اهداف سفر خاورمیانه ای رئیس جمهور چین

قاهره، ریاض و تهران اولین مقصدهای آقای شی جین پینگ در سال نو میلادی خواهند بود. این اولین سفر آقای شی به این سه کشور محسوب می شود. با احتساب این سه کشور، آقای شی جین پینگ عملا به تمامی کشورهای بزرگ و مهم دنیا در هر پنج قاره، سفر کرده است. مصادف شدن این سفر با چند رویداد مهم منطقه ای و جهانی، بر اهمیت آن افزوده است. اجرایی شدن برجام و لغو تحریمهای بین المللی علیه ایران، مناقشه ایران و عربستان، شصتمین سال برقراری روابط چین با کشورهای عربی و انتشار اولین سند دیپلماسی چین در قبال کشورهای عربی از مهمترین مسائل تاثیرگذار بر این سفر خواهند بود.

روابط ایران و چین در طول این سالها همواره از ثبات نسبی برخوردار بوده است. چین در دشوارترین سالهای اعمال تحریمهای هسته ای علیه ایران همواره روابط تجاری و خرید نفت از ایران را ادامه داده است و با شروع دور جدید مذاکرات در سال 2013 با ایفای نقشی سازنده، تلاشی مضاعف برای نزدیکی نظرات دو طرف مذاکره کننده ایفا نموده است. همزمانی لغو تحریمهای اقتصادی ایران با این سفر فرصتی طلایی برای دو طرف خواهد بود تا در زمینه های مختلف و به خصوص حوزهای انرژی، تاسیسات زیر ساخت، توسعه بنادر، خطوط راه آهن، جاده، صنعت اتومبیل و... به توافقات خوبی برسند.

نگاه چین به ایران و منطقه در چارچوبی کلی تر نیز قابل بررسی است. راهبرد «یک کمربند-یک جاده» که سال پیش و به پیشنهاد آقای شی جین پینگ در نهادهای تصمیم گیری چین به تصویب رسید، برنامه ای استراتژیک در سیاست خارجی چین محسوب می شود که آقای شی مصمم به اجرای آن است. این پروژه در بر گیرنده طرح جاده ابریشم دوگانه چین می باشد و در واقع بسیار بلند پروازانه تر است.  این طرح علاوه بر توسعه زیر ساختهای سرزمینی و فراسرزمینی حمل و نقل ریلی، دریایی و جاده ای و خطوط لوله انتقال نفت و گاز، شامل مشارکت های مالی و استفاده از پول رسمی چین در معاملات و بسیاری دیگر از پروژه ای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در مسیر مد نظر و طراحی شده چینی هاست. ایران، عربستان سعودی و مصر اهمیت خاصی در این راهبرد استراتژیک چین خواهند داشت. بنابراین در این سفر یکی از مهمترین مسائل مورد بحث آقای شی با رهبران این سه کشور در رابطه با این راهبرد چین خواهد بود.

ریاض یکی دیگر از مقاصد سفر آقای شی جین پینگ خواهد بود، عربستان بزرگترین تامین کننده نفت چین محسوب می شود و در محاسبات منطقه ای چین، به دلیل نفوذ زیاد بر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پکن همواره سعی کرده است در روابطش با تهران و ریاض، ضمن حفظ بی طرفی، نوعی تعادل نیز برقرار سازد. حوزه انرژی یکی از مهمترین مباحث مورد علاقه دو طرف در این سفر خواهد بود. از سوی دیگر تنش بین ایران و عربستان می تواند این شانس را برای آقای شی جین پینگ داشته باشد تا با ایفای نقشی مناسب از تنش بین دو کشور بکاهد تا کمکی باشد به دیپلماسی نوین چین در منطقه. هرچند این تنش خوشایند پکن نیست اما می تواند برای چینی ها فرصت نیز باشد، به طور مثال منابع رسمی عربستان سعودی اخیرا اعلام کردند که قصد واگذاری سهام شرکت آرامکو، بزرگترین شرکت نفت دنیا را دارند. برخی این تصمیم را در راستای رقابت با ایران در دوران پسا تحریم می دانند. چین احتمالا از این فضای رقابتی بیشترین بهره را خواهد برد.

موضوع ثبات در خاورمیانه همواره برای چین از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. خاورمیانه تامین کننده عمده انرژی چین محسوب می شود بنابراین ثبات در این منطقه به معنای امنیت تامین انرژی برای چین می باشد، از سوی دیگر موضوع تروریسم و به خصوص داعش، نگرانی های زیادی برای چین ایجاد کرده است. چین سالهاست نگران فعالیتهای جدایی طلبی و افراطی مسلمانان منطقه سین کیانک است، حضور صدها اویغور در بین جنگجویان گروه تروریستی داعش بر این نگرانی ها افزوده است. بنابراین آقای شی جین پینگ سعی خواهد کرد تا در این سفر و در حد امکان موضوع سوریه و امکان حل مسالمت آمیز آن را با رهبران ایران و عربستان مورد بررسی قرار دهد.

سفر آقای شی به قاهره از چند منظر دارای اهمیت است؛ یک موضوع بر می گردد به اهمیت خود مصر و جایگاه خاص این کشور در میان کشورهای عربی، سرمایه گذاری های چین در این کشور و تمایلات قاهره برای استفاده از پکن به عنوان وزنه تعادل روابطش با واشنگتن. از سوی دیگر قاهره به دلیل اینکه مقر اتحادیه عرب محسوب می شود، یک جنبه سمبلیک به این سفر داده است، امسال شصتمین سال برقراری روابط کشورهای عربی با چین محسوب می شود. و موضوع مهم دیگر عبارت است از اینکه دقیقا یک هفته قبل از سفر برنامه ریزی شده آقای شی به قاهره، یعنی در روز 13 ژانویه و برای اولین بار، دولت چین به شکل رسمی، رویکرد خود به کشورهای عربی را تحت عنوان «سند دیپلماسی چین و کشورهای عربی» منتشر کرد. انتشار این سند می تواند دلیل محکمی بر اهمیت رو به رشد و استراتژیک منطقه از منظر دولت چین باشد.

سند رسمی چین در زمینه دیپلماسی چین و کشورهای عرب از نکات برجسته ای برخوردار است که می تواند در این سفر مورد تاکید دوباره دو طرف قرار گیرد. در این سند برای اولین بار فرمول جدید چین تحت عنوان: «3+2+1» مطرح شده است. این فرمول بیانگر این موضوع است که همچنان انرژی هسته مرکزی این برنامه خواهد بود (عدد 1) و سرمایه گذاری به عنوان دو بال حمایتی این هسته مرکزی عمل خواهد کرد (عدد 2) و عدد 3 اشاره دارد به سه حوزه جدید همکاری برای آینده که شامل همکاری در زمینه انرژی هسته ای، انرژی های پاک و همکاری های فضایی و ماوراء جو. همچنین عنوان شده است که راهبرد «یک کمربند-یک جاده» چین به عنوان چارچوب تمامی این همکاریهای مورد اشاره در سند خواهد بود.

به طور کلی روابط چین با خاورمیانه بیشتر به زمینه های اقتصادی محدود شده است، این موضوع در سند «دیپلماسی چین و کشورهای عرب» نیز مشخص است. حجم قسمت مربوط به «سرمایه گذاری و همکاریهای اقتصادی» این سند بیش از دوبرابر فصل مربوط به «همکاری در زمینه صلح و امنیت» است. اما درج موضوع همکاریهای امنیتی خود نشان از تغییر رویکرد چین دارد. همکاریهای امنیتی بیشتر اطراف موضوع مبارزه با تروریسم و لزوم همکاریهای عربی-چینی در این حوزه تنظیم شده است.  موضوع مهم دیگر که می تواند خوشایند اتحادیه عرب باشد، این است که چین سعی کرده است در این سند، موضع خود را در مقابل رژیم اسرائیل، از ایالات متحده به عنوان بزرگترین حامی امنیتی دولتهای عربی جدا سازد. چین روشن ساخته است که حمایت کامل خود را از تاسیس یک کشور مستقل فلسطینی با حاکمیت کامل و بر اساس مرزهای قبل از 1967 و با مرکزیت بیت المقدس شرقی اعلام می دارد. تمامی این مسایل می تواند زمینه های بحث آقای شی جین پینگ در قاهره و ریاض باشد.

سفر آقای شی جین پینگ به این سه کشور بزرگ و مهم خاورمیانه می تواند نتایج مفید فراوانی به ارمغان بیاورد. تحولات اخیر در منطقه باعث شده است که پکن بیش از پیش به مسایل منطقه ورود پیدا کند. چین به خوبی دریافته است که منفعل بودن و عدم ورود به مسایل منطقه خاورمیانه دیگر جوابگوی منافع رو به گسترش او نخواهد بود. بنابراین آقای شی جین پینگ در این سفر سعی خواهد کرد تا در کنار پیشبرد علایق و اهداف اقتصادی کشورش، چهره ای مسئولیت پذیرتر از پکن به منطقه معرفی کند. از طرفی این سفر برای ایران، عربستان و مصر نیز می تواند نتایج بزرگی به همراه داشته باشد. تهران باید به خوبی از این فرصت برای نشان دادن  امتیازات ویژه ژئوپلتیکی و ژئو اکونومیکی خود بهره برداری کند.