دموکراسی سازی در خاورمیانه

روز یک شنبه 1 بهمن ماه 1391 گروه مطالعاتی "خاورمیانه و قدرت های بزرگ" پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی را با موضوع "دموکراسی سازی در خاورمیانه" برگزار کرد. در این نشست که با مدیریت دکتر حسین دهشیار تشکیل شد، اعضای گروه در خصوص موضوع نشست به تبادل نظر پرداختند. 

در ابتدای نشست، دکتر دهشیار با تبیین محورهای تئوری های جریان اصلی روابط بین الملل به ضرورت و چگونگی کاربرد آن ها جهت تفسیر مسائل خاورمیانه اشاره نمود. در ادامه نشست، تعریف دموکراسی و سنخ شناسی آن در خاورمیانه مورد بحث و تبادل نظر میان اعضا قرار گرفت. بر این مبنا که دموکراسی دو تعریف حداقلی و حداکثری دارد. در دموکراسی حداقلی که از آن به عنوان "دموکراسی رویه ای" نیز نام برده می شود با تأکید بر موضوع رأی دادن، آن را ملاک وجود دموکراسی قرار می دهد. در دموکراسی حداقلی هر فردی می تواند کاندیدا شود و مانعی برای رأی دادن افراد نیز وجود ندارد. در دموکراسی حداکثری که تحت عنوان "دموکراسی ارزشی" نیز شناخته می شود فقط رویه رأی دادن مدنظر نمی باشد بلکه اعتقاد به وجود و لزوم تحقق حق آزادی، حق حیات، حق آزادی بیان و حق مالکیت در میان افراد نهادینه شده است. هم چنین، در این نوع از دموکراسی فرد می تواند به تحقق خواسته های خویش بپردازد که در چارچوب قانونی که توسط نمایندگان آن ها تدوین شده است. 

در راستای این بحث بر این موضوع تأکید شد که در بیشتر کشورهای خاورمیانه شاهد وجود دموکراسی حداقلی نه به شکل کامل و جامع آن هستیم که این موضوع به دو دلیل عمده باز می گردد. نخست، کشورهای منطقه می خواهند بدون طی مراحلی که در جهت رسیدن به دموکراسی باید پیموده شود، شاهد تکوین آن در جوامع خود باشند. از این رو از این زاویه، می توان محقق نشدن دموکراسی در خاورمیانه را به دلیل عدم وجود تجربه تاریخی، عدم ظهور اندیشه ورزان مرتبط و نیز عدم طی زمان و مراحل لازم برای این امر دانست. دلیل دوم نیز به خود محوری روشنفکران خاورمیانه مرتبط است؛ بیشتر روشنفکران خاورمیانه فاقد تعهد اجتماعی نسبت به مسائل اجتماعی کشورشان و نیز فاقد تعهد اخلاقی یعنی باور راسخ به اعتقادات مطرح شده خود می باشند. از این رو نمی توانند در راستای تحقق دموکراسی در کشورشان گامی مؤثر بردارند.  

گزارش: زهرا محمودی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خاورمیانه و قدرت های بزرگ پژوهشکده.