تعامل ایران و آمریکا و داعش ؛ آینده کردستان عراق

طاهره ابراهیمی‌فر، تعامل ایران و آمریکا در تحولات عراق را مورد بررسی قرار داد و گفت: اقدامات گروه دولت اسلامی در عراق و تحولات صورت گرفته، تمام قدرت‌های منطقه و جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داد و باعث شد دو قدرت ایران و آمریکا نیز احساس خطر کنند. پس از حضور نیروهای داعش در عراق آمریکا احساس می‌کند دموکراسی که قرار بود در این کشور پیاده کند با مشکل روبه‌رو شده است و برای ایران هم بحث درخطر افتادن شیعه مطرح است. علاوه بر این هر دو کشور ایران و آمریکا در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها و برای تعامل با یکدیگر با مخالفت‌های داخلی روبه‌رو هستند.

این استاد دانشگاه گفت: از نکات مشترک بین ایران و آمریکا این است که ایران در سیاست خارجی خود آمریکا را همواره شیطان بزرگ می‌دانسته و آمریکا نیز در سیاست خارجی خود رویکرد مثبتی به ایران نداشته است اما پیچیدگی‌هایی که در منافع دو کشور وجود دارد و اینکه در تعامل با یکدیگر می‌توانند منافعی را داشته باشند بحث تعامل ایران و آمریکا را بر سر از میان بردن داعش مطرح کرده است.

او اظهار کرد: امروز بر خلاف گذشته که توجه به کشورها تنها براساس منافع بود، وضعیت تعاملات به گونه دیگری است و هر دو کشور منافع خود در تعامل و حتی ضررهایی را که متوجه طرف مقابل می‌شود را بررسی می‌کنند. داعش در اقدامات خود تنها به منافعش توجه می‌کرد و از تأثیراتی که اقدامات او بر دیگران می‌گذارد فارغ بود. این در حالیست که همکاری و تعامل زمانی تحقق می‌یابد که هر دو طرف منافع خود و تأثیراتی که بر طرف مقابل می‌گذارد را در تعاملات خود مدنظر قرار دهد چرا که تنها در این حالت است که تعامل صورت می‌گیرد.

این استاد دانشگاه گفت: دیپلماسی پیشگیرانه روشی است که می‌تواند منافع دو طرف را در یک تعامل برقرار کند. البته این نوع دیپلماسی یک برنامه طولانی‌مدت می‌خواهد، این در حالیست که تحولات عراق و بحران داعش نمی‌پذیرد که ما برنامه‌ریزی طولانی مدتی داشته باشیم چراکه تحولات در این کشور به سرعت پیش‌ می‌رود.

او مناسب ترین استراتژی که در تحولات عراق کاربرد دارد را برد-برد دانست و افزود: از آن‌جا که در رابطه با تعامل میان ایران و آمریکا اعتراضاتی وجود دارد بازی برد – برد بهترین گزینه است چرا که برخلاف آن چه برخی فکر می‌کنند این روش نوعی مسامحه است. در مسامحه یکی از دو طرف تقاضاهای خود را بر اساس توافق کنار می‌گذارد ولی در بازی برد- برد هر دو طرف بر روی مسایلی که برایشان اهمیت دارد، پافشاری می‌کنند بنابراین می‌توان گفت تعامل ایران و آمریکا فراتر از یک مسامحه است.

طاهره ابراهیمی‌فر در پایان گفت: از نظر من با وجود این که آمریکا داعش را بنا کرد ولی داعش برای ایران فرصتی را فراهم کرد تا بیش از پیش بر خواسته‌هایش پافشاری کند.

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست "بررسی تحولات عراق و پیامدهای آن بر ایران و منطقه" که از سوی انجمن علوم سیاسی ایران و با مشارکت مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه وزارت امور خارجه برگزار شد، با سخنرانی دیگر کارشناسان حاضر در آن، پیگیری شد. دکتر "قدیر نصیری" مدیر گروه روندهای فکری مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه طی سخنانی با عنوان "بازیگران تحولات عراق" به تشریح نقش و توانایی بازیگران مختلف در تحولات این کشور پرداخت و گفت: یکی از این بازیگران اقلیم کردستان است. در مورد آینده این منطقه چند دیدگاه وجو دارد، عده ای معتقدند که کردستان فرصت درخشانی به دست آورده و می تواند کشوری مستقل ایجاد کند. دیدگاه دیگر این است که کردستان نهایتا به بغداد وابسته خواهد شد و دیدگاه سوم نیز حاکی است که وضعیت فدرال کنونی کردستان حفظ می شود. نظریه من این است که کردستان در ظاهر به شکل فدرال باقی می ماند اما در عمل کارکرد یک کشور مستقل را در شمال عراق خواهد یافت.

وی در توضیح دلایل این فرضیه خود افزود: دلایلی که وجود دارد مبتنی بر توانایی سخت افزاری و نرم افزای اقلیم کردستان است که بر ضعف های سخت افزاری و نرم افزاری عراق غالب است. کردستان متشکل از سه استان دهوک، سلیمانیه و اربیل طی تحولات اخیر بخش هایی از 4 استان دیگر عراق را تصرف کرده است. این سرزمین در سال های آتی از توانمندی های قابل توجهی برخوردار می شود. در بعد توانمندی های نرم افزاری باید گفت کردستان عراق از حیث انسجام قومی از بی نظیرترین مناطق خاورمیانه است. آگاهی نسبت به هویت با سرعت بیشتری در بین کردها در جریان است. ائتلاف سیاسی و نظامی با قدرت های غربی مانند آمریکا از دیگر توانایی ها است. امروز شاهد سرمایه گذاری های عظیمی از سوی آمریکا در کردستان هستیم. همچنین رهبری خردمند و مصمم اقلیم کردستان حائز اهمیت است. تحصیل تجربه سیاسی-مدنی و همگامی با گفتمان های حقوق بشری زمینه را برای تاسیس دولتی مستقل فراهم می کند. 

وی وجود منابع سرشار آب و نفت را از جمله توانمندی های سخت افزاری اقلیم کردستان دانست و اظهار داشت: اگر از سال 2003 که سقوط رژیم صدام بود تا سال 2014 به خاورمیانه نگاهی بیاندازیم به این مسئله برمی خوریم که منطقه شاهد تداوم دغدغه برای بقا بوده، امری که مستلزم رقابت است. حکومت ها همچنان درگیر دغدغه بقا هستند. در این شرایط امنیت در منطقه همچنان یک معما است یعنی این که ما یک هدفی را دنبال می کنیم اما آن هدف در نهایت به ضد خودش تبدیل می شود. این موضوع در شکل گیری دولتی شیعی دیده می شود که پس از 10 سال گروه های سنی از تروریست هایی مثل داعش استقبال می کنند. 

این کارشناس مسائل خاورمیانه از ظهور داعش به عنوان نقطه عطف تاریخی در سرنوشت ملل منطقه یاد کرد و گفت: پدیده داعش از حیث تاریخ سازی و تحکیم یک ملت سرافراز بسیار مفید است. ملت های مانا برای رسیدن به این مرحله یک مقطعی را طی کرده اند انقلاب فرانسه را می توان نمونه ای برای این مسئله دانست، هر چند صدها هزار نفر در این انقلاب کشته شدند اما تاریخ فرانسه به دو برهه قبل و بعد از انقلاب تقسیم شد. این امر در مورد ایران و انقلاب اسلامی نیز صدق می کند. در عراق پس از صدام با این که نظام توتالیتر به کشوری با قانون اساسی تبدیل شد اما تحولات جدید به این کشور برای تعریف ملتی واحد ارتشی قدرتمند و باور ملی کمک می کند. با این حال عراق به دلیل حضور و نقش آفرینی بازیگران پر تعداد و متعارض به عنوان منطقه ای منازعه پرور باقی می ماند و انتظار نمی رود به این زودی ها روی آرامش را به خود ببیند.

وی تاکید کرد: مسئله دیگری که در عراق دیده می شود سیطره تاریخ بر جغرافیا است. اصطلاحا بار گران تاریخ همچنان بر جغرافیای عراق احساس می شود. اگر ملت ها نتوانند اختلافات خود را در مورد گذشته حل کنند، محال است بتوانند در آینده باهم همزیستی کنند. عراق نمونه این وضعیت است، بار گران تاریخ همچنان بر این منطقه سنگینی می کند. اینجا قدرت سخت، سلاح، تجهیزات نظامی و سرباز همچنان اهمیت دارد. سیاست چند دهه اخیر علیه شیعیان باعث شده که آنها در این زمینه پیشرفت نکنند. هویت قومی و مذهبی همچنان در عراق نقش آفرین است و "ضعف" تحریک کننده است. هر قومی که ضعیف باشد، دیگران برای حمله به آن تحریک می شوند، پس باید قوی بود.

قدیر نصیر: هشت درس استراتژیک ده سال گذشته

مدیر گروه روندهای فکری در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، به احتمال شکل گیری ساختار  دولتی مستقل در کردستان عراق اشاره و اظهار کرد: امروز اقلیم کردستان از نظر انسجام قومی یکی از قویترین سرزمین های خاورمیانه و دارای رهبری خردمند و مصمم است. این اقلیم توانسته ائتلاف سیاسی - نظامی با قدرت‌های سیاسی جهان به ویژه آمریکا داشته باشد از این رو درگیری های اخیر عراق می تواند نقطه عطفی برای تاسیس یک ملت مقتدر در منطقه باشد.

قدیر نصری در نشست «تحولات عراق و پیامدهای آن»  اقلیم کردستان عراق را یکی از بازیگران اصلی منطقه دانست و گفت: امروز عده زیادی تصور می کنند کردها فرصت درخشانی نصیبشان شده که یک کشور مستقل تشکیل دهند. عده ای نیز بر خلاف این مساله تأکید دارند، اما من تصور می کنم در آینده میان مدت و در بازی 10 ساله ای اقلیم کردستان، فدرال خواهد شد و در عمل ساختار یک کشور را خواهد داشت.

او گذر زمان را به نفع کردستان عراق دانست و اظهار کرد: اقلیم کردستان عراق از 80 هزار کیلومتر وسعت و سه استان تشکیل شده و دارای توانمندی های قابل توجهی است و از حیث انسجام قومی و انطباق قومیتی یکی از قویترین سرزمین های خاورمیانه است و دارای رهبری خردمند و مصمم است. این اقلیم توانسته ائتلاف سیاسی نظامی با قدرت‌های سیاسی جهان به ویژه آمریکا را بطور کیفی داشته باشد.

نصری گفت: امروز دیگر کردها رفتار دهه 60 خود را کنار گذاشته اند و دیگر علیه هم نمی جنگند، سواد سیاسی پیدا کرده اند و خود را برای تاسیس کشوری فدرال مهیا می کنند.  منابع اقتصادی سرشار کردستان از نظر نفت و آب روحیه چانه‌زنی و داشتن تاسیسات حیاتی آنان را بعد از ترکیه در مقام دوم خاورمیانه قرار داده است.

او با اشاره به درس‌هایی که می‌توان از منطقه اقلیم کردستان از سال 2003 یعنی سقوط صدام تا 2014 و ظهور داعش گرفت، گفت: تداوم دغدغه بقا در خاورمیانه، امنیت در منطقه، پدیداری نقطه عطف تاریخی در سرنوشت ملل منطقه،‌ منازعه پرور ماندن منطقه خاورمیانه به ویژه عراق، سیطره تاریخ بر جغرافیا و هویت به عنوان موتور محرکه منازعه آفرین در منطقه است. شاید ظهور پدیده داعش از حیث تاریخ سازی و دولت سازی بتواند باعث تحکیم ملت عراق شود زیرا تاریخ نشان داده انقلاب هایی همچون انقلاب کبیر فرانسه تاریخ ساز شدند.

نصری در پایان گفت: درگیری های اخیر عراق می تواند نقطه عطفی برای تاسیس یک ملت مقتدر و بازدارندگی در منطقه باشد.