گزارش نشست بررسی تحولات انقلاب مصر و روابط این کشور با ایران
روز پنجشنبه 27 بهمن ماه1390 نشست "بررسی تحولات انقلاب مصر و روابط این کشور با ایران" در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد. در این جلسه غیررسمی که با شرکت اعضای هئیت علمی و پژوهشگران مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه صورت گرفت، دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات خاورمیانه، آقای علاءالدین یوسف ریاست دفتر حفاظت منافع جمهوری عربی مصر در ایران و آقای محمد علی مهتدی پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در مورد روابط دوجانبه و مسائل منطقه ای نکاتی را مطرح و به تبادل نظر با حاضرین در جلسه پرداختند.
در ابتدا دکتر کیهان برزگر که مدیریت نشست را بر عهده داشتند، ضمن خوش آمد گویی با اشاره به اینکه دو کشور ایران و مصر دو کشور برادر و مسلمان هستند و ایران همیشه به داشتن رابطه با مصر در حوزه های مختلف تمایل داشته است، تحولات صورت گرفته در مصر را به چند دلیل فرصت مناسبی در روابط دو کشور دانست. نخست اینکه نتیجه فوری انقلاب مصر، خروج منطقه از مفهوم "ایران هراسی" است. مصر در دوره رژیم مبارک از مراکز شکل گیری این جریان علیه ایران در منطقه بوده است. دوم، تقویت روابط دو کشور در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و توریسم که دو کشور ظرفیت های لازم را دارند. سوم، تأثیر این انقلاب بر تقویت ائتلاف های سیاسی- امنیتی منطقه ای است. از دیدگاه وی، پتانسیل ایجاد ائتلاف های منطقه ای به خصوص میان ایران، مصر و ترکیه بعد از تحولات اخیر در جهان عرب وجود دارد. این سه کشور به دلیل هویت قوی، شأن، تاریخ و جمعیت از قدرت های مهم منطقه ای هستند. چهارم، شکل گیری ائتلاف ایران و مصر برای فشار آوردن به رژیم اسراییل برای خلع سلاح همگانی هسته ای و ایجاد صلح پایدار در منطقه است. به هر حال سیاستهای رژیم اسراییل خود منبع ناامنی منطقه محسوب می شود. همچنین ایشان با اشاره به قرارداد کمپ دیوید گفت بعد از امضای این قرارداد، کلیه تلاشهای انجام شده برای گفتگو های صلح پایدار به دلیل زبان قدرتمند اسراییل و قرار گرفتن این کشور در موقعیت برتر دائما به چالش کشیده شده است. در ادامه، دکتر برزگر در خصوص مسائل منطقه ای با تأکید بر راه حل "منطقه گرایی" و تقویت آن، اظهار داشت که بحران سوریه موضوع منطقه گرایی را به دلیل نقش غرب و مطرح کردن برخورد نظامی به چالش کشیده است. بر این اساس، تقویت روابط ایران و مصر می تواند منجر به تقویت راه حل منطقه ای برای حل بحران های منطقه ای شود.
در ادامه نشست، آقای علاء الدین یوسف بحث خود را با عوامل مؤثر در حرکت اصلاح طلبانه مردم مصر آغاز کرد. در این باره ایشان به سه موضوع اشاره کردند. نخست، جامعه جوان مصر و عدم انسجام آن با حکومت بود که از دیدگاه ایشان، دراین روند سیستم به درستی با مخالفت ها و تقاضاهای جوانان برخورد نکرد. دوم، تفاوت توقعات و نیازها میان نسل گذشته و نسل امروز بود. مسئله نسل گذشته رفاه اجتماعی بود و برای نسل جوان مشارکت در حکومت و اصلاحات سیاسی مهم است. هرچند مردم مصر مشکل معیشتی داشتند اما مهم ترین مشکل آنها آزادی و حقوق شان و نهایتا، مسئله رهبری در مصر بود. در واقع رهبری، حاضر به گفتگو درباره تغییر و اصلاحات با مردم نبود و تفکر سنتی را دنبال می کرد. این در حالی بود که کشور به مدیریتی با تفکر جدید احساس نیاز می کرد.
همچنین آقای علاءالدین یوسف به چند حادثه منطقه ای تأثیرگذار بر انقلاب مصر اشاره کرد از جمله "مخالفت با قذافی و انقلاب در لیبی"، "درگیری رژیم با مخالفان و حرکت انقلابی در سودان"، "عدم توجه به مشکل فلسطینیان از طرف دولت مصر و احساس مشترک ملت مصر با ملت فلسطین". در ادامه ایشان در مورد صلح کمپ دیوید اظهار داشت که در حال حاضر توازن قدرت تغییر کرده و دولت قبلی مصر هم نشان داده که نتوانسته خود را با تغییرات طولانی مدت هماهنگ کند. علاوه براین، در رابطه با ایران نیز اظهار داشتند که ایران دشمن مصر نیست و منافع مشترکی با این کشور دارد. مردم ایران و مصر سال ها با یکدیگر در مسائل مختلف تبادلاتی داشته اند و در حال حاضر نیز پتانسیل تقویت همکاری دو کشور در زمینه های مختلف از جمله موضوعات فرهنگی و حتی سینما وجود دارد. اما هم اکنون مشکلی که در خصوص روابط دو کشور وجود دارد عدم درک درست از شرایط و جایگاه یکدیگر است. از نظر ایشان ترمیم این رابطه با توجه به عدم ارتباط رسمی میان دو کشور طی سه دهه گذشته نیاز به زمان دارد. لذا ایشان از اینکه چنین سمینارهایی در حال شکل گرفتن است ابراز خرسندی کرده و از نگاه مثبت دکتر برزگر به ظرفیت های همکاری ایران و مصر استقبال کرد.
آقای محمد علی مهتدی به عنوان آخرین سخنران در این نشست به بیان نظرات خود پرداخت. وی انقلاب مصر را شامل دو روند دانست. نخست، روند "رسمی" که برای اولین بار با حمایت شورای عالی نظامی در مصر شاهد شکل گیری پارلمان هستیم. ضمن اینکه این شورا اعلام کرده است که بعد از انتخابات مجلس سنا و ریاست جمهوری قدرت را به غیر نظامیان واگذار می کند. دوم، روند "غیر رسمی" که توسط جوانان انقلابی دنبال می شود. آقای مهتدی نقش جوانان در انقلاب مصر را بسیار مهم ارزیابی کرد؛ چراکه 60% جمعیت مصر را جوان های زیر 25 سال تشکیل می دهند و انقلاب مصر با حضور جوانان در میدان التحریر آغاز شد. ایشان با اشاره به نظر برخی از تحلیل گران در خصوص ناامیدی جوان های مصری به دلیل درگیری های داخلی بعد از انقلاب، بر این باورند که مصر به دلیل اهمیت و تأثیر گذاری بر سایر کشورهای منطقه، با کشورهای دیگر متفاوت است. علاوه براین ایشان به این موضوع اشاره کردند که کرامت ملی برای مصری ها خیلی مهم است و آن ها هیچ گاه فشار را از هیچ کشوری نمی پذیرند. در خصوص موضوع کمپ دیوید ایشان اظهار داشتند که هرچند این مسئله برای مصر مهم است اما هم اکنون در اولویت برنامه ها و سیاست های این کشور قرار ندارد. نکته دیگری که ایشان مطرح کرد در خصوص احساس مصری ها به اسراییلی ها و ایرانی ها بود. از نظر ایشان مصری ها نسبت به رژیم اسراییل احساس خوبی ندارند. به طوری که هیچ گاه سیاست عادی سازی میان دو کشور موفق نشد. در مقابل مردم مصر برای ایرانی ها احترام زیادی قائلند.
از نکات مهم این نشست می توان به تأکید هر سه سخنران بر نقش "عدم درک درست دو کشور از نقش و جایگاه یکدیگر" و "نقش خارجیان" در تضعیف رابطه مناسب میان ایران و مصر طی سه دهه گذشته و همچنین "لزوم تبادل نظر نخبگان دو کشور در خصوص تقویت روابط ایران و مصر" اشاره کرد. در نهایت این جلسه با پرسش و پاسخ حاضرین در جلسه و گرفتن عکس یادگاری خاتمه یافت.
گزارش: منیر حضوری، دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی و دستیار امور سمینارهای پژوهشکده