مي‌كند. يمن از مرحله پايان يك دوره قدرت عبدالله صالح بسوي آينده همراه با تحول چشم دارد. در يمن كنترل زمان و نگهداشتن گذشته فرسوده امكان‌پذير نيست خشونت و مقابله نظامي نيز جوابگو نخواهد بود و فاجعه كشتار مردم در سطح بين‌المللي محكوميت شديد را بهمراه خواهد داشت. اگرچه هر گمانه‌زني را درباره آينده اين كشور مي‌توان زد و تصور كرد.
پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه