تحولات شمال سوریه در سایه بازیگری ترکیه و حکومت اقلیم کردستان

روز شنبه 11 آذر 1391، نشست گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با موضوع "تحولات شمال سوریه در سایه بازیگری ترکیه و حکومت اقلیم کردستان"  برگزار شد. این نشست با حضور پژوهشگران مهمان و اعضای گروه ترکیه شناسی پژوهشکده و با سخنرانی آقای عباس نوریان پژوهشگر مسائل خاورمیانه تشکیل شد.
 
 در ابتدا آقای رحمت حاجی مینه پژوهشگر مهمان و عضو گروه ترکیه شناسی پژوهشکده که مدیریت نشست را بر عهده داشت با اشاره به تحولات اخیر جهان عرب و جابجایی قدرت در منطقه نسبت به سال های قبل از 2011، مقدمه ای را در مورد شرایط جدید منطقه و افزایش تعداد بازیگران تاثیر گذار در منطقه خاورمیانه از جمله کردهای سوریه، بیان کرد. 
 
سپس آقای نوریان با اشاره به بحران سوریه و تحولات اخیر بحث خود را آغاز نمود. وی مطرح کرد که حدود دو سال است که گروه های سیاسی و نظامی مورد حمایت کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای وارد درگیری همه جانبه ای با نظام حاکم بر سوریه شده اند و تقریبا بخش عمده ای از این کشور دچار ویرانی های گسترده ای شده است. اما کردهای ساکن شمال سوریه با اتخاذ سیاست معتدل و بی طرفانه، در میانه این رویارویی سخت قرار گرفته و در شرایط  جدید این کشور به عنوان بازیگر سوم در درگیری نظام و مخالفین آن شناخته شده اند. وی افزود به دلیل جمعیت قابل توجه که آمار غیر رسمی از جمعیت 5 میلیون نفری کردها سخن می گویند و قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی مهم یعنی قرار داشتن در شمال سوریه و هم مرز با ترکیه، ورود آنان به این درگیری می تواند تأثیر قابل توجهی بر موازنه قوا داشته باشد. اما جریانات کردی در این شرایط حساس، پذیرش مطالبات قومی خود را شرط همکاری با هر یک از طرفین درگیری یعنی نظام سوریه و مخالفین آن قرار داده اند، که عبارتند از: نخست،برقراری نظام فدرالیسم در سوریه؛ دوم، ایجاد منطقه فدرال در مناطق کردنشین سوریه در شمال این کشور؛ سوم، تاکید بر شکل گیری سوریه از دو قومیت عرب وکرد و تغییر نام کشور از "جمهوری عربی سوریه" به "جمهوری فدرال سوریه"؛ چهارم، مشارکت در ساختار قدرت حکومت مرکزی در جایگاه دومین قومیت کشور. 
 
در ادامه این پژوهشگر اظهار داشت که در حال حاضر جریانات مخالفین سوریه ضمن دعوت مکرر جریانات کردی به پیوستن به "شورای انتقالی سوریه" و یا "ائتلاف ملی سوریه" هرگونه تصمیم گیری در خصوص مطالبات کردها را به پس از سرنگونی نظام کنونی بشار اسد و توسط مجلس آینده موکول می کنند و از اعتراف به مطالبات کردها خودداری کرده اند. هرچند که از نظر مخالفین عربی قطعا مطالبات کردها در آینده سیاسی چالش جدی برای آنان در اعمال حاکمیت فرضی خود بر سوریه به وجود خواهد آورد.
 
از سوی دیگر نظام کنونی سوریه نیز تمرکز قدرت خود را بر مبارزه با گروه های مخالف مسلح عربی متمرکز نموده و ضمن بی توجهی به مطالبات کردها، از عدم همکاری و همسویی کردها با گروه های مخالف مسلح رضایت کامل دارد. بدین لحاظ در یک تفاهم آشکار با حزب "اتحاد دمکراتیک" نیروهای نظامی و اداری خود را از مناطق کردنشین خارج ساخته و کنترل و مدیریت این مناطق را به آنان سپرده است. از نظر نظام سوریه در صورت حل مشکلات کنونی این کشور، تصرف و کنترل مجدد مناطق کردنشین شمال توسط ارتش سوریه قابل تحقق است.
 
آقای نوریان در ادامه افزود دو جریان کردی در سوریه یعنی حزب "شورای مردم غرب کردستان" که توسط حزب اتحاد دمکراتیک سوریه که جناح سوری پ.ک.ک می باشد، تأسیس شده و "شورای ملی کردی سوریه" که با حمایت و محوریت کامل مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان تشکیل شده است، از لحاظ سیاسی و مطالبات قومی در سوریه رویکرد همسو و نزدیکی به یکدیگر دارند. اما رقابت جدی بر سر کنترل و مدیریت مناطق کردی سوریه بین آنان وجود دارد و بارها موجب بروز تنش های سیاسی، تبلیغاتی،اجتماعی وحتی نظامی بین این دوجریان شده است که سرانجام به تشکیل "هیات عالی کردی" با حضور مساوی عناصر دو شورا منجر شد، اما همچنان اختلافات بین دو طرف ادامه دارد.. توجه عمده پ.ک.ک کنترل شمال سوریه و بکارگیری این منطقه (حدود820 کیلومتر مرز مشترک با جنوب ترکیه) در جریان مبارزات با دولت ترکیه می باشد. اما حزب دمکرات کردستان عراق به دنبال کنترل ضمنی این منطقه در حمایت از اقلیم کردستان عراق و تأثیر گذاری بر تحولات سوریه و ترکیه و در کل منطقه خاورمیانه می باشد.
 
این پژوهشگر در خصوص رویکرد ترکیه نسبت به بحران سوریه و وضعیت کردها افزود، دولت ترکیه علی رغم رویکرد کلی خود در خصوص تحولات سوریه و حمایت از گروه های مخالف نظام بشار اسد، از قدرت یابی کرد ها و کسب امتیازات قومی کردی در مناطق شمال سوریه (کنار اقلیم کردستان عراق) و تأثیرگذاری این دو منطقه کردی یعنی شمال عراق و شمال سوریه برکردهای مناطق جنوبی ترکیه نگران می باشد. به نظر می رسد ترکیه در این شرایط از سه طریق کاهش نگرانی های قومی امنیتی خود را در مناطق کردنشین سوریه پیگیری می نماید. نخست، تحریک و ترغیب گروه های مخالفین سوریه  به مخالفت جدی با مطالبات قومی کردهای مناطق شمال سوریه؛ دوم، حمایت و همکاری ضمنی با تلاش های مسعود بارزانی در مدیریت کلی شورای ملی کردی درسوریه، در رقابت با حزب اتحاد دمکراتیک (پ.ک.ک) به منظور تضعیف نقش آنان در مناطق کردنشین شمال سوریه؛  سوم، تقویت و تحریک گروه های عربی عمدتا سلفی به حضور در مناطق کردنشین شمال سوریه و درگیری با نیروهای حزب اتحاد دمکراتیک به ویژه در شهر های مرزی سرکانی (راس العین) کوپانی(عین العرب) و عفرین.
 
آقای نوریان در خصوص رویکرد آمریکا به نقش کردها در بحران سوریه نیز اظهار داشت سیاستمداران آمریکا تاکنون با مطالبات کردهای سوریه مخالفت نموده اند. فیلیپ گوردون، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا می گوید: "آمریکا مایل است که کردهای سوریه نیز مانند دیگر شهروندان این کشور از همه حقوق برخوردار شوند و زیر یک چتر واحد با دیگر هموطنان خود در اداره سوریه سهیم شوند، اما به هیچ وجه با موضوعی به نام استقلال کردهای سوریه موافق نیستیم و تجزیه سوریه را نمی پذیریم. همه باید با هم حرکت کنند و قرار نیست در فرصت به وجود آمده کردها برای خود ساختار مستقل تشکیل دهند."
 
آقای نوریان در پایان بحث خود اشاره کرد که با توجه به تحولات اخیر سوریه، جریان کردی خاورمیانه شاهد پیشرفت قابل توجهی در بخش کردی سوریه است که حداقل به تحقق بخش اعظم مطالبات کردی در سوریه منجر خواهد شد هر چند تقابل منافع کردی – عربی در سوریه نیز که با حمایت ترکیه تشدید و تعمیق می شود شدیدتر خواهد شد.
 
در نهایت این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین به پایان رسید.
 
گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده و شبنم چادری.