انقلاب های عربی و رقابت عربستان و ترکیه بر سر مدل منطقه ای

روز شنبه22 مهر ماه1391، گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی را با موضوع "انقلاب های عربی و رقابت عربستان و ترکیه بر سر مدل منطقه ای" با حضور پژوهشگران پژوهشکده و اعضای گروه ترکیه شناسی برگزار کرد. در این نشست که مدیریت آن را آقای رحمت حاجی مینه پژوهشگر مهمان و عضو گروه ترکیه شناسی بر عهده داشت، آقای کامران کرمی دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی نکاتی را در خصوص موضوع نشست مطرح کرد.

آقای کرمی در ابتدا با اشاره به تحولات جهان عرب، بر این نکته تأکید کرد که این تحولات به تغییرات قابل توجه در نظم و ترسیم الگوهای رقیب منطقه ای منجر شده است. وی یکی از ویژگی های بحران های بین المللی و منطقه ای را نقش آفرینی بازیگران و کنشگران ذینفع دانست. آقای کرمی افزود در واقع واقعیت این است که اگر بخواهیم مباحث خاورمیانه را تحلیل کنیم، بایستی متغیر بازیگر مداخله گر و بازیگران منطقه ای را نیز مورد توجه قرار دهیم. همچنین هر چند پارادایم های حاکم بر منطقه قبل و بعد از جنگ سرد دچار تغییرات بنیادی شده است، اما وجه مشترک هر دو دوره برجستگی نقش مداخله گران است. از این رو با وقوع بحران و تصاعد بحران، رقابت بر سر ارائه مدل یا الگوهای مطلوب در منطقه امری اجتناب ناپذیر است. بر این اساس بازیگران سعی می نمایند با تأثیرگذاری و نقش آفرینی در تحولات موجود مدل مطلوب خود را تعریف و به ارائه تصویری مطلوب از خود و اهداف خود بپردازند که نتیجه آن افزایش دامنه نفوذ و تأثیرگذاری بر معادلات و پویش های موجود می باشد.

این دانش آخوخته علوم سیاسی یکی از دلایل حضور گسترده قدرت های بزرگ فرامنطقه ای در خاورمیانه را فقدان وجود یک قدرت برتر در منطقه دانست که قادر به تأمین نظم و ثبات در منطقه و میان اعضاء باشد. وی افزود، این منطقه اگر چه فاقد چنین بازیگر برتری است، اما همواره دولت هایی وجود داشته اند که مدعی نقش رهبری در سطح منطقه بوده اند و یا تلاش کرده اند که این نقش را ایفا کنند. مصر در زمان جمال عبدالناصر، عراق در زمان حاکمیت حزب بعث، ایران در زمان پهلوی دوم و عربستان از جمله دولت هایی می باشند که در مقاطع ای از تاریخ گذشته مدعی نقش رهبری بوده اند و یا برای رسیدن به آن تلاش کرده اند. اگر چه برخی از این دولت ها در مقاطعی هر چند کوتاه مدت توانسته اند این نقش را آن هم تنها در بخشی از منطقه ایفا کنند و محور دیپلماسی قرار گیرند ولی به دلیل شکنندگی هیچ گاه از دوام و پایداری برخوردار نبوده است و میزان عمر آن تابع میزان حیات سیاسی یک فرد و یا جریان سیاسی بوده است. در شرایط فعلی نیز، ترکیه از کشورهایی است که برای ایفای نقش رهبری در منطقه تلاش می کند.از این رو رقابتی بین ترکیه و عربستان بخصوص بعد از تحولات بهار عربی بر سر مدلی از اسلام بوجود آمده است. یعنی ترکیه در پی اسلام گرایی سکولار است و عربستان در پی اسلام گرایی سلفی است. در این راستا هر دو کشور با چالش های  بسیاری مواجه هستند.

 وی افزود، هر چند رقابت عربستان و ترکیه به دلیل برخی از موضوعات مشترک در خاورمیانه نوعی تفاهم تاکتیکی در مرحله گذار را در بر دارد، اما با آرام شدن تحولات و تثبیت نهادسازی و ساختارسازی دو کشور در حوزه های خاورمیانه ای می تواند تقابل پنهان را به رقابت آشکار در منطقه تبدیل کند.در پایان آقای کرمی مطرح کرد که ترکیه نسبت به عربستان به دلیل ارائه مدل مطلوب تری از اسلام و مدل نظام سیاسی که همراه با ترجیحات منطقه ای است با اقبال بیشتری از سوی کشورهای اسلامی روبه رو شده است. این موضوع می تواند در دراز مدت کارشکنی عربستان و رقابت جدی از سوی این کشور برای تقابل با این وضعیت و فضاسازی های جدید را در پی داشته باشد. در مجموع به نظر می رسد نظم جديد منطقه اي به ضرر عربستان و به سود تركيه از نظر ارزشي- معنايي است.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضرین در جلسه پایان یافت.

گزارش: حسین میرزائی، عضو گروه ترکیه شناسی پژوهشکده