دیپلماسی تسلیت، گامی در راستای تلطیف روابط / کامران کرمی
در اوج اختلافات و تیرگی روابط فیمابین ایران و عربستان، مرگ سلطان بن عبدالعزیز ولیعهد عربستان فرصت خوبی را برای هیأت دیپلماتیک ایران فراهم آورد تا در کنار گروهی از مقامات کشورهای دیگر در این مراسم شرکت کند. صالحی در جریان سفر به عربستان، بلافاصله پس از ورود به ریاض با حضور در مسجد عبدالله بن‌ترکی،در مراسم اقامه نماز میت ولیعهد فقید عربستان‌سعودی شرکت کرد و مراتب تسلیت را به ملک‌عبدالله پادشاه و همچنین نایف بن‌عبدالعزیز، ولیعهد و وزیر کشور کنونی ابلاغ کرد. سفر وزیر امور خارجه به عربستان در حالی صورت گرفت که روابط بین دو کشور اخیراً تحت تاثیر اظهارات مقامات آمریکایی در مورد ارتباط نیروی قدس سپاه پاسداران با توطئه ترور سفیر سعودی در واشنگتن قرار گرفت و جنجال ها و هیاهوهای زیادی را موجب شد. اگرچه رعایت آداب دیپلماتیک در مناسبات بین‌المللی یکی از اصول پذیرفته‌شده کشورهای جهان است و رفت وآمدهای مناسبتی، مانند شرکت در مراسم تشییع یک مقام ارشد دولتی، بین کشورهایی که روابطی تیره دارند، همیشه یک عرف پذیرفته به‌شمار می‌رود، اما این سفر در عین حال حاوی نوعی از دیپلماسی به نام تسلیت یا تشییع برای حداقلی‌کردن مشکلات پیش‌آمده در روزهای اخیر نیز به‌حساب می‌آید. این اقدام عقلانی حاوی نکاتی بود که ضمن بیان احترام و همدردی مقامات كشورمان در سوگ ولیعهد عربستان که در راستای ارزش‌‌های اخلاقی و اسلامی و رسم همسایگی بود، نشان داد كه ایران اجازه نخواهد داد روابط دو کشور تحت تأثیر جنجال های مقامات آمریکایی و هیاهوی رسانه ها قرار بگیرد.
هر چند که سفر وزیر امور خارجه در داخل و منطقه با واکنش های متعددی از سوی مقامات و رسانه ها قرار گرفت که این سفر را از موضع ضعف تحلیل کردند، اما منطق سیاست خارجی حکم می کند که منافع متقابل استراتژیک و اهمیت و وزن دو کشور در راستای ثبات منطقه ای و اهمیت محیط پیرامونی یکدیگر، با نگاهی واقع بینانه و به دور از این موضع گیری ها لحاظ شود و دو کشور ایران و عربستان را در زمانی که تحولات منطقه ای در حساس ترین وضعیت خود قرار دارد، به هم نزدیک کرده و بتوان از وزن عربستان در شکل دهی به ثبات منطقه ای بیشترین استفاده را بعمل آورد. تحلیل گران در تایید سفر صالحی معتقدند که ایران و عربستان، هرچند تضاد منافع در منطقه دارند؛ ولی در عالی‌ترین سطح دیپلماتیک، یعنی در سطح سفیر، با یکدیگر رابطه دارند؛ بنابراین نمی‌شود که رابطه دیپلماتیک داشت و پیش پا افتاده‌ترین آداب دیپلماتیک را زیر پا گذاشت.
رابطه ایران و عربستان را باید یكی از دشوارترین عرصه های دیپلماسی خارجی كشور در سه دهه گذشته ارزیابی کرد. مراودات تهران و ریاض كه فراز و فرود بی سابقه ای را در خود داشته، از كرانه های قطع ارتباط دو جانبه تا دیدارهای مكرر سالانه سطح بالا را تجربه كرده و اکنون در وضعیت مناسبی قرار ندارد و هیأت دیپلماتیک ایران هم به خوبی بر این امر واقفند و تلاش دارند تا بتوانند به وضعیت مطلوب دست پیدا کنند. عربستان به لحاظ جغرافیایی در حلقه نخست پیرامونی ایران قرار دارد، ایمن‌سازی روابط ایران با حلقه نخست منطقه پیرامونی ضرورتی حیاتی است. سیاست خارجی جدید ایران - بخصوص با آمدن صالحی در کسوت وزیر خارجه و تأکید بر گسترش روابط ویژه با عربستان- با تبیین اهمیت تحكیم روابط با حلقه اول پیرامونی‌اش به ویژه در قطب منطقه‌ای ، به خوبی از تاثیر این کشور در مقیاس منطقه ای آگاهی دارد. از اینرو گسترش یک رابطه ی پایدار حول منافع متقابل و به دور از تنش و سوءظن می¬ تواند عربستان را در این شرایط به سمت ایران جذب کند و از قدرت چانه زنی این کشور در حل مسائل منطقه استفاده شود.
بنابراین نگاهی واقع بینانه که در آن شرایط حساس منطقه ای و بحران های موجود لحاظ شود، نیاز به اتخاذ دیپلماسی هوشمندانه ای است که فارغ از جنجال و هیاهو و با درک حساسیت های متقابل، دو کشور مهم و استراتژیک منطقه خلیج فارس را به یکدیگر نزدیک کرده و برآیند آن، تامین منافع حداکثری و افزایش نقش چانه زنی در حوزه پیرامونی باشد. دستگاه دیپلماسی کشور می بایست این مسئله را در نظر داشته باشد که هسته و کانون سیاست خارجی عربستان سعودی را ثبات منطقه ای و حفظ وضع موجود شکل می دهد که ارزیابی پیامدهای رفتاری عربستان در طول این سالها گویای این واقعیت بوده و این کشور به شدت در مقابل به چالش افتادن این سیاست واکنش نشان خواهد داد. از اینرو دستگاه سیاست خارجی کشورمان باید این فاکتور مهم و کانونی را در تصمیم گیریهای خود لحاظ کرده و بخصوص در بحث برنامه هسته ای که نیاز به متحدانی چون عربستان بیش از پیش ضروری است از این مسئله حداکثر استفاده را بعمل آورد.
در پایان می توان گفت که عربستان به دلیل اهمیت عنصر عربی- اسلامی و وزن و نقش غیر قابل تردید در منطقه پیرامونی ایران، دارای جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی ایران است، از این رو مقامات جمهوری اسلامی به درستی این اهمیت را دریافته اند و درصدد هستند تا با بهره گیری از چنین دیپلماسی ای، فضا را برای برقراری یک رابطه پایدار تلطیف کنند.
کارشناس ارشد علوم سیاسی