تفکر سیستمی،رویکردی نوین در پیوند علوم سیاسی با علوم مهندسی با تاکید بر هیدروپلتیک

روز چهارشنبه 28 فروردین ماه 1392  گروه مطالعات "کشمکش و همکاری در خاورمیانه " پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نشستی با موضوع " تفکر سیستمی،رویکردی نوین در پیوند علوم سیاسی با علوم مهندسی با تاکید بر هیدروپلتیک" با حضور اعضای گروه و با مدیریت دکتر حمید احمدی مدیر گروه و قائم مقام پژوهشکده برگزار کرد.در این نشست آقای محمدرضا شهبازبگیان پژوهشگر مهمان پژوهشکده و دانشجوی دکتری مهندسی آب به ایراد سخنرانی پرداختند.

 در ابتدای نشست آقای شهبازبگیان ضمن اشاره به اهمیت انجام مطالعات بهنگام هیدروپولیتیک در منطقه خاورمیانه، سیر تکاملی علم هیدروپولیتیک را و اینکه خاستگاه این علم در منطقه خاورمیانه می باشد مطرح کرد. وی در خصوص  نظریه  های مختلف در زمینه منابع آب مشترک به تشریح دو دسته نظریه های خوش بینانه مانند نظریه "پیچیدگی هیدروپلیتیکی" ارائه شده توسط پروفسور تورتون و نظریه  های بدبینانه مانند نظریه "پیچیدگی حراست هیدروپولیتیکی" ارائه شده توسط پروفسور شولتز پرداخت. این پژوهشگر مهمان تأکید کرد که در نظریه  های خوشبینانه منابع آب مشترک به عنوان پتانسیل همکاری و درنظریه-های بدبینانه منابع آب مشترک به عنوان پتانسیل تنش در یک منطقه طبقه  بندی می  شوند.

  بر اساس مطالعات انجام شده توسط  آقای شهبازبگیان، جایگاه یک منطقه با منابع آبی مشترک به لحاظ قرار گرفتن در طیف همکاری تا تنش بر اساس سه محور "عدم تقارن قدرت ها" یعنی قدرت نطامی، قدرت تکنولوژی، قدرت ژئوپولیتیکی و موارد دیگر، "عدم تقارن منابع آب" یعنی مقدارمنابع آب زیرزمینی، مقدارمنابع آب سطحی، میزان وابستگی به منابع آب و موارد دیگر  و "عدم تطابق ارزشی" یعنی اختلاف  های قومی، تنش  های پیشین، اختلاف  های مذهبی و موارد دیگر قابل پیش  بینی بوده که وی به معرفی فاکتورهای هر یک از محورهای فوق پرداخت.

وی در ادامه به تفاوت ریشه های تنش و همکاری در مناطق مختلف و به خصوص خاورمیانه نسبت به مناطق دیگر اشاره و تأکید کرد که این تفاوت ها نشان از تنوع این موارد در ایجاد تنش یا همکاری و نیز متفاوت بودن ریشه مناقشات آبی در منطقه خاورمیانه دارد. به عنوان مثال بیشتر مناقشات خاورمیانه متمرکز بر کمیت آب بوده این در حالی است که بیشتر مناقشات آبی در اروپا و آمریکا بر سر کیفیت آب می  باشند. 

آقای شهبازبگیان در ادامه به معرفی تفکر سیستمی به عنوان رویکردی نوین در به تصویر کشیدن معادلات منطقه  ای و تاثیرات آن ها در تغییر وضعیت منابع آب مشترک بین کشورها اشاره نمود و تأکید کرد که تفکر سیستمی با نشان دادن ارتباط بین اجزاء یک سیستم کمک شایانی در تحلیل تعاملات منطقه خواهد داشت. ذکر چند نمونه مثال از تحلیل ریشه  های سیستمی همکاری و تنش در مناطق مختلف با منابع آب مشترک با استفاده از الگوهای سیستمی و تفکر سیستمی مورد اشاره قرار گرفت. 

همچنین در این نشست  مدل نرم افزاری Vensim که به عنوان مدلی برای شبیه سازی تعاملات در تفکر سیستمی می  باشد معرفی شد. استفاده از این نرم افزار برای شبیه سازی معادلات منطقه  ای، افزایش درک از تاثیر سناریوهای منطقه ای در تغییرات منابع آب در یک منطقه را افزایش می  دهد. بومی  سازی علم هیدروپولیتیک و نیز بهنگام سازی سیر مطالعات در این زمینه از پیشنهادات این پژوهشگر مهمان برای بهبود و ارتقاء مطالعات در این راستا بود. 

در پایان این نشست، اعضای گروه و مهمانان جلسه به پرسش و پاسخ در خصوص موضوع مطرح شده پرداختند.

گزارش: مریم مطیعی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات کشمکش و همکاری در خاورمیانه.