بحران اوکراین و پایان نظم پسا جنگ سردی در اروپا: راهبردها برای ایران
گروه بررسی مناسبات استراتژیک اروپا-خاورمیانه، در نشستی مجازی با حضور آقایان دکتر بهزاد احمدی لفورکی، دکتر سید نادر نوربخش و دکتر حسین مفیدی احمدی به بررسی تأثیر بحران اوکراین بر نظم امنیتی اروپا پرداخت. مدیریت این نشست بر عهده دکتر سهراب سعدالدین بود.
در ابتدای نشست، دکتر سعدالدین با تأکید بر اینکه بحران کنونی، به معنای پایان نظم امنیتی پسا جنگ سردی در اروپا است، از سخنرانان درخواست کردند تا دیدگاه های خود را در رابطه با محورهایی از جمله: تحول در نظم امنیتی اروپا و سیاست های دفاعی-امنیتی دولت های اروپایی و اتحادیه اروپا، آینده ناتو، و همچنین، تأثیر این بحران بر منطقه خاورمیانه و کشورمان بیان کنند:
اظهارات دکتر بهزاد احمدی: حمله روسیه به اوکراین، به مثابه یک «کرونای راهبردی» نظم امنیتی در اروپا را متحول کرده است. این تحول، سیاست های امنیتی دولت های اروپایی، اتحادیه اروپا و ناتو را تحت تأثیر قرار داده است، تأثیری که تصمیم دولت جدید آلمان برای تقویت قابل توجه توان نظامی این کشور، مصداق مشخص آن است. تأثیر این حمله در سطح بین الملل، قطبی شدن بیش از پیش امنیت بین الملل و ژئوپلیتیک تر شدن سیاست بین الملل بوده است. این حمله همچنین، سبب احیای رهبری ایالات متحده در سطح جهان، به هزینه شرکای اروپایی شده است. نکته دیگر اینکه، هر چند این تحول سبب تفوق نگاه ژئوپلیتیک در اروپا شده است، اما با برجسته کردن اهمیت اتحاد فراآتلانتیکی، خودمختاری استراتژیک اروپایی را تضعیف کرده است.
در رابطه با پیامدهای این بحران برای کشورمان، توجه به سه ملاحظه ذیل اهمیت دارد:
- قطبی شدن امنیت بین الملل، فشار راهبردی بر روی کشورهای خاورمیانه را افزایش داده و آنها را ناگزیر از سو گیری می کند.
- روسیه تضعیف شده، روسیه ای پرخاشگر خواهد بود و این موضوعی است که کشورهای خاورمیانه باید در مناسباتشان با روسیه لحاظ کنند.
- جمهوری اسلامی ایران نباید اجازه بدهد تا به متغیری در دل بازی قدرت روسیه با غرب تبدیل شود، چرا که قرار گرفتن در چنین موقعیتی، ایران را دچار فرسایش قدرتی می کند و عایدی برای کشورمان ندارد.
اظهارات دکتر حسین مفیدی احمدی: به نظر می رسد بحران اوکراین و تجاوز روسیه به اوکراین، گرچه در کوتاه مدت پیامدهایی منفی به ویژه در حوزه امنیتی برای بریتانیا به همراه خواهد آورد، در میان مدت و بلند مدت در حوزه های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی، ره آوردهایی را برای بریتانیا موجب خواهد شد. این ره آوردها شامل موارد زیر می شوند:
تقویت گفتمان بریتانیاییِ مواجهه با روسیه (تهدید پنداری روسیه و لزوم برسازی سیاست تحدید روسیه) در مقابل دو گفتمان اصلی رقیب یعنی گفتمان فرانسوی و آلمانی مبتنی بر نظریه موازنه قوا و رئال پالیسی و گفتمان لیبرال مبتنی بر وابستگی متقابل، ارتقاء جایگاه بریتانیا در برسازی نظم امنیتی اروپا، تقویت جایگاه بریتانیا در تقسیم کار استراتژیک و امنیتی جدید در عرصه نظام بین الملل، ارتقاء جایگاه بریتانیا در روابط یوروآتلانتیکی و ارتقاء جایگاه بریتانیا در نظام پولی جهانی و رژیم تحریمی بین المللی. در ضمن به نظر می رسد این بحران در حوزه سیاست خارجی بریتانیا، سطحی از تعادل در تمرکز بر اروپا و منطقه هند-آرام را بر خواهد ساخت.
دکتر سید نادر نوربخش: با توجه به این که اوکراین عضو ناتو نیست، لذا این پیمان نظامی تعهدی برای دفاع از اوکراین و رویارویی مستقیم نظامی با روسیه نداشته و آن چیزی که به عنوان افول ناتو و اضمحلال این پیمان مطرح می شود عملاً صحیح نیست، بلکه برعکس، جنگ در اوکراین با ایجاد یک دشمن مشترک، باعث همبستگی کم‌سابقه در بین کشورهای عضو ناتو شد و حتی کشورهایی مانند سوئد و فنلاند که در طول جنگ سرد هم بی‌طرفی خود را حفظ کرده بودند، تقاضای عضویت در ناتو را مطرح نمودند. نکته دیگر نیز در مورد بحث وجود داوطلبان خارجی در دو سوی این درگیری بوده است، به طوری که در سمت اوکراین، وجود گروه‌هایی با گرایش نئونازی و همچنین مخالفان دولت بلاروس و برخی گرجستانی تبار ها در طی این سال ها وجود داشته و در سمت روسیه نیز به غیر از چچنی تبار ها، برخی از داوطلبان از ناحیه بالکان که اغلب اهل صربستان هستند به نفع روسیه حضور داشته اند. در عین حال باید توجه داشت هر چند روسیه از حامیان گروه‌های راست افراطی در اروپا محسوب می شود، وجود گردان آزوف در سمت اوکراین با جمعیتی حدود ۲۰۰۰ نفر دستمایه بهره‌برداری تبلیغاتی روسیه شده است، اما کرملین به طور کلی از احزاب و گروه های راست افراطی در کشورهای دیگر اروپایی حمایت می‌کند.
در پایان نشست، دکتر سعدالدین محورهای ذیل را به عنوان یافته های جلسه بر شمردند:
- همگرا شدن درک کشورهای اروپایی از شدت تهدید روسیه و غلبه راهبرد بریتانیایی (و فراآتلانتیکی) مبتنی بر مواجهه سخت با روسیه؛
- تقویت همگرایی فراآتلانتیکی، بویژه در قالب ناتو در مقابله با تهدید مشترک روسیه و ضرورت ایجاد توازن میان حضور ناتو و کشورهای اروپایی در بالتیک و دریای سیاه؛
- کنار گذاشتن سیاست ابهام استراتژیک در ناتو به نفع سیاست شفافیت استراتژیک با هدف ایجاد بازدارندگی در مقابل روسیه؛
- افزایش تمایل کشورهایی چون: سوئد و فنلاند به عضویت در ناتو
جهت ارجاع علمی: بهزاد احمدی لفورکی، سید نادر نوربخش و حسین مفیدی احمدی، «»، تاریخ برگزاری نشست: 1400/12/18