روسیه در خاورمیانه

نشست شنبه 28 مرداد ماه 1396 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان "روسیه در خاورمیانه" با حضور جناب آقای دکتر بهرام امیراحمدیان، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و کارشناس ارشد مسایل روسیه، جناب آقای دکتر اسدالله اطهری، عضو هیات علمی دانشگاه و مدیر گروه ترکیه شناسی پژوهشکده ی مطالعات استراتژیک خاورمیانه، با مدیریت جناب آقای ابراهیم فراهانی و با حضور جمعی از پژوهشگران برگزار شد.

در ابتدای نشست آقای فراهانی با اشاره به توجه دوباره ی روسیه به مسایل و بحران های خاورمیانه و تلاش این کشور برای نقش آفرینی در این منطقه به ویژه با دخالت در جنگ داخلی سوریه، بررسی این بازگشت را از ابعاد گوناگون حایز اهمیت برشمرد و گفت: با توجه به همکاری میان کشورمان و روسیه شناخت اهداف روسیه برای حفظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران راهگشا خواهد بود.

پس از آن دكتر اميراحمديان با اشاره به روابط نزدیک میان ایران و روسیه به ویژه در سال های اخیر گفت: به دلیل همین روابط انتقاد از سیاست خارجی روسیه معمولا واکنش منفی در پی دارد. اما باید بدانیم که بحث های کارشناسی به دور از سوگیری های ایدئولوژیک بیان می شود.

وي سپس با بيان اينكه روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شوروی دچار گونه ای خلا فکری شد افزود: پس از این فروپاشي روسیه نه تنها به دلیل جدایی بخش هایی از کشور و بلوک شرق بلکه از نظر هویتی نیز ناگهان خود را کوچک و ناتوان دید.

به گفته ی دكتر اميراحمديان: شوروی در سه حلقه حضور داشت: نخست حلقه ی متحدان چپ، دوم حلقه ی جمهوری های شوروی و حلقه ی سوم درون خاک شوروی بود از جمله جمهوری های روسیه.

اين استاد دانشگاه تهران با توضيح اينكه روسیه پس از تحولات جهان عرب به این نتیجه رسید که باید تهاجمی عمل کند؛ زیرا اگر منتظر می ماند به آن حمله می شد. البته روس ها به طور کلی به دلیل طبیعت خشن و سخت کشورشان خصلت تهاجمی و خشن دارند. با این دیدگاه روسیه بعد از فروپاشی شوروی امنیت خود را در تهدید می بیند و همچنین وضعیت جغرافیایی روسیه نیز به این کشور تحمیل می کند که قوی و مهاجم باشد.

دکتر اميراحمديان با اشاره به اينكه روسیه در بخش نظامی بسیار توانمند است تصريح كرد: پس از قدرت گیری پوتین روسیه در صدد بازپس گیری قدرت از دست رفته است و این بازیابی یعنی حضور دوباره به عنوان هژمونی ولی این حضور با موانع و مشکلاتی چند روبروست.

وي معتقد است: دیدگاه ملت های جهان نسبت به روسیه مثبت نیست و این کشور از جنبه ی نرم افزاری و قدرت نرم با مشکل جدی دست به گریبان است. روسیه برای حضور دگربار در سطح خاورمیانه به پیش زمینه و بستر هایی نیاز داشت. در همین راستا روسیه ابتدا مواضع خود را در دریای سیاه با تصرف شبه جزیره ی کریمه در پی بحران اوکراین مستحکم کرد و سپس با حضور در پایگاه طرطوس در کشور سوریه به مدیترانه بازگشت.

دکتر اميراحمديان تاكيد كرد: تنها پایگاه نظامی ماورای بحار روسیه، بندر طرطوس است و روسیه برای آنکه جای پای خود را در آنجا محکم کند اقداماتی انجام داده است. ورود روسیه برای نخستین بار به منطقه خاورمیانه پس از پایان جنگ سرد بیش از هرچیز به منظور حفظ پایگاه طرطوس بوده است.

وي با بيان اينكه یک کشور برای افزایش نفوذ خود در جهان علاوه بر قدرت نظامی به قدرت اقتصادی نیاز دارد تصريح كرد: در سال  2012 ، GDP روسیه دو هزار و 230 میلیارد دلار بوده است که در سال 2016 این رقم به یک هزار و 200 میلیارد دلار رسیده است و نشان می دهد یکهزار میلیارد دلار از GDP روسیه به خاطر پیامد های تصرف کریمه و حضور در جنگ داخلی سوریه کاسته شده است.

دکتر اميراحمديان عنوان كرد: یکی از اهداف غرب برای تضعیف روسیه، کشاندن آن به یک مسابقه ی تسلیحاتی است که از توان روسیه خارج است درست همان چیزی که سبب فروپاشی شوروی شد. بنابراین غرب علاقه دارد روسیه وارد درگیری های خاورمیانه شود.

وي با اشاره به اينكه میدان عمل روسیه در خاورمیانه محدود است گفت: صادرات روسیه در سال 2012  ،360 میلیارد دلار بوده است که اکنون به 200 میلیارد دلار رسیده و واردات آن از 380 میلیارد دلار به 180 میلیارد دلار كاهش يافته و بنابراين بین 40 تا 45 درصد از واردات و صادرات روسیه کم شده و در کنار این تغییرات ارزش پول ملی روسیه نیز کاسته شده است.

اين استاد دانشگاه تهران با طرح اين سوال كه روسیه برای حضوردر خاورمیانه چه دارد؟ افزود: صنعت و تجارت روسیه قوی نیست اما در زمینه ی انواع جنگ افزار صاحب توانمندی است. مسکو دومین صادر کننده ی سلاح در جهان است و برای جذب بازار نیاز به تبلیغات دارد و صحنه ی جنگ، بهترین تبلیغ برای بازار سلاح های روسیه است.

دکتر اميراحمديان با بيان اينكه در کشورهای عربی منطقه تکنولوژی روسیه خریدار دارد توضيح داد: روسیه تکنولوژی هسته ای و توانمندی آب شیرین کن دارد، در زمینه ی راه آهن و اقدامات بزرگ ساختمانی همچون سد و سیلوسازی قوی است. البته روحیه ی روس ها به آنان اجازه نمی دهد که به ضعف های اقتصادی خود در برابر غرب اعتراف کنند. روسیه می کوشد از فرصت فعلی خلا نسبی حضور آمریکا در خاورمیانه بهره برداری کند اما توان اقتصادی آن را ندارد.

وي ادامه داد: در خاورمیانه همچنان ساختار تسلیحات، غربی است و روسیه هنوز در زمینه ی صادرات سلاح موفق نشده است و به دلیل مشکلات عمیق اقتصادی، حضور روسیه در خاورمیانه چندان دوام نخواهد داشت. به باور این استاد دانشگاه جاه طلبی های پوتین سرانجام خوبی نخواهد داشت.

در ادامه ی نشست دکتر لاسجردی، با تشريح رويكرد روس ها در خاورميانه گفت: درست است که روحیه ی روس ها تهاجمی است اما آنان بر دو موضوع تمرکز کردند اول امنیت و دوم اقتصاد . روسها ابهت یک ابرقدرت را دارند اما الزامات آن را ندارند آنها تمایل دارند از خلا های پدید آمده در خاورمیانه بهره برداری کنند و به حوزه های نفوذ پیشین خود بازگردند در اين زمينه شخصیت و ویژگی های روانشناختی روانی حاکمان کرملین هم اهمیت دارند .

امیراحمدیان در ادامه با بيان اينكه نفوذ فرهنگی روسیه پس از فروپاشی شوروی از بین رفت گفت:روسیه نیاز به پول و همپوشانی اقتصادی، توسعه صنعت و قدرت نرم دارد.

وی در پايان با بيان اينكه به دلیل عدم وجود منافع مشترک میان ما و روسیه ،در سوریه متحد استراتژیک یکدیگر نیستیم افزود: اگر ایجاب کند روسیه ما را در سوریه رها خواهد کرد.

گزارش: امير حسين رجبي معمار ، دبير گروه تركيه شناسي پژوهشکده