روابط امنیتی- دفاعی ایران و ترکیه

نشست 19 اسفندماه 1391 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان "روابط امنیتی- دفاعی ایران و ترکیه" با حضور استادان و کارشناسان مسائل خاورمیانه و اعضای گروه ترکیه شناسی برگزار شد. سخنران این نشست، دکتر سید اسدالله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی و پژوهشگر ارشد پژوهشکده بود.

 دکتر اطهری ابتدا، با بیان مفهوم "دیپلماسی دفاعی" و نقش مؤثر نظامیان حتی در پروسه صلح سازی به پیشینه روابط امنیتی- دفاعی ایران و ترکیه اشاره کرد. وی اظهار داشت روابط ایران و ترکیه با تاثیر پذیری از جنگ جهانی دارای پستی و بلندی های متعددی بوده است. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و ترکیه در بلوک غرب بودند و گرایش به مدرنیته در هر دو کشور وجود داشت. اما بعد از انقلاب ایران، ایدئولوژی انقلابی ایران با تفکرات کمالیست ها کاملا متضاد شد.

 در دو کشور به خصوص دوره رضا خان و آتاتورک، نقش نظامیان بسیار پر رنگ بود. روابط امنیتی دفاعی ایران – ترکیه در قالب پیمان های بغداد و سعد آباد (سنتو)  شکل گرفته بود و تا سال 1357 نیز ادامه داشت. اما در طول سالیان گذشته در روابط دو کشور عوامل متنوعی تاثیر گذاشته است که از جلمه آن ها می توان به اختلافات میان ارتش و سکولارها و پایه های مذهبی در داخل ترکیه اشاره کرد که مدت ها است  تدوام داشته و حتی آقای اربکان نیز به همین دلایل از قدرت کنار رفت.

 دکتر اطهری بعد از طرح چگونگی مدرنیزاسیون در ترکیه، در خصوص عضویت این کشور در ناتو گفت: امروزه شاهد کاهش قدرت نظامیان در ترکیه هستیم، زیرا حزب عدالت و توسعه با سیاستی کاملا ً متفاوت از کمالیست ها در مورد ارتش عمل می کند. در خصوص روابط ایران و ترکیه وی افزود، سه مساله در این اواخر روابط ایران و ترکیه را سرد نموده است. اول سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه، دوم مساله سوریه و سوم آغاز مذاکرات با ایمرالی "گشایش دموکراتیک" است. 

در ادامه نشست، حاضرین به بحث و تبادل نظر در مورد مباحث مطرح شده پرداختند. از جمله آقای عبدالرضا غفرانی کارشناس مسائل سیاسی  در ادامه صحبتهای  دکتر اطهری اظهار داشت، ایران و ترکیه دو کشوری هستند که بعد از دوره عثمانی با هم جنگ نکرده اند و ایران همیشه برای ترکیه از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.  وی با اشاره به پیمان های دفاعی ناتو، سنتو و سیتو گفت ترکیه امروزه کماکان همان نقشی را دارد که قبلا داشته است اما با شکلی جدید.  باید گفت که هنوز ارتش در ترکیه جایگاه ویژه ای دارد زیرا ارتش با جامعه ترکیه عجین شده است. سپس  آقای دکتر رضا دهقانی در زمینه روابط امنیتی- دفاعی ایران و ترکیه ابتدا به "گفتگوی نسل آینده" اشاره کرد. از نظر وی در مطالعه روابط ایران و ترکیه نکته ای که همیشه مغفول مانده بحث گفتگوی نسل آینده است که با بحث آینده پژوهی متفاوت است و در واقع باز سازی آن چیزی است که امروزه دیالوگ می گوییم  و البته دیالوگ در آینده.  دلایل متعددی سبب می شود این گفتگو به نسل آینده منتقل شود.باید گفت روابط امنیتی- دفاعی ایران و ترکیه از یک سو تحت تاثیر رقابت راهبردی ایران – آمریکا است و از سوی دیگر تحت تاثیر ماموریت های ترکیه در ناتو می باشد.
 
اما مراحل و گفتمان های سه گانه ای در روابط امنیتی ایران و ترکیه وجود دارد. مرحله اول، دوره جنگ سرد است که در این دوره بعد امنیتی- دفاعی در قالب پیمان های سنتو،سیتو و غیره کاملا مشخص است. مرحله دوم بعد از فروپاشی شوروی و فاز معروف به نبرد با تروریسم است که طرح خاورمیانه بزرگ هم در قالب مبارزه با تروریسم قابل توجیه است. مرحله سوم که تقریبا با روی کارآمدن اوباما در آمریکا همزمان است بحث غیر امنیتی کردن منطقه است و نمونه بارز آن حضور هژمون های متوسط در منطقه نظیر ترکیه است و جنگ نیابتی که در سوریه جریان دارد. در مرحله سوم نگاه به نسل آینده است در این گفتمان اتفاق بسیار مهمی رخ می دهد. تا قبل از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه هر دو کشور با توجه به بحث الزام امنیتی خطوط قرمزی را رعایت می کردند اما با روی کار آمدن اردوغان این الزام امنیتی به هنجار ارتقاء می یابد. همچنین می توان گفت رویکرد دفاعی امنیتی ایران منطقه ای - منطقه ای است. بدین معنا که هر مشکل و یا نا امنی در منطقه باید توسط نهادها و کشورهای همان منطقه حل و فصل شود و مخالف حضور بیگانگان و دخالت آن ها است. ترکیه ابتدا معتقد به امنیت تدافعی بود، اما امروزه در حزب عدالت و توسعه وارد دو فاز پلکانی شده است. فاز امنیت نیابتی که به نیابت از ناتو ،به عنوان  یک هژمون متوسط سازماندهی و مدیریت می کند و آنچه که می بینیم این است که ترکیه در صدد ورود به فاز نفوذ است که فراتر از فاز نیابتی می باشد.

این نشست در پایان با نتیجه گیری دکتر اطهری از مطالب مطرح شده پایان یافت.

گزارش: سحر تقی پور، دبیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده.