موضوع قدرت های بزرگ و موقعیت ژئواکونومیک خلیج فارس

روز پنج شنبه 23 آذرماه 1391 گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی را با عنوان "قدرت های بزرگ و موقعیت ژئواکونومیک خلیج فارس" برگزار کرد. این نشست که با حضور اعضای گروه مطالعات خلیج فارس و با مدیریت دکتر سید جواد صالحی تشکیل شد، آقای علی زینی وند دانشجوی دکتری روابط بین الملل نکاتی را در خصوص موضوع نشست مطرح کرد. 

آقای زینی وند در ابتدا به این نکته اشاره کرد که "رویکرد ژئواکونومیک" یکی از مفاهیم نوینی است که بعد از فروپاشی شوروی در عرصه روابط بین الملل، جهت تحلیل مسائل راهبردی و بین المللی و رقابت قدرت ها از آن بهره می برند. وی افزود به نظر می رسد منابع انرژی به عنوان یکی از مهم ترین متغیرهای ژئوپلیتیکی در نظام سیاسی کنونی جهان در تعاملات بین المللی میان کشورها، کنترل منابع تولید و مسیرهای انتقال انرژی و غیره دارای ابعاد مکانی، فضایی یا ژئواکونومیکی است و بر همین اساس، انرژی را به موضوع ژئوپلیتیکی مهمی تبدیل نموده است. آقای زینی وند در ادامه اظهار داشت که خلیج فارس به لحاظ نظریه های ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی، بین المللی ترین منطقه دنیا است که به لحاظ منابع انرژی، فضای ژئواکونومیکی مهمی را برای ایفای نقش بازیگران فراهم می کند.

وی در ادامه افزود حضور مداوم قدرت ها و بازیگران جهانی موجب گردیده تا خلیج فارس در کانون اهمیت جهانی و کشمکش های بین المللی قرارگیرد. آقای زینی وند تأکید کرد که هدف آمریکا از حضور در منطقه خلیج فارس تسلط بر منابع نفت آن نه به عنوان یک اهرم قدرت است و نه یک منبع سوخت بلکه تسلط بر خلیج فارس به معنای کنترل نمودن اروپا، ژاپن و چین است. این کار به آمریکا قدرت کنترل انرژی منطقه و یا حداقل ایجاد اختلال در فرآیند توسعه این کشورها را خواهد داد. به همین دلیل استراتژی این کشورها با آمریکا همکاری و رقابت و توازن قدرت نرم است.

این دانشجوی دکتری اظهار داشت با ظهور عصر ژئواکونوميک در دهه پاياني قرن بيستم، کانون‌هاي انرژي، بيش از گذشته مورد توجه کشورهاي مصرف‌کننده انرژي و قدرت‌هاي فرامنطقه اي و جهاني قرار گرفت که از اين منظر، منطقه خليج فارس در مقام بزرگ‌ ترين انبار انرژي جهان، مرکز ثقل اين توجهات بوده و خواهد بود. اگر نیاز هند و کشورهای آسیای جنوب شرقی، اروپای شرقی و اتحادیه اروپا نیز به سقف روبه تزاید انرژی بیافزاییم آنگاه اهمیت خلیج فارس را در دو دهه آینده بیشتر درک خواهیم کرد.

آقای زینی وند افزود منطقه خلیج فارس در کلیه فعالیت ها، جهت گیری ها و کارکردهای جهانی شدن و رقابت و کشمکش بر سر ترسیم تصویر نهایی نقشه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی معاصر اهمیت ویژه ای دارد. راهبرد اروپا در خلیج فارس همکاری و رقابت با آمریکا، خرید نفت و گاز، فروش سلاح، همکاری نظامی و توافق با این کشورها برای احداث پایگاه های نظامی قرار دارد. راهبرد روسیه نیز قدرت موازنه نرم با آمریکا، تلاش برای بازاریابی سلاح های خود، همکاری های اقتصادی، همکاری های امنیتی و هسته ای با ایران و سرمایه گذاری در منابع نفت و گاز کشورهای منطقه به خصوص ایران است. راهبرد چین نیز بر مبنای موازنه نرم با آمریکا، فروش سلاح، توسعه بازار تجارت، همکاری و سرمایه گذاری در منابع نفت و گاز منطقه بخصوص ایران مبتنی است. به همین علت و بی دلیل نیست که این منطقه بیش از هر منطقه ژئواکونومیکی دیگر در معرض سلطه گری و دخالت های بیگانگان قرار می گیرد. 

در پایان وی این نکته را یادآور شد که با توجه به نیاز رو به تزاید اقتصاد صنعتی غرب و شرق به منابع انرژی از 92 میلیون بشکه امروز به 117 میلیون بشکه در سال 2030 و کاهش شدید منابع انرژی در جهان هم اکنون احتمال کشمکش، رقابت و درگیری بین قدرت ها در این منطقه ژئواکونومیکی قابل تصور است. 

این نشست با پرسش و پاسخ اعضای گروه مطالعات خلیج فارس به پایان رسید. 

 گزارش: سمیه مروتی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده