وضعیت حضور چین در اسرائیل و نگرانی‌ ایالات‌ متحده

نویسنده: سید حامد حسینی پژوهشگر مهمان و عضو گروه بررسی مسائل استراتژیک خاورمیانه

جمهوری خلق چین ازنظر فناوری و زیرساخت، اسرائیل را به‌عنوان مکانی جذاب برای سرمایه‌گذاری می‌داند. به‌طور خاص طی دهه گذشته، چین با افزایش تدریجی مبالغ سرمایه‌گذاری شده و تعداد معاملات شرکت‌های چینی، بیش از گذشته در اسرائیل سرمایه‌گذاری کرده است. بااین‌حال، پس از سال 2016 کاهش مداوم در میزان سرمایه‌گذاری مشاهده شده است و از سال 2019 این کاهش به تعداد معاملات تجاری چین و اسرائیل نیز گسترش یافت. این مطابق با روند سرمایه‌گذاری‌های اروپا و ایالات‌متحده نیز هست، جایی که سرمایه‌گذاری‌ها در سال 2016 به اوج خود رسیده و از آن زمان کاهش یافته است و در سال 2019 به یک رکود رسیده و در سال 2020 نیز روند نزولی خود را ادامه می‌دهد. سرمایه‌گذاری‌های چینی در زیرساخت‌های اسرائیل صرفاً از طریق شرکت‌های اقتصادی انجام می‌شود که از دانش، فناوری ، تجربه و سرمایه لازم برای رقابت موفق در مناقصات زیرساخت‌ها در اسرائیل برخوردار هستند.

به‌موازات این روند، سرمایه‌گذاری‌های چین در فناوری پیشرفته اسرائیلی عمدتاً از طریق شرکت‌های خصوصی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر انجام می‌شود که در بسیاری از فراخوان‌های جذب سرمایه شرکت‌های نوپای اسرائیلی شرکت دارند. سه بخش فرعی که در این زمینه برجسته هستند علوم زیستی و نرم‌افزار و فناوری اطلاعات هستند. اسرائیل در هر سه زمینه از کشورهای پیشگام جهانی محسوب می‌شود، درحالی‌که چین آن‌ها را به‌عنوان اولویت اصلی اهداف فناورانه و اقتصادی که برای خود تعیین کرده است می‌داند و امیدوار است که در آینده نزدیک محقق شود. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که نسبت به‌اندازه بازار کوچک اسرائیل (در مقایسه با بازارهای آمریکا یا اروپا)، سرمایه‌گذاری‌های چین در اسرائیل، ازنظر پولی و دامنه آن قابل‌توجه است، اما در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی یا اروپایی در اسرائیل، چین هنوز ازنظر سرمایه‌گذاری یک بازیگر جزء محسوب می‌شود. به‌عنوان‌مثال، طبق داده‌های وزارت اقتصاد و صنعت اسرائیل، سرمایه‌گذاری چین در اسرائیل در سال 2017، 3.5 میلیارد دلار بود، درحالی‌که شرکت‌های آمریکایی 21.1 میلیارد دلار، شرکت‌های هلندی حدود 13.5 میلیارد دلار و کانادایی‌ها حدود 4.7 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کردند. باید توجه داشت که به‌طورکلی سرمایه‌گذاری‌های چین در سراسر جهان طی دو سال گذشته کاهش یافته است و از دلایل آن می‌توان به مقررات سخت‌گیرانه در مورد صادرات سرمایه از چین برای سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین مکانیسم‌های نظارتی دقیق‌تر کشورهای غربی در مورد سرمایه‌گذاری‌های خارجی اشاره کرد.

از سوی دیگر، چین بدون شک آگاه است که اسرائیل تحت‌فشار آمریكا است تا حضور شرکت‌های چینی را در اقتصاد خود كاهش دهد. بنابراین، ممکن است که چین تصمیم گرفته باشد برای برخی از مناقصه‌ها پیشنهادهایی را ارائه ندهد یا از انجام معاملات خودداری کند که ازنظر پکن می‌تواند با مخالفت آمریکا خنثی شود. به‌عنوان‌مثال، در ماه مه سال 2020، چند روز قبل از تصمیم‌گیری در مورد آب‌شیرین‌کن سورک 2 (Sorek 2)، مایک پمپئو وزیر امور خارجه ایالات‌متحده وارد اسرائیل شد و نسبت به سرمایه‌گذاری چین در زیرساخت‌های مهم هشدار داد. درنتیجه، یک رقیب غیر چینی به دلیل قیمت‌های اعلام‌شده توسط منابع دولتی برنده مناقصه شد. اما این نمونه‌ها نافی استراتژی کلان چین برای حضور و سرمایه‌گذاری در اسرائیل نبوده است.

مقیاس سرمایه‌گذاری‌های چینی در اسرائیل به‌طورجدی باعث نگرانی ایالات‌متحده شده است، زیرا اغلب سرمایه‌گذاری‌ها در بخش‌های فناورانه مانند تراشه‌ها و نیمه‌هادی‌ها و فناوری ارتباطات و اینترنت هست که به لحاظ امنیتی برای ایالات‌متحده برای امنیت ملی بسیار مهم است. همه این‌ها در حقیقت کمک به توسعه چین، ازجمله در حوزه قابلیت‌های نظامی و تقویت آن ازنظر رقابت با ایالات‌متحده هست. حتی با کاهش تعداد کل معاملات سرمایه‌گذاری چینی در اسرائیل، سالانه 40 تا 45 معامله ازجمله 12 مورد در بخش‌های نرم‌افزاری و IT و بین چهار تا هفت قرارداد در بخش تراشه‌ها و نیمه‌هادی‌ها منعقد می‌شود که ایالات‌متحده به‌طور گسترده‌تری در آن‌ها چالش‌های امنیتی و اطلاعاتی را می‌بیند. افزون بر این، در بخش زیرساخت‌ها، چین برنده مناقصات بزرگ زیرساخت‌های حمل‌ونقل در اسرائیل شده و تقاضای مناقصات در بخش‌های آب و برق را نیز آغاز کرده است. نگرانی آمریکا در این زمینه همان سرمایه‌گذاری‌های چین باهدف نفوذ، دسترسی استراتژیک و ایجاد وابستگی فزاینده اسرائیل به شرکت‌های چینی است که امکانات زیرساخت اسرائیل را ایجاد، ارتقا و بهره‌برداری می‌کنند که برخی از آن‌ها در مناطق حساس و امنیتی هستند.

نتیجه آنکه، مشارکت و حضور اقتصادی چین در اسرائیل طی دهه گذشته گسترش یافته است و سرمایه‌گذاران چینی در تعدادی از شرکت‌های پیشرفته اسرائیلی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. داده‌ها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری‌های چینی‌ها در اسرائیل در سال 2018 به اوج خود رسیده است و پس‌ازآن کاهش می‌یابد. دلایل مختلفی برای این امر را می‌توان در نظر گرفت مانند تغییر در اولویت‌های سرمایه‌گذاری در چین، پیامدهای شیوع ویروس کرونا در جهان و همچنین تغییر در فضای سرمایه‌گذاری در اسرائیل در رابطه با شرکت‌های چینی به دلیل فشار سیاسی آمریکا. موضوع سرمایه‌گذاری‌های چینی در اسرائیل نگرانی‌های بالقوه مربوط به حوزه‌های امنیتی را نزد ایالات‌متحده ایجاد کرده است، بااین‌وجود سرمایه‌گذاری‌های چینی کمتر از 10 درصد سرمایه‌های خارجی در اسرائیل را تشکیل می‌دهد که پشت سر سرمایه‌گذاری‌های با منشا ایالات متحده و اروپا است.

درمجموع، داده‌های سرمایه‌گذاری‌های چین در اسرائیل تصویری جامع از سطح، دامنه و روند دخالت چین در اقتصاد اسرائیل و به‌ویژه در بخش فناوری پیشرفته ارائه می‌دهد. درحالی‌که قبلاً یک افزایش تدریجی در تعداد قراردادهای سرمایه‌گذاری چین در اسرائیل به‌ویژه بین سال­های 2014 تا 2018 ثبت شده بود، در حال حاضر به نظر می‌رسد که روند افزایشی متوقف شده است و اکنون شاهد کاهش تعداد و حجم قراردادها هستیم. البته نتیجه‌گیری طولانی‌مدت صرفا با نگاهی به یک دوره دوساله دشوار است و برای تعیین اینکه سرمایه‌گذاری‌های چین در اسرائیل متوقف شده است یا که خیر به یک بازه زمانی طولانی‌تر نیاز است. به نظر می‌رسد که خود اسرائیل هم در شرایط سرمایه‌گذاری خارجی به دنبال مجموعه‌ای از تجدیدنظرها (شاید با فشار واشنگتن) باشد تا به‌طور کامل و قابل‌اعتماد و با کمک مکانیسم‌های نظارتی بر روی ابعاد و تهدیدات امنیتی به‌ویژه در ارتباط با زیرساخت‌های استراتژیکی تمرکز بیشتری کند تا روابط خاص با ایالت متحده نیز دچار چالش نشود. سرمایه‌گذاری فقط یک جنبه از روابط اقتصادی را تشکیل می‌دهد که فراتر از ارزش‌های مالی است و ارتباط تنگاتنگی با فناوری، اطلاعات و قدرت استراتژیک دارد. اسرائیل احتمالا در پی این مهم است که در یک فضای پیچیده بین متحد استراتژیک خود یعنی ایالات‌متحده و یک شریک تجاری مهم یعنی چین مانور دهد.