روابط عراق و عربستان، گام هایی برای عادی سازی

روابط عراق و عربستان سعودی بعد از سرنگونی صدام در سال 2003 وارد مرحله ی جدیدی از تنش مداوم شد به گونه ای که عربستان سعودی تاکنون با عراق تنش هایی داشته است. در این بین با انتشار برخی از گزارش ها مبنی بر  تمایل عربستان سعودی به ایجاد سفارت در عراق و غیره باعث شد تا به گفتگو با دکتر اشرف اشرف پور کارشناس خاورمیانه بنشینیم:

به نظر شما مهم ترین شاخصه های روابط عراق و عربستان سعودی در یک سال گذشته چیست؟
در این رابطه می توان به شاخصه های عمده ای اشاره نمود. برخی از این شاخصه ها عبارتند از:
1. با خروج آمریکائی ها از عراق در سال گذشته، این کشور تلاش زیادی برای به قدرت رسیدن مجدد و ایفای نقشی پر رنگ تر در معادلات منطقه ای آغاز نموده است. از یک سو رابطه این کشور با آمریکا و دولت های غربی و از سوی دیگر نزدیکی دولت مالکی به جمهوری اسلامی ایران، نشان از سیاست تنش زدائی در رابطه با قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای دارد. یکی از این کشورها، عربستان سعودی است.

2. روابط نزدیک عراق با جمهوری اسلامی ایران و به قدرت رسیدن شیعیان پس از سالهای متمادی در عراق و نیز شیعه هراسی و به خصوص ایران هراسی دولت عربستان، یکی از مهمترین دلائل تمایل ریاض در گسترش روابط با عراق است. با توجه به پررنگ تر شدن روزافزون نقش ایران در مسائل منطقه، بعنوان مثال میانجیگری ایران در تنش اخیر در مرزهای ترکیه و سوریه و نیز سفر وزیر دفاع ایران به عراق و گسترش همکاری های دفاعی این دو کشور، سعودی ها نیز در پی افزایش روابط خود با کشورهای منطقه و افزایش نفوذ خود می باشند.

3. یکی از مقولات مورد بحث، موضوع سوریه و حمایت دولت مالکی از بشار اسد می باشد. در این رابطه ریاض دو گزینه در پیش رو دارد.؛ حمایت گسترده تر از مخالفین سنی دولت عراق و تضعیف دولت مالکی و دیگری تنش زدائی. به نظر می رسد عربستان کاملا به این قضیه واقف است که راه اول تشدید نا آرامی ها در عراق و در نهایت در خاورمیانه را به دنبال خواهد داشت که منافع ریاض؛ امنیتی و اقتصادی، را تهدید خواهد کرد. 

4. به نظر من یکی از شاخصهای تعیین کننده روابط عراق و عربستان و از دلائل الزام ریاض به گسترش روابط با بغداد، قطر است. در حالیکه قطر در نظر دارد به یکی از بازیگران قدرتمند منطقه تبدیل شود؛ که البته از دید من دور از ذهن نیز به نظر نمی رسد، عربستان به عنوان بزرگترین قدرت اقتصادی منطقه و از متحدان نزدیک آمریکا از پررنگتر شدن نقش قطر در منطقه هراس دارد. قطر نه تنها روابط بسیار نزدیکی  با امریکا و دولت های غربی دارد بلکه با توجه به منابع عظیم گاز، به تدریج در حال تبدیل شدن به یکی از قدرت های بزرگ اقتصادی منطقه است. 

با توجه به تلاش های دو کشور عراق و قطر برای تقویت روابط فی ما بین و هراس عربستان از تحکیم روابط این دو کشور و تضعیف روابط خود با عراق، منطقا بایستی ریاض برای از میان بردن موانع گسترش روابط خود با بغداد گام های بلندی بردارد. برخی گزارش ها بیان می دارد که یکی از مقامات رسمی عربستان سعودی با ارسال پیامی به وزارت امور خارجه عراق از آمادگی کشور مطبوعش جهت بازگشائی سفارت دائمی اش در بغداد خبر داده است. در این حال به نظر شما نگاه کنونی ریاض به عراق با چه مولفه هائی در پیوند است؟

پاسخ به این سوال به نوعی در پاسخ سوال اول مستتر است. همانطور که می دانید از سال 2009 میلادی عراق سفیر خود را به عربستان اعزام کرده و از سال 2012 میلادی ریاض یک سفیر غیرمقیم در بغداد تعیین کرده است. دلیل این امر مسائل امنیتی بغداد عنوان شده است. دولت مالکی اصرار به اعزام سفیر ساکن عربستان در عراق دارد. با توجه به مسائلی که در بالا ذکر گردید، اعم از مسائل منطقه ای و تحولات ژئوپلتیکی اخیر، عربستان الزاما باید با کشورهای عرب منطقه من جمله عراق، روابط مستحکم تری ایجاد نماید. به نظر من عربستان به زودی اقدام به بازگشائی سفارت خود در عراق خواهد نمود زیرا در غیر این صورت موقعیتش به چالش کشیده خواهد شد.

نقش حمایتی ریاض از اعراب سنی و سلفی در عراق تا چه حدی است؟
برای پاسخ به این سوال باید به نگرانی عربستان از تضعیف و کنار گذاشته شدن سنی ها و سلفی ها در دولت عراق اشاره کرد. علیرغم اینکه اکثریت جمعیت عراق را مسلمانان شیعه تشکیل می دهد، اینان چندین دهه تحت سلطه سنی ها و بعثی ها بودند. در خلال این سال ها عربستان بزرگترین حامی گروه های سنی و سلفی بود. حتی پس از اشغال عراق توسظ آمریکا و متحدانش، عربستان آشکارا پشتیبانی مالی و لجستیکی از این گروهها در مبارزه با شیعیان و نیروهای اشغالگر را ادامه می داد که این امر برای مدتی به تیرگی روابط واشنگتن و ریاض انجامید. ظاهرا اخیرا عربستان تصمیم به تغییر سیاست خود گرفته و اقدام به برگزاری نشست مصالحه میان شیعه و سنی عراقی نموده است.

نظر به نگرانی ریاض از افزایش نفوذ جمهوری اسلامی ایران و شیعیان در منطقه و تاثیر آنان، به خصوص جمهوری اسلامی ایران، بر شیعیان ساکن مناطق نفت خیز شرق عربستان، ریاض قاعدتاً باید سیاست قدیمی تفکیک اسلام به "اسلام عرب- اسلام غیرعرب" را برای تضعیف شیعیان و تقویت سلفی ها ادامه دهد و از سلفی ها و سنی ها در عراق حمایت کند. اما از طرف دیگر با توجه به تحولات اخیر عراق، ریاض دریافته است که دیگر قادر به کنترل نیروی شیعیان و کردها و نیز کنار گذاشتن آنان از ساختار قدرت در عراق کنار نیست بلکه باید تلاش خود را برای ورود هرچه بیشتر سنی ها به این ساختار مضاعف کند.

نوع همکاری ریاض با گروههای بعثی تا چه حدی بر روابط عراق و عربستان تاثیر گذاشته است؟
مشخصا حمایت مالی ریاض و جانبداری از اقدامات تروریستی و خصمانه گروه های بعثی و سلفی در عراق، یکی از بزرگترین موانع در راه عادی سازی روابط بغداد و ریاض است. این اقدامات، عراق را به کشوری بحران زده و بی ثبات تبدیل کرده و قطعا این باعث نارضایتی ملت و دولت عراق شده است. در عین حال با توجه به موقعیت اقتصادی و سیاسی عربستان بعنوان یکی از بازیگران قدرتمند منطقه، عراق ترجیح داده که این حمایت ها را "فعلا" نادیده گرفته و در پی تنش زدائی و تحکیم روابط خود با عربستان باشد.

"لبید عباوی" معاون هوشیار زیباری وزیر خارجه عراق از تمایل سعودی ها برای گشایش سفارت در عراق استقبال کرده است. در این حال نگاه کنونی دولت عراق به هرگونه عادی سازی روابط چگونه است؟
همانطور که قبلا گفته شد، عراق در پی کسب جایگاه پیشین خود در معادلات قدرت منطقه است. با نگاهی به روابط نزدیک بغداد با تهران، دمشق، دوحه و حتی واشنگتن در میابیم که روابط بین الملل دولت مالکی بر پایه تنش زدائی و روابط نزدیک و مسالمت آمیز با کشورهای منطقه و فرامنطقه ای استوار است. در این بین نمی توان نقش ریاض را در منطقه نادیده انگاشت. حداقل منافع بغداد از عادی سازی روابط با ریاض، کاهش حمایتهای مالی و لجستیکی ریاض از حملات تروریستی سلفی ها و گروه های بعثی مخالف دولت شیعه مالکی و جلوگیری از کارشکنی های ریاض در امور داخلی و بین المللی بغداد خواهد بود. علاوه بر این با توجه به درگیری اخیر مرزی ترکیه و سوریه و احتمال بروز جنگ دیگری در منطقه، این بار بین همسایگان عراق، این کشور نیاز به متحدان بیشتر و قوی تری خواهد داشت. 

آینده روابط عراق و عربستان سعودی به چه سمتی خواهد رفت؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است در ابتدا نگاهی به گذشته روابط این دو کشور داشته باشیم. از اوایل دهه شصت به دلائل مختلف از جمله اختلافات ایدئولوژیکی و حمایت بغداد از جنبش های سیاسی در عربستان سعودی نه تنها روابط بغداد و ریاض بلکه بغداد و دیگر کشورهای منطقه با تنش زیادی توام بوده است. این اختلافات تا سال 1979 میلادی، وقوع انقلاب اسلامی در ایران، ادامه داشت. پس از آن بعلت جلوگیری از صدور انقلاب اسلامی ایران، بتدریج ریاض و بغداد در جهت عادی سازی روابط گام برداشتند. عربستان سعودی یکی از حامیان بزرگ عراق در جنگ تحمیلی بود و کمک های مالی هنگفتی به صدام نمود. با حمله صدام به کویت و آرایش نیروهای عراق در مرزهای سعودی و نیز چندین حمله موشکی به شهرهای عربستان، مجددا روابط عربستان و عراق به تیرگی گرائید و عربستان خود را در معرض تهدید جدی دید. برای مقابله با صدام، ریاض به حمایت نیروهای مخالف وی برخاست. پس از 2003 و خلع صدام مجددا این دو کشور تلاش خود برای عادی سازی روابط را شروع کردند.

در سال 2009 میلادی، عراق پس از سال ها سفیر خویش را به ریاض فرستاد. اولین بار از 1990 میلادی، در ژانویه 2012 ریاض سفیر غیر مقیم خود در بغداد را منصوب کرده است. با توجه به تحولات منطقه از جمله بحران سوریه و به خصوص درگیری اخیر مرزی این کشور با سوریه و احتمال گسترش بحران به کشورهای همسایه، مناقشه هسته ای ایران، افزایش قدرت قطر، دومینوی بیداری اسلامی در منطقه، اعتراضات شیعیان شرق عربستان و غیره منافع و امنیت ملی هر دو کشور ایجاب می کند که ریاض و بغداد در عادی سازی و تحکیم روابط خود بیش از پیش بکوشند. به نظر می رسد هر دو کشور نیز به این موضوع کاملا واقفند و اعلام تمایل سعودی ها برای بازگشایی سفارت خود در عراق و استقبال عراق از این تصمیم، نشانه ای از سیاست دو کشور برای برطرف کردن تیرگی های موجود در روابطشان میباشد. 

منبع: کرد پرس