خاورمیانه: جای خالی حقوق بین‌الملل

نویسنده: دکتر هادی آذری، مدیر گروه بررسی حقوقی اختلافات و همکاری ها عضو هیئت علمی حقوق بین الملل دانشگاه خوارزمی

کمتر منطقه‌ای در دنیا به‌اندازه خاورمیانه محل برخورد حاکمیت‌ها و بروز اختلافات و نزاع‌های بین‌المللی بوده است. از مشکلات قدیمی و دائمی ناشی از تشکیل و پدیداری اسرائیل و نقض حاکمیت و حقوق بشر در سرزمین های اشغالی فلسطین که بگذریم، تا همین چند دهه اخیر از تجاوز عراق به کشورهای ایران و کویت و متعاقب آن لشکرکشی ائتلاف بین‌المللی به منطقه برای خارج کردن عراق از کشور اخیر و اعمال تحریم‌های شدید و بی‌سابقه علیه عراق توسط شورای امنیت (معروف به برنامه نفت در برابر غذا)؛ تا اختلافات مرزی برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس (بحرین - قطر، ایران - امارات، ایران - قطر و...) ؛ جنگ دوم خلیج‌فارس و لشکرکشی دوباره آمریکا به عراق بعد از اشغال افغانستان متعاقب حمله تروریستی یازده سپتامبر 2001؛ وقوع انقلاب‌ها و جنبش‌های آزادی‌خواهی موسوم به بهار عربی(حق تعیین سرنوشت ؟) و مداخله خارجی به بهانه حمایت از این جنبش‌ها که در جایی منجر به سقوط دولت مرکزی (مداخله بشر دوستانه!؟) و در جای دیگر منجر به استقرار دولت‌های خارجی در کشور هدف به بهانه حمایت از دولت مرکزی شد(دفاع مشروع جمعی!؟)؛ ظهور رادیکالیسم اسلامی با به هم زدن مرزهای تعریف ‌شده کشورهای همسایه و نادیده گرفتن بنیادین و مهم‌ترین قواعد حقوق بشری (داعش) و تبدیل‌شدن منطقه به محلی برای ظهور تروریسم؛ باز هم تشکیل ائتلافی بین‌المللی و منطقه‌ای برای شکست این حرکت رادیکال و درنتیجه آن ایجاد کشورهای ناتوان یا ازکارافتاده (failed state) در برخی کشورها ازجمله سوریه و یمن؛ مطرح شدن موضوعاتی ازقبیل قاچاق انسان در کنار سایر نقض حقوق بنیادین بشری مردم ساکن در این کشورها و فقدان حکومت قانون؛ حمله نظامی عربستان به یمن با سکوت همراه با تأیید شورای امنیت سازمان ملل؛ اعلامیه استقلال کردستان عراق ولی تبدیل نشدن آن به یک کشور مستقل (عدم شناسایی)؛ تحریم و بلوکه کردن یک کشور (قطر) توسط کشورهای همسایه (ائتلاف به رهبری عربستان)؛ وقوع جنگ‌های نیابتی میان قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی؛ حمله به کشتی‌ها غیرنظامی در آبراههای بین المللی و به خطر افتادن کشتیرانی بین‌المللی ؛ چالش های زیست محیطی ازجمله مسأله خشکی و ایجاد ریزگردها بواسطۀ ایجاد سدهای متعدد بر روی رودخانه های مشترک از سوی کشورهای بالادستی، فقط بخشی از وقایع و اتفاقاتی هستند که چهره این نقطه از کره خاکی را عبوس و مکدر کرده‌اند. اتفاقاتی که یا نتیجه نادیده گرفته شدن حقوق بین‌الملل اند، یا حداقل با توسل به آن قابل رفع اند. به بیانی دیگر، به رغم عيان و عريان بودن زور در عرصه ي منطقه، عاقبت ، اين وارسي حقوقي است كه چاره کار است و آتش اختلاف را فرو مي نشاند. لذا ورود حقوق به كشمكش ها و همكاري هاي فزاينده در اين منطقه، ضرورتي غيرقابل انكار و كتمان است.