نقش مدیریت و تخصص در کاهش فشار تحریم های نفتی

آژانس بین‌المللی انرژی طی گزارشی اعلام کرده که ایران در ماه فوریه 65/1 میلیون بشکه نفت صادر کرده است. به گزارش رویترز میزان واردات نفت خام چین از ایران در سه ماهه اول سال جاری به طور متوسط 557،605 بشکه در روز بوده که 2/36 درصد نسبت به سال قبل بیشتر است. دولت روحانی با گذشت 9 ماه از تحویل دولت توانسته میزان صادرات نفت را از حدود یک میلیون بشکه در روزهای پایانی دولت قبلی به 65/1 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این در حالی است که شدت تحریم ها بر صنعت نفت بر اساس توافق ژنو کاهش نیافته بلکه فقط تحریم های جدیدی وضع نشده است.

انرژی اینتلیجنس نیز گزارش مفصلی از موفقیت ایران در افزایش صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی ایران شامل نفت کوره و مایعات گاز طبیعی منتشر کرده که نشان از شناخت دقیق تر و تخصص تیم نفتی دولت روحانی از بازارهای نفت و فرصت های موجود در آن دارد. بیژن زنگنه وزیر نفت ایران اخیرا اعلام کرده که برای فروش نفت ایران منتظر مجوز امریکا نمی ماند و از کلیه روش ها برای فروش نفت استفاده می کند.

در دنیایی که در سایه جهانی شدن وابستگی متقابل اقتصادی روز به روز بیشتر و پیچیده تر می شود، هیچ کس نمی تواند منکر تاثیرات سوء و منفی تحریم های اقتصادی شود، به ویژه اگر این تحریم ها بر کشورهای رانتیر نفتی که اقتصادشان به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است اعمال شود. اما ظرفیت و قابلیت کشور تحریم شده یکی از عواملی است که به موازات فاکتورهای دیگر مثل سرعت و مدت زمان تحریم، ساختار سیاسی کشور و کنترل و نظارت بر اعمال تحریم ها می تواند بر اثربخشی و بی اثر بودن تحریم ها تاثیر بگذارد.

 ظرفیت کشور هدف تحریم برای دور زدن و مقابله با تحریم ها و همچنین میزان آسیب پذیری و وابستگی ان به دیگر کشورها شاید مهمترین عامل در موفقیت و یا عدم موفقیت تحریم ها باشد. وابستگی متقابل اقتصادی از یک سو کشور تحریم شده را به خاطر نیاز به منافع و بازارهای خارجی ضربه پذیر می کند و از سوی دیگر وجود بازیگران جایگزین و بدیل در بازارهای جهانی و امکان یافتن راه حل های جدید، فرآیند اجرای تحریم ها را مشکل می کند. در واقع وجود شرکای تجاری جایگزین و بازیگران دیگر تا حد زیادی آثار اقتصادی تحریم ها را از بین می برد.

 ایران در مجموع بزرگترین دارنده منابع نفت و گاز جهان می باشد و بازیگری مهم در تامین امنیت انرژی جهان است. مسلم است که اعمال تحریم ها ی نفتی و مالی آسیب های فراوانی را به کشور وارد می کند . اما ایران دارای ظرفیت ها و توانمندی هایی در زمینه تامین امنیت انرژی جهان است که در صورت شناسایی و مدیریت بهینه مبتنی بر تخصص می تواند تاثیرات سوء تحریم ها را کاهش دهد .

 با رشد اقتصادی فزاینده کشورهایی مثل چین و هند و تغییر جغرافیای تقاضا به موازات تغییر جغرافیای عرضه نه تنها جانشین ها و بازیگران بدیلی در بازارهای جهانی نفت نقش آفرینی می کنند،بلکه به دلیل پیچیدگی و گسترده بودن بازارهای نفت و قوانین حاکم بر بازارهای مالی با روند سریع تغییرات ناشی از جهانی شدن مفرها و شکاف های متعددی وجود دارد که با شناخت دقیق و استفاده از فنون مدیریتی و تخصص به ویژه در زمان بحران می توان بخشی از تحریم ها را حتی به طور قانونی دور زد. به همین دلیل در آغازین روزهای دولت جدید استفاده از نیروهای متخصص ومجرب در دستور کار قرار گرفت .

   در واقع عامل مهم در این بین به غیر از وجود ظرفیت و توانمندی، شناخت این ظرفیت ها و از آن مهمتر مدیریت بهره گیری از این ظرفیت ها با اتکای به تخصص و تجربه است. عوامل بنیادین و غیر بنیادین متعددی در بازارهای نفت وجود دارد که روز به روز بر پیچیدگی آنها افزوده می شود و مدیریت آن را مشکل تر می کند .

 با حذف بازارهای اروپا به علت تحریم ها، بازارهای آسیا برای ایران نقش بازارهای جایگزین را دارند هرچند خریداران آسیایی مشتریان عمده نفت خام و فرآورده های نفتی ایران بودند اما با حذف بازارهای اروپا تمرکز بر مشتریان انرژی ایران معطوف به آسیا شد. بر اساس آخرین آمار آژانس بین المللی انرژی چین و هند بیشترین سهم را در افزایش تقاضای جهانی نفت خام در میان مدت و بلند مدت خواهند داشت. تجار چینی و هندی در بخش بالادستی و پایین دستی و همچنین تجارت نفت و فرآورده های نفتی به موازات رقبای امریکایی و اروپایی خود در بازارهای جهانی نقش آفرینی می کنند.

 تعدادی از کارشناسان بر این باورند که جنگ سردی بین شرکت های نفتی چینی و امریکایی بر سر دستیابی به منابع انرژی وجود دارد و هرچند شرکت های چینی از نظر کیفی و اعتباری راه طولانی در مقایسه با شرکت های امریکایی در پیش دارند اما سرعت پیشرفت چینی ها در این حوزه استراتژیک بسیار بیشتر از شرکت های غربی است و به بیان دیگر راه صد ساله شرکت های غربی برای توسعه را چینی ها 50 ساله طی می کنند و با این روند در آینده نه چندان دور با فرض حفظ این سرعت به رقبای جدی برای شرکت های امریکایی هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی تبدیل خواهند شد. در بخش بازاریابی نیز ورود این بازیگر و دیگر بازیگران مثل هند و دیگر کشورهای در حال توسعه به بازارهای نفت و تلاش آنها برای تامین تقاضا نفت برای ایران تحریم شده یک فرصت است چرا که تعداد بازیگران در بخش تقاضا افزایش یافته و در انحصار یک یا چندبازیگر غربی نیست.

اولین اقدام وزیر نفت ایران در دولت جدید ایجاد تمرکز در بازاریابی و فروش نفت خام از یک سو و نظارت و کنترل دقیقتر برفروش نفت از سوی دیگر بود. این امر باعث جلوگیری از اقدامات موازی و پراکنده در بازاریابی به عنوان یک از حساس ترین فعالیت های شرکت ملی نفت شد و از سوی دیگر از انجام کارهای غیرکارشناسانه و صرفا منفعت محور جلوگیری بعمل آمد.

به موازات آن شناسایی فرصت های موجود در بازارهای نفت و پویایی بیشتر در بازاریابی نفت خام نیز به طور جدی تری دنبال شد. وزارت امور خارجه نیز در کنار وزرات نفت دیپلماسی انرژی پویاتری را در دستور کار خود قرار داد و مباحث مربوط به انرژی به یکی از اهداف مهم وزیر امور خارجه در ملاقات با سران کشورهای مصرف کننده تبدیل شد.

در گذشته حلقه واسط بین دستگاه دیپلماسی و وزرات نفت از کارایی لازم برخوردار نبود اما به نظر می رسد در دولت جدید این فاصله در حال جبران است. البته بازارهای آسیایی نه تنها برای ایران بلکه برای دیگر کشورهای تولیدکننده نفت نیز حائز اهمیت بوده و در کانون توجه قرار گرفته است. اما این به مفهوم بی توجهی به بازارهای دیگر کشورهای مصرف کننده نبود و با توجه به آخرین آمارهای منتشر شده در مورد کشورهای خریدار نفت ایران می توان به این نتیجه رسید مصرف کنندگان نفت دیگر مناطق جهان نیز در زمره خریداران نفت ایران در ماه های اخیر بودند.

 ایران اعلام کرده که در ظرف 6 ماه پس از لغو تحریم ها می تواند میزان تولید خود را به دوره قبل از تحریم ها برساند و تا سال 2018 میزان تولید نفت کشور به 5/7 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. ایران با توسعه و بهره برداری از پروژه های گازی پارس جنوبی میزان تولید گاز خود را نیز ظرف سه سال آینده به یک میلیارد متر مکعب در هر روز افزایش می دهد. پروژه های که به علت سوءمدیریت از یک سو و فشار تحریم ها از سوی دیگر با تاخیرهای طولانی مواجه بوده و امید می رود که در آینده نزدیک به بهره برداری برسند و نقش افرینی ایران در بازارهای نفت وگاز و تامین امنیت انرژی مصرف کنندگان بیشتر شود. نباید فراموش کرد که ایران غول انرژی در چراغ تنگ و تاریک ژئوپلیتیک است و اگر این ظرفیت به درستی مدیریت شود جغرافیای بازارهای انرژی جهان را تغییر خواهد داد.