رویکرد بایدن در قبال عراق

نویسنده: سمیرا ازکات، عضو گروه جامعه و سیاست عراق

در ساختار حکومتی آمریکا، رئیس جمهور مسئولیت اصلی را در تعین سیاست خارجی عهده دار است، هرچند تنها عامل اصلی تصمیم‌گیرنده در سیاست خارجی آمریکا نیست. با روی کار آمدن هر رئیس جمهور شاهد ظهور یک گفتمان جدید در عرصه سیاست خارجی آمریکا هستیم. هریک از تصمیم گیرندگان، براساس برداشتی که از شرایط محیط داخلی و بین الملل دارند، اولویت های خود در عرصه سیاست خارجی را تعیین می کنند. یکی از کشورهایی که همواره در کانون توجه ایالات متحده امریکا در عرصه سیاست خارجی بوده، عراق است. این کشور، به ویژه از 2003 به یکی از مهمترین اولویت های سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه تبدیل شده است.

موفقیت یا عدم موفقیت آمریکا در عراق که تلاش می کرد این کشور را را به یک الگو در خاورمیانه تبدیل کند، تاثیر زیادی بر اعتبار و جایگاه سیاست های ایالات متحده آمریکا در سایر کشورهای خاورمیانه دارد، چنانچه بی ثباتی و ناامنی در عراق موجب نابودی اعتبار آمریکا می شودو بالعکس عراق با ثبات موجب تقویت ادعای آمریکا در مورد حمایت از دموکراسی در سایر کشورها می شود.

جو بایدن چهل و ششمین رئیس جمهور آمریکا، با وجود میراثی عمیق و طولانی در عراق، تاکنون اظهارنظر مستقیمی درباره سیاست خود در قبال عراق نداشته است، تجربه بایدن در عراق این انتظار را ایجاد کرده است که این کشور جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی آمریکا داشته باشد. به نظر می رسد با توجه به نفوذ گسترده جمهوری اسلامی ایران در عراق بایدن سیاست خود در قبال عراق را به ایران پیوند داده است. این امر و تجارب ناموفق او در عراق از چمله دلایلی بود که وی اشاره ای به عراق در مبارزات انتخاباتی خود نداشت. این گزارش به بررسی سیاست های احتمالی بایدن در قبال عراق و تاثیرپذیری هر یک از گروه های قومی و مذهبی(شیعی، سنی و کردها) می پردازد.

میراث بایدن در عراق:

بایدن که 27 بار به عنوان سناتور و معاون رئیس جمهور آمریكا از عراق دیدار كرده است، با وجود تجربیات زیاد در عراق، کارنامه موفقی در این کشور را ندارد و تصمیمات نادرستی درباره این کشور چه در زمانی که به عنوان سناتور در کمیته روابط خارجی فعالیت می کرد و چه در زمانی که معاون رئیس جمهور اوباما(2017-2009) بود اتخاذ کرده است. همین نکته یکی از دلایل عدم بحث در مورد عراق در زمان انتخابات ریاست جمهوری بود. وی با وجود اینکه با جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ مخالفت کرد؛ در جنگی که آمریکا سریع به پیروزی دست یافت، از جنگ فاجعه بار عراق در سال 2003 حمایت کرد ، بایدن در سال 2002 به عنوان رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا، در دادن مجوز به رئیس جمهور وقت جورج دبلیو بوش مبنی بر اعطای اختیار به رئیس جمهوربرای حمله به عراق نقش مهمی داشت، که سال بعد منجر به حمله آمریکا به عراق شد. بایدن که در ابتدا جنگ عراق را تلاشی برای صلح و امنیت تلقی می کرد[i]

.سالها بعد اظهار پشیمانی کرد و ادعا کرد این مجوز با هدف فشار بیشتر به صدام حسین و وادار کردن عراق به پذیرش بازرسان بین المللی، به منظور جلوگیری از جنگ بوده و جرج بوش از آن سوء استفاده كرده است.[ii] این جنگ که یکی از بزرگترین اشتباهات سیاست خارجی آمریكا طی چند دهه گذشته بود. علاوه، بر خسارات های اقتصادی و نظامی برای آمریکا، برای بایدن خسارات عاطفی و شخصی هم به بار آورد و آن مرگ یکی از پسرانش در سال 2015 پس از بازگشت از جنگ عراق، بر اثر تومور مغزی بود، که پدرش بارها در مورد احتمال ارتباط بین این بیماری و سوختگی های سمی در پایگاه های نظامی امریکا در عراق بحث کرده است. بایدن در سال 2006 نیز در مقاله ای، طرحی بر اساس فدرال کردن عراق و تقسیم آن به سه بخش کردنشین، شیعه‌نشین و سنی‌نشین را بر اساس تفاوت های فرقه ای و قومی، به منظور جلوگیری از بروز خشونت های طائفه ای در عراق ارائه کرد.[iii] که این طرح به عنوان طرحی که موجب تعمیق بیشتر اختلافات و مقدمات تجزیه عراق می شد، با واکنش منفی بغداد و با مخالفت دولت بوش مواجه شد.

همچنین حمایت های او در سال 2010 از نخست وزیری نوری مالکی برای دوره دیگر بارها مورد انتقاد سیاستمداران آمریکایی قرار گرفته است. از دیگر اشتباهات بایدن خروج زود هنگام نیروهای امریکایی از عراق بود، بایدن که از طرف باراک اوباما وبه عنوان معاون رئیس جمهور، برای نظارت بر پرونده عراق منصوب شده بود، نقش مهمی در خروج نیروهای آمریکا از عراق در سال ۲۰۱۱ در پی عدم موفقیت آمریکا در وادار کردن پارلمان عراق، به تصویب ماده ای که شرط ماندن نیروهای آمریکایی در عراق را مصونیت نیروهای آمریکایی در داداگاههای این کشور بود، داشت. عقب نشینی 150,000 سرباز آمریکایی از عراق در میانه بحران فرقه ای از این کشور در سال 2011، خلا امنیتی ایجاد كرد كه زمینه ظهور داعش را فراهم ساخت، که در سال های بعد نیروهای آمریکایی را به عنوان بخشی از یک ائتلاف بین المللی برای مبارزه با داعش به عراق باز گرداند. بازگشت مجدد نیروهای آمریکایی نشان از شکست این سیاست بود.

بایدن و گروههای شیعه:

پیروزی بایدن برای گروه های شیعه که اکثریت آنها همسو با ایران هستند، خوشایند بود، ایران، به دلیل اشتراکات فرهنگی و مذهبی با عراق و اهمیت این اشتراکات از یک پیوند طبیعی و قدرت نفوذ بالایی به ویژه در بین گروه های شیعی در عراق برخوردار است. با توجه به نفوذ ایران در بین شیعیان عراق، سیاست آمریکا در مورد گروه های شیعی تا حد زیادی به روابط این کشور با ایران گره خورده است. با تحمیل تحریم ها و فشار بیشتر به ایران در دوره ترامپ به گروه های شیعه همسوبا ایران نیز فشار بیشتری وارد می شد. با توجه به اینکه بایدن اولویت سیاست خارجی خود به ویژه دررابطه با ایران را بازگشت به دیپلماسی و مذاکره قرار داده است، در صورت بازگشت آمریکا به توافق هسته ای با جمهوری اسلامی ایران، آمریکا ممکن است شماری از نیروهای خود ار از عراق خارج کند که این امر می تواند احزاب شیعی در عراق را تقویت کند، هرچند بایدن تلاش خواهد کرد تا با تقویت احزاب و گروه های سکولار در عراق نفوذ ایران در این کشور را کاهش دهد، ولی در صورتی که اتفاقات پیشبینی نشده ای رخ ندهد (مانند حمله به پایگاه های نظامی این کشور از سوی گروه های همسو با جهوری اسلامی ایران) سیاست های ملایم تری نسبت به رئیس جمهور پیشین در قبال گروه ها و احزاب همسو با ایران اتخاذ خواهد کرد. همچنین کاهش فشار بر ایران، موجب تقویت جایگاه احزاب شیعی همسو با ایران خواهد شد. هر چند در صورت عدم بازگشت به توافق هسته ای، بایدن ممکن است به منظور تامین امنیت پایگاه های آمریکایی در عراق و حفظ منافع این کشورمحدودیت های بیشتری به احزاب و گروه های نزدیک به ایران وارد کند و به تقویت و تسلیح احزاب و گروه های رقیب بپردازد.

بایدن و کردها:

در بین روسای جمهور آمریکا هیچکدام به اندازه جو بایدن حامی کردها نبوده است، وی با بسیاری از رهبران آنها به ویژه بارزانی روابط خوبی دارد، کردها امید زیادی به بهبود شرایط خود در دوران ریاست جمهوری جو بایدن دارند. بایدن با مسائل کردها به خوبی آشنایی دارد.،چه در زمانی که عضو کمیته روابط خارجی سنا و زمانی که معاون بارک اوباما بود همواره توجه ویژه ای به مسائل کردها داشته است و سیاست هایش بر وضعیت کردها تاثیر داشته است. او همواره اظهارات دوستانه ای نسبت به کردها داشته است. بایدن درسال 2002 در سخنرانی در پارلمان کردستان در اربیل هنگامی که به او گفتند آنچه هر کودک کرد می آموزد این است که:" کوه ها تنها دوست ما هستند. " پس از اعلام پشتیبانی آمریکا از کردها گفت:"کوهها تنها دوستان شما نیستند"[iv] بایدن در سال 2015 در اجلاس جهاني داووس در ديدار با مسعود بارزانی ، رئیس وقت حکومت اقلیم کردستان گفته بود: "ما در طول زندگی خود یک کردستان مستقل خواهیم دید"[v]

وی بارها از سیاست های ترامپ در قبال کردها را مورد انتقاد قرار داده است برای نمونه پس از اجرای رفراندم در سال 2017 و انزوای کردستان عراق، و عدم حمایت امریکا از کردها اظهار داشت: "ایالات متحده می توانست کارهای بیشتری برای کردها انجام دهد".[vi]

با وجود اظهارات دوستانه بایدن در باه کردها ولی، وی هرگز از استقلال کردستان عراق حمایت نکرده است. و بارها اربیل را تحت فشار قرار داده است تا اختلافات خود با بغداد را حل کنند[vii]. با اینکه بایدن از یک ساختار فدرال برای عراق حمایت کرد اما مخالف تجزیه عراق بود. بایدن در سال 2007 به رهبران کردستان درباره پیگیری استقلال هشدارد داد: "شما زنده زنده توسط ترکها و ایرانیان خورده خواهید شد ، آنها به شما حمله خواهند کرد ، یک جنگ همه جانبه وجود خواهد داشت و آمریکا نخواهد توانست از شما حمایت کند." [viii]

هر چند رئیس جمهور جوبایدن قطعا از کردها حمایت بیشتری نسبت به ترامپ خواهد داشت ولی از آنجائیکه منافع آمریکا در یکپارچگی و ثبات در عراق است، بایدن از استقلال کردها حمایت نخواهد کرد به ویژه اینکه وضعیت اقلیم کردستان عراق نیز دستخوش تغییر و تحولات بنیادین شده است و با بحران های سیاسی و اقتصادی زیادی روبه رو شده است و یک اجماع نظری در بین رهبران وتصمیم گیرندگان کردستان عراق وجود ندارد و ود اقلیم کردستان در خطر تجزیه قرار دارد. با این حال بایدن حامی بهتری برای کردها نسبت به ترامپ خواهد بود و و کردها همواره از متحدین اصلی آمریکا نسبت به سایر گروه های قومی و مذهبی در عراق باقی خواهند ماند و کمک های نظامی و اقتصادی بیشتری به کردها در دوره بایدن نسبت به دوره پیشین ارائه خواهد شد.

بایدن و احزاب و گروههای سنی:

اهل سنت عراق که با حمله آمریکا جایگاه برتر خود را از دست داده اند، همواره از نحوه توزیع قدرت ناراضی بوده اند. برخی احزاب و گروههای اهل سنت عراق که همسو با منافع عربستان و سایر رقبای جمهوری اسلامی ایران هستند، نگران افزایش نفوذ ایران در عراق با روی کار آمدن بایدن هستند، برخی دیگر از گروههای سیاسی اهل سنت نسبت به روی کار آمدن جو بایدن که طراح نظریه فدارل سازی عراق در راستای مولفه های قومی و مذهبی بود، خوشبین بودند و امیدوار به احیای طرح اقلیم سنی هستند. رقبای منطقه ای ایران از جمله عربستان، که از پیروزی بایدن ناخرسند بودند، تلاش می کنند تا از ظرفیت های اهل سنت برای دخالت در امور عراق و به منظور افزایش هرج و مرج و ایجاد جنگ داخلی استفاده کند.

ناآرامیها و بمب گذاریهایی که یک روز پس از مراسم تحلیف جو بایدن به عنوان رئیس جمهوری ایلات متحده آمریکا وقوع پیوست که موجب کشته و زخمی شدن دهها نفر شد را می توان در راستای همین هدف تفسیر کرد. همچنین مصاحبه شبکه ی العربیه عربستان با دختر صدام و ارئه چهره یک قهرمان ملی و وطن دوست از وی نیز به منظور متحد کردن اهل سنت عراق و با هدف افزایش تنش و خشونت و هشدار به احزاب و گروه های همسو با ایران صورت می گیرد. با وجود اینکه بایدن طراح نظریه فدرال سازی عراق است ولی بعید به نظر می رسد با توجه به شرایط کنونی عراق که درگیر بحران های سیاسی، امنیتی و اقتصادی می باشد امکان عملی کردن این طرح را داشته باشد چنانکه موجب تعمیق بیشتر اختلافات و حتی جنگ داخلی بر سر تقسیم منابع قدرت و ثروت خواهد شد. حتی گروه های سنی هم بر سر تشکیل اقلیم سنی اجماع ندارند و آن را مقدمه ای برای تجزیه عراق می دانند که به دلیل قرار گرفتن مناطق سنی نشین در مناطق بکر و فاقد منابع اقتصادی موجب محصور شدن آن ها خواهد شد. البته بایدن ممکن است در صورت عدم توافق با ایران و در صورت در معرض تهدید قرار گرفتن نیروهای آمریکایی در عراق از سوی شبه نظامیان همسو با ایران بار دیگر این طرح فدرال سازی را دوباره احیا کند.

نتیجه گیری:

بایدن و تیم او(لوید آستین، آنتونی بلینکن، باربارا لیف و برت مک گورک) به خوبی با عراق و مسائل ان آشنایی دارند. بایدن که درصدد است بدبینی و بی اعتمادی جامعه بین المللی به آمریکا را که در دوره ترامپ شدت گرفت، رفع کند، می تواند فرصتهایی را برای ثبات و گفت‌وگو در عراق را نیز ایجاد کند. اهداف کلی رئیس جمهور جدید آمریکا از جمله شامل: حفظ امنیت پایگاه های نیروهای آمریکایی در عراق، محدود کردن دخالت های خارجی در عراق(به ویژه ایران)، ایجاد ثبات و تعامل بین گروه های عراقی، بازسازی چهره مخدوش آمریکا دراین کشور، حفظ یکپارچگی عراق و تقویت و تسلیح گروه ها و احزاب سکولار جهت ایجاد توازن بین احزاب و گروه های سیاسی به منظور مشارکت همه ی گروه های قومی و مذهبی در عراق و تقویت دموکراسی در عراق.

با توجه به اینکه شیعیان عراق بیشترین جمعیت عراق را تشکیل داده اند و از آنجایی که ایران از نفوذ زیادی در بین شیعیان و برخی از گروه های دیگر عراق برخوردار است، نمیتوان ایران را از معادلات عراق دور کرد. به همین دلیل بایدن سیاست خود در قبال عراق را به ایران پیوند داده است و عراق به یک مسئله ثانویه در سیاست خارجی بایدن تبدیل شده است. با توجه به مطالب گفته شده می توان دو سناریو را در مورد رویکرد بایدن در عراق محتمل دانست:

سناریوی اول: از آنجایی که عراق به صحنه درگیری ایران و آمریکا ویژه پس از ترور سردار قاسم سلیمانی و ابو مهدی المهندیس(معاون فرمانده حشد الشعبی عراق) تبدیل شده است، بازگشت آمریکا به توافق هسته ای و مذاکره با ایران، منجر به کاهش میزان تنش میان ایران و آمریکا در عراق خواهد شد. منافع مشترک ایران و عراق در ایجاد ثبات در عراق است. همچنین در صورت توافق بایدن با ایران و بازگشت به توافق هسته ای، آمریکا شماری از نیروهای نظامی خود از عراق را خارج می کند و اولویت خود را بر حفظ محدود نظامیان و پایگاه های نظامی آمریکا در عراق قرار خواهد داد. هرچند همزمان آمریکا تلاش خواهد کرد تا به تسلیح و تقویت گروه های سکولارتر و مخالف احزاب همسو با ایران به منظور برقراری توازن قدرت بین گروه های عراقی بپردازد. در هر صورت آمریکا به هیچ وجه نیروهای خود را کاملا از عراق خارج نخواهد کرد. البته کاهش زیاد نیروهای آمریکایی از عراق، هر چند موجب نفوذ بیشتر ایران درعراق شود ولی همچنین موجب تشدید بیشتر رقابت های منطقه ای و بین المللی در عراق شود و این امر می تواند موجب بی ثباتی و گسترش گروه های تروریستی درعراق شود که موجب افزایش هزینه های جمهوری اسلامی ایران در حمایت از گروه های همسو خود در مقابل سایر گروه ها خواهد.

سناریو دوم: در صورت عدم بازگشت به توافق هسته ای با ایران، ممکن است، آمریکا اقداماتی را در جهت کاهش نفوذ ایران انجام دهد از جمله حمایت از گروههای شیعی سکولار و تضعیف احزاب و گروه های همسو با ایران و حمایت از گروه های مخالف جمهوری اسلامی ایران، افزایش نیروهای نظامی خود در عراق که موجب گسترده تر شدن تنش و خشونت در عراق خواهد شد. همچنین با وجود انکه منافع آمریکا در یکپارچگی عراق است ولی آمریکا به منظور فشار بر ایران، به احیای طرح تقسیم عراق به سه منطقه خودمختار(کرد، شیعی و سنی) براساس مولفه های قومی و مذهبی بپردازد. هر چند عملی کرد آن تقریبا غیر ممکن است و در دراستای منافع هیچ کشوری نیست و موجب تعمیق اختلافات در عراق بر سر تقسیم منابع قدرت و ثروت می شود. به ویژه در شرایط کنونی که عراق درگیر بحران های امنیتی، سیاسی و اقتصادی است و در سالهای اخیر اعتراضات گسترده ای به فساد اداری، ناکارامدی حکومت، شرایط اقتصادی و امنیتی صورت گرفته است.

جهت ارجاع علمی:

سمیرا ازکات، «رویکرد بایدن در قبال عراق»، انتشار در سایت: 99/12/23

منابع: