حضور موسسه ایتالیایی در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه

روز سه شنبه 19 آبان 1394، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه میزبان هیاتی مطالعاتی از موسسه مطالعات بین المللی (چزی) [Ce.S.I. - Centro Studi Internazionali] بود. در این نشست پژوهشگران دو موسسه درخصوص تحولات ژئوپلتیک منطقه ای به خصوص تاثیرات حضور  روسیه در بحران سوریه و نیز پیامدهای منطقه ای و بین المللی توافق هسته ای ایران (برجام) به تبادل نظر  پرداختند. از سوی موسسه مطالعات بین المللی، آندریا مارگلتی رییس موسسه چزی و عضو هیات مشورتی کمیسیون بین المللی برای عدم اشاعه و خلع سلاح هسته ای (ICNND)، خانم فرانچسکو ماننتی تحلیلگر مسائل آسیایی ـ پاسیفیکی در موسسه چزی و گابریل آیکینو مدیر بخش تحلیل ها در موسسه چزی و از سوی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز دکتر کیهان برزگر رییس پژوهشکده، بهزاد احمدی لفورکی، عبدالرسول دیوسالار، فهیمه قربانی و سحر تقی پور، همگی از پژوهشگران مرکز خاورمیانه حضور داشتند.
 
در آغاز، دکتر برزگر رییس پژوهشکده به هيات ایتالیایی خوشامد گفت و به معرفی پژوهشگران و فعالیت های مرکز خاورمیانه پرداخت. در ادامه، آندریا مارگلتی استاد دانشگاه رم و مشاور استراتژیک وزیر دفاع ایتالیا به اختصار درباره فعالیت های موسسه چزی صحبت کرد و به معرفی اعضای هیئت پرداخت. وی بیان کرد که هدف موسسه مطالعات بین-المللی، ارائه تحلیل سیاسی در مدت زمانی کوتاه و سریع به روشن ترین شیوه ممکن می باشد. تحلیل های سیاسی موسسه برای فهم و توضیح رویدادهای پیچیده ای است که در صحنه جهانی در حال اتفاق افتادن می باشند. 
 
در ادامه، فرانچسکو ماننتی، بیان کرد که ما تلاش می کنیم تا نقش منطقه ای  ایران را تعمیق بخشیم. ما بسیار زیاد درباره توافق هسته ای میان ایران و گروه 1+5 نوشته ایم؛ زیرا فکر می کنیم که توافق هسته ای یک موضوع واقعا مهم در ایران و جامعه بین المللی بوده است و نیز به دلیل تاثیری که آن بر روابط ایران و کشورهای اتحادیه اروپا خواهد داشت. بسیاری از موضوعات مرتبط با توافق هسته ای ایران از ارزش سیاسی برخوردار است چرا که برای نخستین بار، غرب  به اهمیت مشارکت  ایران پی برده است. به دلیل اعتمادی که توافق هسته ای میان ایران و کشورهای اروپایی و جامعه بین المللی ایجاد کرده است، ایران در حال حاضر می تواند انتخاب بیشتری را داشته باشد که توسط جامعه بین المللی دیده شود.
 
در رابطه با توافق هسته ای ایران، عبدالرسول دیوسالار اظهار کرد بیشتر ایرانی ها معتقدند که توافق هسته ای با آمریکا نشانه ای از قدرت ایران است که آن قدرت نیز ناشی از ثبات ایران است. بیشتر مردم ایران معتقدند که این توافق محصول ثبات است. برداشت سیاستمداران ایرانی نسبت به توافق هسته ای ایران با آمریکا و کشورهای اروپایی نیز این گونه است. نکته دوم این است که ثبات می بایست برای اقتصاد کشور استفاده شود.
 
در رابطه با حضور نظامی روسیه در بحران سوریه، احمدی لفورکی اظهار کرد که نخست، ما باید پاسخ دهیم که چه نوع نظم منطقه ای را در حال حاضر در شمال آفریقا و خاورمیانه شاهد هستیم. از دیدگاه وی، ما شاهد یک نوع نظم منطقه ای در حال ظهور هستیم و نقش آفرینی روسیه در منطقه و در سوریه را باید بر اساس خواست آن به شکل دهی به نظم مذکور ارزیابی کرد. در شکل دهی به این نظم علاوه بر بازیگران سنتی، روسیه و چین به عنوان بازیگران جدید حضور یافته اند و برخی دولتها مانند قطر یا ترکیه حالت پاندولی دارند که این ویژگی گاه آنها را به ایران و گاه، به عربستان سعودی نزدیک میسازد. لذا نظم درحال شکل گیری برایندی از تعامل این بازیگران با یکدیگر در منطقه خواهد بود. همچنین، درخصوص روابط میان ایران و اتحادیه اروپا پس از توافق هسته ای، احمدی لفورکی گفت که من موافقم که پس از توافق هسته ای میان ایران و گروه 1+5، زمینه های مشترکی برای همکاری با یکدیگر وجود دارد و این زمینه های مشترک، بر اساس منافع متقابل همچون مبارزه با تروریسم در منطقه، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و بحران پناهندگان در کشورهای اروپایی است.
 
در ادامه، دکتر  برزگر  به این بحث پرداخت که اروپا دارد به این نتیجه می رسد که ایران یک بازیگر مهم در منطقه خاورمیانه است. بدون مشارکت و دخالت دادن ایران، احتمالا مشکلات کمتری می تواند حل شود. بنابراین، این گرایش در برخی کشورهای اروپایی که ایران می بایست در مسائل منطقه ای مشارکت داده شود تا حدی به تمامی کشورهای اروپایی اشاعه پیدا کرده است  اگرچه این گرایش در ابتدا توسط بریتانیا و آلمان شروع شده ـ. سپس، وی به این نکته مهم اشاره کرد که ما هنوز مشکلاتی را در داشتن رابطه با آمریکا داریم؛ چرا که روابط ایران و آمریکا بسیار متاثر از اتفاقات رخ داده در گذشته است. در این شرایط، از نقطه نظر وی، نزدیک شدن اروپا به ایران در چارچوب اعتمادسازی در روابط ایران و غرب به نوعی خوب است. رییس پژوهشکده مطالعات خاورمیانه درخصوص بحران سوریه عنوان کرد که این بحران دشوارترین بخش سیاست منطقه ای است. درخصوص توافق هسته ای میان ایران و گروه 1+5 نیز وی اشاره کرد که به نظر من، این توافق تا حدودی برداشت منفی و مبتنی بر تهدید ایران از سیاست های آمریکا در منطقه را تغییر می دهد و این خود می تواند منجر به همکاری های بیشتر بین ایران و کشورهای منطقه شود که به نوعی به آمریکا نزدیک هستند. از دیدگاه وی، درخصوص بحران سوریه، ایران سعی خواهد کرد برنامه ها و ابتکارات  صلح بیشتری را به منظور حل این بحران ارائه دهد. البته، براساس منافع و اولویت های خود. در رابطه با روابط ایران و عربستان سعودی، دکتر برزگر اظهار کرد که مشکل اصلی در طرف سعودی است که حاضر نیست با ایران وارد گفتگوی مستقیم شود.  همچنین، وی به این نکته اشاره کرد که در چارچوب منطقه ای، ایران در حال تلاش است که تصویری جدید و تعاملی از خود ارائه دهد. 
 
در رابطه با مداخله روسیه در سوریه، دیوسالار اظهار کرد که آنچه در رسانه ها و گروه های مطالعاتی غرب منعکس می شود، این است که مدرنیزاسیون نظامی روسیه یک برنامه ناموفق بوده است. آنچه در رابطه با نیروی نظامی روسیه در میدان دارد اتفاق می افتد، کاملا مساله متفاوتی از لحاظ تکنولوژی و لجستیکی است. باید توجه داشت که حتی یک سال و نیم پیش، برخی از تحلیلگران پس از عملیات نظامی روسیه در اوکراین معتقد بودند که روسیه در سوریه مداخله خواهد کرد. از دیدگاه دیوسالار، روسیه در آستانه تغییر جدید قدرت از قدرت نظامی ـ امنیتی به مشارکت بیشتر در تعریف نظم منطقه ای و نظم جهانی است و این امر برای ایران حائز اهمیت است.  ایران باید  ببیند گام بعدی در روابط با روس ها چه می تواند باشد. 
 
در پاسخ به اظهار نظر فوق، آندریا مارگلتی بیان کرد که ساختار نظامی روسیه قدیمی است. به منظور موفق شدن، روسیه به چندین هزار سرباز نیاز دارد. آمریکا 25 هزار سرباز در پاناما داشت. هیچ گونه تناسبی میان روسیه و آمریکا از لحاظ تکنولوژی و توانمندی های نظامی وجود ندارد. این مساله مربوط به این نمی¬شود که موشکی مسافتی بیشتر از موشکی دیگر را طی می کند؛ موضوع این است که ما به عنوان یک عضو ناتو، یک نوع یکپارچگی مشترکی را داریم که هیچ کشوری ندارد و هر کشوری آرزوی آن را دارد. همچنین، وی در رابطه با توافق هسته ای ایران گفت که اروپا متشکل از 28 کشور است. یک سیاست خارجی اروپایی وجود ندارد و به دلیل موسسات پژوهشی مختلف، یک نقطه نظر اروپایی یگانه وجود ندارد. به بیانی دیگر، رویکرد سیاست خارجی 28 کشور وجود دارد. توافق هسته ای توسط "گروه 1+5" انجام شد؛ در واقع، آن میان ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی نبود. 
 
سپس، فرانچسکو ماننتی عنوان کرد که این روزها، ایران بیشتر دارای جهت گیری امنیتی است و ما می بینیم که تمرکز اصلی ایران در سوریه و عراق است. نقش اصلی و مرکزی ایران در منطقه، از ایران یک بازیگر بزرگ می سازد.
 
در ادامه، فهیمه قربانی اشاره کرد  که پس از توافق هسته ای میان ایران و گروه 1+5، به نظر می رسد که در روابط ایران و عربستان سعودی تغییری ایجاد نخواهد شد. همچنین، یکی از مزیت های ناشی از توافق هسته ای برای ایران این است که بهتر می تواند بر رویکرد تعاملی خود در سطح  بین المللی تاکید کند. 
 
پس از آن، احمدی لفورکی اشاره کرد که با توجه به تغییر نظم منطقه ای، ما شاهد شکل گیری یک موازنه قدرت جدید هستیم. موازنه قدرت قدیمی علیه ایران بود اما پس از توافق ایران با گروه 1+5، ما شاهد یک موازنه قدرت فراگیر ـ شامل همه بازیگران ـ هستیم که نه تنها علیه ایران نیست بلکه آن را نیز شامل می شود. همچنین، در ارتباط با مداخله روسیه در سوریه، وی گفت که روسیه به مداخله در سوریه به عنوان گامی لازم برای تاثیرگذاری بر نظم منطقه ای جدید در اروپا نگاه میکند. روسیه هم اکنون، دستاوردهای سیاسی از مداخله در سوریه دارد و از همه مهمتر اینکه در مسائل منطقه خاورمیانه برای خود جا بازکرده اند و حرف برای گفتن دارند.
 
در رابطه با قدرت فزاینده ایران در منطقه خاورمیانه، دیوسالار بیان کرد که قدرت ایران در منطقه خاورمیانه عمدتا ناشی از مزیت نظامی آن در سوریه است. آنچه هم اکنون در خاورمیانه اتفاق می افتد، این است که قدرت و توانمندی ایران به فراتر از مرزهایش کشیده شده است یعنی به عراق، سوریه و حتی یمن. بازی بزرگ در اینجا این است که هم آمریکا و هم روسیه گرایش زیادی دارند که قدرت درحال افزایش ایران را کنترل و مهار کنند.
 
سپس، رییس موسسه مطالعات بین المللی عنوان کرد که ما به عنوان اروپایی ها یک راهبرد اروپایی برای خاورمیانه یا شمال آفریقا نداریم؛ هیچ راهبرد مشترکی وجود ندارد چرا که هر یک از کشورهای اروپایی منافع خود را دنبال می کنند.
 
در ادامه، دکتر برزگر به این نکته اشاره کرد که  آنچه ما در چارچوب موازنه قدرت در منطقه نیاز داریم، تا حدی تغییر "موازنه سنتی" است که به نفع ثبات منطقه نیست. از نقطه نظر وی، مداخله روسیه در سوریه نقش سیاسی ایران را در منطقه کاهش نمی دهد چرا که به عنوان یک حقیقت، برداشت های تهدید  قوی میان ایران و روسیه وجود ندارد. همچنین، از دیدگاه وی، برداشتی مبنی بر تهدید، میان ایران و اروپا هم وجود ندارد؛ اروپا هیچ مشکلی با ایران که یک قدرت منطقه ای باشد، ندارد. اما آمریکا این مشکل را به دلیل متحدان خود مانند عربستان سعودی و نیز به علت امنیت اسراییل دارد و کل مساله هسته ای ایران نیز بر اساس موازنه قدرت بود. همین مسئله سبب می شود  رقابت میان ایران و آمریکا در مسائل منطقه ای بوجود آید.
 
سپس، مارگلتی اظهار کرد که برای منافع ما، خاورمیانه مهم است چرا که ما در منطقه مدیترانه زندگی می کنیم؛ ما نیز در مجاورت خاورمیانه و شمال آفریقا زندگی می کنیم. بنابراین، برای ما، جهان شما، جهان ماست.
 
درخصوص حل مشکلات میان ایران و اتحادیه اروپا، احمدی لفورکی عنوان کرد که فرمول1+5 بسیار خوب است. در مورد پرونده هسته ای ایران، این فرمول 1+، آلمان بود اما در مورد مذاکرات وین درباره آینده سوریه، 1+، 3+ بود یعنی شامل ایران، ترکیه و عربستان سعودی. چنین فرمولی می تواند برای دیگر مشکلات منطقه نیز استفاده شود و به نظر من، اتحادیه اروپا می تواند نقش مثبتی را در این زمینه ایفاء کند. انتقال تجربیات و تا حدی میانجی گری اروپا بسیار مهم است و برخی کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و آلمان تصور بسیار خوبی را ایجاد کرده اند. آنها می توانند نقشی سازنده و مثبت داشته باشند. 
 
در ارتباط با نقش منطقه ای ایران، آیکینو، مدیر بخش تحلیل ها در موسسه مطالعات بین المللی اظهار کرد که ما قویا معتقدیم که ایران برای همه منطقه مهم است. طی توافق هسته ای، ما بارها تاکید کردیم که قرار دادن ایران در مسیر مذاکرات نه تنها برای منطقه خاورمیانه، بلکه برای منطقه آسیای جنوب شرقی کاملا حیاتی است. برای ما، ایران می تواند به منزله پلی به آسیای مرکزی و آسیای جنوب شرقی باشد، مانند ایتالیا برای اروپا. 
 
همچنین، در راستای نکته فوق، مارگلتی رییس موسسه مطالعات بین المللی عنوان کرد که سفیر عراق در ایتالیا گفت ایران یک فرصت برای عراق بود، هست و خواهد بود و ما می بایست با ایران روابط تجاری و مراودات داشته باشیم. بدین علت است که اسراییلی ها نسبت به توافق هسته ای ایران بسیار ناراحت هستند زیرا آنها می دانند که در آینده آنها کانون منافع آمریکا در خاورمیانه نمی توانند باشند. بنابراین، آنها (اسراییلی ها) فعالیت می کردند که این توافق انجام نشود. بنابراین، مهم ترین مساله برای من و همکارانم  "منافع ایتالیا" است و بدین منظور لازم است که ما روابطی عالی با ایران داشته باشیم.
 
در پایان، گابریل آیکینو بر این نکته تاکید کرد که ایران یک فرصت برای همه اروپا است. ما این مساله را در جنگ علیه تروریسم در کشورهایی مانند عراق و افغانستان دیدیم. از جانب ما (وظیفه) این است که ما در این بخش مشارکت  داشته باشیم و ایتالیا نیز مانند پلی میان اروپا و ایران خواهد بود. از جانب شما نیز این موضوع می تواند باشد که با یکدیگر کار کنیم و همکاری داشته باشیم. 
 
در نهایت دکتر برزگر در جمع بندی نشست اظهار کرد که بهرحال لازم است که از این وضعیت موازنه قدرت در منطقه خارج شویم، چون این خود می تواند یک منبع بی ثباتی باشد. موازنه قدرت بر مبنای این گزاره است که مثلا ایران و عربستان می توانند یکدیگر را موازنه کنند. در این راستا است که ترک ها تا حدی هل داده شدند که در این مسیر حرکت کنند اما آنها به اندازه کافی هوشمند هستند که به این جهت نروند. بنابراین، آنچه ایران می خواهد، این نیست که موجب جدا کردن و یا عدم مشارکت سایر بازیگران در  منطقه شود. ایران سعی می کند که خود را به گونه ای مطرح کند که  بخشی از تمامی موضوعات منطقه ای باشد. این امر موجب می شود که وضعیت به سوی یک نوع "چند جانبه گرایی" کشانده شود؛ به طوری که ایران در حال تلاش است که همه بازیگران، اعم از منطقه ای یا فرامنطقه ای، به منظور پایان بحران های منطقه ای، یا مساله خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای و نیز یافتن راه حل هایی برای امنیت انرژی شرکت داشته باشند. از این لحاظ، بهبود روابط ایران و عربستان سعودی بسیار مهم  است.