نقش شبکه های اجتماعی بر تحولات سیاسی و اجتماعی حوزه خلیج فارس

روز پنج شنبه 21 دی ماه سال 1391، گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی را با موضوع "نقش شبکه های اجتماعی بر تحولات سیاسی و اجتماعی حوزه خلیج فارس" برگزار کرد. این نشست با حضور پژوهشگران ارشد و مهمان پژوهشکده و اعضای گروه و با مدیریت دکتر سید جواد صالحی تشکیل شد. آقای احسان زاهدی کیا دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی از دانشگاه علامه طباطبایی سخنران این نشست بود.
 
آقای زاهدی کیا، ابتدا ضمن ارائه تعاریفی از اینترنت، دنیای مجازی، شبکه های اجتماعی و تاثیر آن ها بر روابط انسانی و دولت ها، به تاثیر روزافزون شبکه های اجتماعی بر کیفیت زندگی مردم اشاره کرد.  وی در ادامه در ارتباط با نقش و تاثیر اینترنت در فضای دولت های خلیج فارس عنوان اظهار داشت، این شبکه ها در شرایطی وارد فضای سیاسی-اجتماعی این کشور ها شدند، که این کشورها اجازه رشد بسیاری از مولفه ها را در فضای قدرت خود نداده بودند. مولفه هایی نظیر ایدئولوژی، خشونت سیاسی، تحدید ساختاری و موارد دیگر. حال این شبکه ها، بستری از روابط اجتماعی منهای ِ دولت را ایجاد کرده اند. فضائی برای ایجاد و شکل گیری جامعه مدنی، حتی اگر آن را به صورت حداقلی فرض کنیم. 
 
امروز بسیاری ظهور جنبش های اجتماعی در این کشورها را تائیدِ تاثیر این شبکه ها می دانند. چرا که در غیاب جامعه مدنی و فعالیت سیاسی به شیوه دموکراتیک تنها راه بیان خواسته های عمومی از طریق راه های غیرمتعارف یعنی انقلاب ها و جنبش های سیاسی و اجتماعی ممکن می شود یعنی تلاش جمعی برای پیشبرد منافع مشترک از طریق کنش هایی بیرون از حوزه نهادهای سیاسی موجود. 
 
آقای زاهدی کیا در ادامه اظهار داشت، این شبکه ها در دو وجه سلطه دولت بر جوامع حاشیه خلیج فارس را تضعیف نموده است: نخست، آزادی اخبار و اطلاعات؛ در حالیکه دولت های عربی فضای بسته ای در حوزه انتقال ارتباطات و اخبار ایجاد نموده و سانسور گسترده ای را اعمال می نمودند، شبکه های اجتماعی این کنترل دولت بر جریان اطلاعات را با چالش مواجه کردند.  انتقال اخبار، عکس ها و ویدیوها در شبکه های اجتماعی چه در بعد فقدان سانسور و چه به لحاظ سرعت انتقال برتری قاطعی بر رسانه های متعارف داشته است. دوم، کاهش کنترل دولت بر روابط اجتماعی؛ دولت های حاشیه خلیج فارس چه به دلایل سیاسی و چه به دلایل ارزشی و ایدئولوژیک کنترل تمام عیاری بر روابط اجتماعی افراد اعمال می کنند، هر گونه تجمع در چهارچوب اهداف سیاسی غیرحکومتی، تشکیل نهادهای جامعه مدنی نظیر احزاب و یا حتی برخی روابط اجتماعی غیرسیاسی نظیر روابط زنان با مردان در چهارچوب های شغلی ممنوع است. برای مثال زنان کارمند در عربستان سعودی اجازه کار در مکان هایی با حضور مردان را هم ندارند، در چنین شرایطی شبکه های اجتماعی به سرعت به عرصه ای برای گسترش روابط اجتماعی در خارج از نظارت دولت تبدیل شده است. بدین ترتیب حاکمیت مطلق دولت ها بر شهروندان شان به نوعی از حاکمیتِ تقسیم شده تغییر نموده است.
 
وی در ادامه با اشاره به تفاوت وسعت گسترش و کاربرد اینترنت در کشورهای این حوزه، به این نکته اشاره داشت که اینترنت و استفاده کاربران از آزادی اطلاعات و گسترش ارتباطات به تنهائی نمی تواند فضا را برای ایجاد تغییر در این کشورها مهیا کند، بلکه باید به تجربه تاریخی این کشورها در تحولات و اعتراضات سیاسی- نظیر آنچه در کویت، بحرین و عراق شاهد آن بوده ایم- توجه داشت.
 
این نشست با بحث و تبادل نظر اعضای گروه خلیج فارس پایان یافت. 
 
گزارش: سمیه مروتی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه خلیج فارس پژوهشکده.