کارویژه ارتش اسرائیل در مسیر مقابله با بحران کرونا

نویسنده: سید حامد حسینی، پژوهشگر مهمان سابق پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

تقریباً دو سال پس از شیوع ویروس COVID-19 و با تغییر مکرر شکل خود و گرفتن قربانیان بسیار حتی در جایی که فرضاً این ویروس شکست خورده بود، همچنان جهان را فریب می‌دهد. درحالی‌که سازمان‌های غیرنظامی داخلی در نهایت برای رهبری پاسخ به همه‌ گیری مناسب هستند، اما ظرفیت سیستم بهداشت عمومی - حتی در توسعه‌ یافته‌ ترین کشورها – در حد مقابله کامل با این بحران گسترش نیافته است. با توجه به نیاز فوری به پرسنل و منابع اضافی، کشورهای سراسر جهان درجاتی از دخالت نظامی را از راه‌اندازی بیمارستان‌های صحرایی تا تحویل تجهیزات حفاظتی یا اعمال قرنطینه در واکنش به بحران پاندمی بسیج کرده‌اند. با این حال، نسبت به ارتش سایر کشورها، ارتش اسرائیل (IDF) به‌ طور گسترده‌ تری برای مبارزه با همه‌ گیری در طول سال‌های 2019-2021 مستقر و تاکنون نیز به کار گرفته شده است.

ارتش علیه یک دشمن نامرئی

ارتش اسرائیل از بدو تأسیس تاکنون در مأموریت‌های غیرنظامی به‌ ویژه در زمینه زیرساخت‌های غیرنظامی و آموزش شرکت داشته است. با توجه به توانایی‌های لجستیکی و بودجه‌ای که دارد، طبیعی بود که ارتش اسرائیل از ابتدای همه‌گیری به طور گسترده در واکنش کشور به ویروس مشارکت داشته باشد. بخش عمده‌ای از پشتیبانی نظامی توسط فرماندهی جبهه داخلی (HFC)، بازوی ارتش اسرائیل که معمولا هنگام درگیری در حفاظت از غیرنظامیان متخصص است و با تجربه در همکاری با مقامات محلی هماهنگ شده است. احتمالاً، این باید مأموریت سازمان اضطراری ملی باشد، یک مرجع غیرنظامی که در سال 2007 پس از جنگ دوم لبنان تأسیس شد و نقش آن پشتیبانی از جبهه داخلی در شرایط اضطراری مانند جنگ، آتش‌سوزی، زلزله هست. اما در آماده‌سازی علیه بیماری همه‌گیر جهانی، در طی دو سال اخیر کارکردهای آن به حدی کاهش یافته است که به یک نهاد مشاوره‌ای کوچک و فاقد اختیارات اجرایی تبدیل شده است و در نتیجه خلأ و توجیهی برای اقدامات HFC ایجاد می‌کند.

در برابر این پس‌زمینه، HFC از مقامات غیرنظامی که کمک‌هایی مانند غذا، دارو، و خدمات ضروری به مردم غیرنظامی ارائه می‌کردند، حمایت لجستیکی کرد. HFC همچنین چندین مکان آزمایش COVID-19 را در سراسر کشور اجرا کرده است و آزمایش را برای غیرنظامیان در دسترس تر می‌کند، علاوه بر این‌که در ابتدا هزینه هتل‌هایی را برای بهبود بیماران COVID-19 که نیازی به حمایت بالای پزشکی نداشتند، اداره می‌کرد. در پایان مارس 2020، دولت اسرائیل تصمیم گرفت 1400 سرباز HFC را برای کمک به پلیس اسرائیل در اجرای قرنطینه و حفظ نظم عمومی اختصاص دهد.

در زمینه اطلاعات رسانی عمومی، HFC یک مرکز تماس راه‌اندازی کرد که دستورالعمل‌ها و سایر اطلاعات لازم را در مورد COVID-19 برای غیرنظامیان ارائه می‌کرد و سربازان آن اعلامیه‌هایی را به چندین زبان (عربی، روسی و امهری و همچنین عبری و انگلیسی) توزیع کردند تا اهمیت رعایت دستورالعمل‌های دولت را توضیح دهد. با توجه به گسترش اخیر نوع Omicron، صدها سرباز خانه به خانه فرستاده شده‌اند تا غیرنظامیانی را که از کشورهای آفریقایی (جایی که نوع Omicron برای اولین بار در آنجا ظاهر شد ) به اسرائیل بازگشته بودند، آزمایش کنند. HFC همچنین ماموریت هماهنگی مراکز واکسیناسیون در مدارس و سایت‌های واکسیناسیون در مناطق محلی را بر عهده دارد تا واکسن‌ها را تا حد امکان در دسترس عموم مردم اسرائیل قرار گیرد.

در ژوئیه 2020، هنگامی‌که آشکار شد وزارت بهداشت قادر به اجرای یک سیستم مؤثر تحقیقات اپیدمیولوژیک نیست، HFC این وظیفه را بر عهده گرفت و مرکز فرماندهی Alon و همچنین واحد Ella را تأسیس کرد. مورد دوم از یک سیستم دیجیتال ویژه استفاده می‌کند که توسط آژانس SIGINT ارتش اسرائیل، واحد 8200 و اداره دفاع سایبری توسعه یافته است. در طول سال 2021، این واحدها 706271 بررسی و 13540000 آزمایش PCR انجام دادند و 28 هتل را برای اهداف قرنطینه‌ای اداره کردند. شاید بتوان ادعا کرد که در هیچ دولت دیگری، نیروهای مسلح این میزان از مأموریت مشابه را نداشته‌اند.

دخالت اداره اطلاعات نظامی (DMI) در بحران COVID-19 چندبعدی و بحث‌برانگیز بود. واحد فناوری آن یک نرم‌افزار مدیریت اطلاعات برای آزمایشگاه‌های تست کرونا ایجاد کرد و تجزیه و تحلیل اپیدمیولوژیک بیماران COVID-19 را برای تعیین نقاط حساس محل انتشار ویروس انجام داد تا به مقامات محلی کمک کند تلاش‌های خود را برای جلوگیری از گسترش بیماری در مجاورتشان متمرکز کنند. علاوه بر این، DMI مرکز اطلاعات و دانش ملی را برای مبارزه با COVID-19 ایجاد کرد. وظیفه اصلی مرکز تجزیه و تحلیل شیوع ویروس و شناسایی خطرات و فرصت‌ها، علاوه بر ارائه تجزیه و تحلیل داده‌ها، اطلاعات جهانی و توصیه‌هایی برای کمک به تدوین سیاست به سازمان‌های دولتی است.

واحدهای مخفی DMI نیز برای حمایت از پاسخ به بحران فراخوانده شدند. در آغاز بحران، واحد شناسایی ستاد کل (Sayeret Matkal) - برجسته‌ترین واحد نیروهای ویژه اسرائیل - فراخوانده شد تا نمونه‌های گرفته‌شده از مکان‌های آزمایش را به آزمایشگاه‌هایی که برای انجام آزمایش‌ها در ابتدای بحران تأیید شده بودند، تحویل دهد. واحد فناوری DMI، معروف به واحد 81، مسئول طراحی ابزارهای پیچیده، مانند مانیتور برای عملیات کنترل از راه دور، تجهیزات حفاظت شخصی و آمبولانس‌های تعیین‌شده بود.

چالش‌ها

منابع گسترده‌ای که ارتش اسرائیل در اختیار دارد، تخصص آن در برخورد با شرایط بحرانی، و اعتماد عمومی که از آن برخوردار است، برخی از سیاستمداران را در طول این بحران وادار کرده است تا خواستار مشارکت نظامی بیشتر در واکنش اسرائیل به این همه‌گیری باشند. حتی عده‌ای با حمایت ظاهراً عمومی، این ایده را پیشنهاد کرده‌اند که هماهنگی واکنش باید از مقامات بهداشتی به ارتش اسرائیل منتقل شود.

کارشناسان روابط نظامی-اجتماعی بر این باورند که بعید است ارتش اسرائیل از گسترش نقش خود، همان‌طور که در طول بحران منعکس شد، استفاده کند. با این حال، مشارکت گسترده ارتش اسرائیل در واکنش ملی به COVID-19، به دلیل نگرانی‌های متعدد، باعث شد که بسیاری از دولت بخواهند نقش ارتش اسرائیل را محدود کند. برخی بیم دارند که این دخالت بتواند تعادل ظریف روابط نظامی-اجتماعی در اسرائیل و همچنین پایه‌های حکمرانی اسرائیل را تضعیف کند. برخی نگران این هستند که استفاده از ارتش برای مأموریت‌های نامطلوب و بحث‌برانگیز، مانند اجرای قرنطینه، ممکن است موجب خصومت علیه ارتش شود، درحالی‌که برخی دیگر احساس می‌کنند که ارتش باید بر مسئولیت‌های اصلی خود در جنگ متمرکز بماند. در پس‌زمینه بی‌ثباتی سیستم سیاسی اسرائیل، برخی نیز این ترس را مطرح کردند که دخالت نظامی در یک بحران غیرنظامی ممکن است ارتش اسرائیل را ابزاری برای مقامات سیاسی معرفی کند.

در مورد انتقاداتی که در مورد دخالت ارتش اسرائیل در مأموریت‌های نامطلوب از جمله اعمال قرنطینه وجود دارد، استفاده از ارتش اسرائیل در این مأموریت‌ها با توجه به حساسیت آن با دقت فراوان انجام شده است. بنابراین، به سربازانی که در حوزه غیرنظامی فعالیت می‌کردند، اختیار پلیس داده نشد و به آن‌ها دستور داده شد که سلاح حمل نکنند. علاوه بر این، در بیشتر موارد، بخش‌های مختلف، حتی بخش‌های عرب و افراطی ارتدکس، از نیروهای ارتش اسرائیل استقبال کردند. اگرچه ارتش اسرائیل به طور سنتی از بالاترین سطح اعتماد عمومی برخوردار است، اما در یک نظرسنجی که توسط موسسه دموکراسی اسرائیل انجام شد، کمتر از یک‌سوم (31٪) از نظرسنجی‌کنندگان امتیاز خوبی به ارتش اسرائیل در مورد عملکرد بودجه‌اش دادند. بنابراین، بحران COVID-19 با نشان دادن نقش قابل‌توجهی که ارتش اسرائیل در طول همه‌گیری ایفا کرد، فرصتی برای نشان دادن ضرورت هزینه‌های عمومی برای ارتش اسرائیل به مالیات‌دهندگان فراهم کرده است. بنابراین، این تجربه ارتش اسرائیل را قادر ساخت تا وجهه خود را به‌ویژه در میان جمعیت‌هایی که اکثریت آن‌ها در ارتش خدمت نمی‌کنند (یهودیان ارتدکس و اعراب اسرائیلی) تقویت کند.

علیرغم انتقادات وارده به واحدهای اطلاعاتی نظامی و دخالت آن‌ها در این بحران غیرنظامی، DMI از قابلیت‌های قابل توجه خود در تجزیه و تحلیل کلان داده‌ها با استفاده از فناوری‌های پیشرفته استفاده کرده و اطلاعات ارزشمندی در مورد شاخص‌های ویروس و واکسیناسیون در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار داده است، بدون اینکه اطلاعات شخصی فاش شود. همچنین باید بین اقدامات DMI در طول بحران و اقدامات آژانس امنیت داخلی اسرائیل، که شامل قابلیت ردیابی دیجیتال برای نظارت بر غیرنظامیان آلوده و کسانی که در معرض آن‌ها قرار گرفته‌اند، تفاوت قائل شد. با این حال، از آنجایی که دولت در مارس 2020 وضعیت اضطراری ملی را به دنبال میزان بالای همه‌گیری اعلام کرده بود، استفاده از ارتش - از جمله واحدهای DMI - به منظور نظارت بر وضعیت، مشروع و قانونی بود. در مجموع و از نظر نتایج واقعی، ارتش اسرائیل سودمندی خود را در پاسخ به یک بحران در مقیاس بزرگ ثابت کرد و مزایای استفاده از ارتش اسرائیل بیشتر از معایب آن بود. با این حال، هنوز کارهای زیادی برای پیروزی در این جنگ علیه دشمن نامرئی وجود دارد. به نظر می‌رسد با توجه به نیاز به اقدام سریع و مؤثر، مشارکت نیروهای مسلح - همان‌طور که در سایر کشورها نیز صورت گرفته است - اجتناب‌ناپذیر و حیاتی است.

جهت ارجاع علمی: سید حامد حسینی، «کارویژه ارتش اسرائیل در مسیر مقابله با بحران کرونا»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/11/3