کنست بیست و پنجم: تأملی بر نتایج انتخابات اسرائیل

نویسنده: سید حامد حسینی، پژوهشگر مهمان سابق

اردوگاه جناح راست اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو، رهبر مخالفان، در بیست و پنجمین انتخابات کنست که در تاریخ 1 نوامبر برگزار شد به پیروزی بزرگی دست یافت، زیرا اردوگاه نتانیاهو موفق به کسب 64 کرسی شد و می‌تواند به‌آسانی یک دولت کاملاً راست‌گرا تشکیل دهد. از سوی دیگر، اردوگاه ضد نتانیاهو تا حد معناداری افول کرد و حزب چپ‌ گرای مرتص پس از گذشت 30 سال دیگر در کنست جایی ندارد و راست افراطی جایگاه خود را به شکلی بی‌ سابقه در نظام سیاسی اسرائیل تقویت کرد که نماینده برجسته آن‌ها حزب صهیونیسم مذهبی است. این یادداشت تحلیلی نتایج انتخابات اسرائیل و عوامل منجر به این نتایج را بررسی نموده و تلاش می‌کند تا آینده صحنه سیاسی اسرائیل را در پی تشکیل یک دولت راست‌گرا پیش‌بینی کند.

نگاهی به نتایج

نتایج انتخابات اسرائیل به پیروزی بزرگی برای اردوگاه نتانیاهو متشکل از احزاب لیکود، صهیونیسم مذهبی، شاص و یهودیت تورات انجامید که مجموعاً 64 کرسی به دست آوردند. در همین حال، وزن سیاسی اردوگاه ضد نتانیاهو به میزان قابل توجهی کاهش یافت. مشارکت رای دهندگان در انتخابات به حدود 69.3 درصد رسید که بالاترین میزان از انتخابات 1999 بود. افزایش رای‌دهی به دلیل افزایش مشارکت رای‌دهندگان در شهرهایی بود که عمدتا راست‌گرا هستند. اردوگاه نتانیاهو با 64 کرسی به موفقیت خوبی دست یافت. نتانیاهو در بهترین حالت انتظار داشت 61 تا 62 کرسی به دست بیاورد، اما افزایش آرا و پراکنده شدن فهرست‌های بلوک ضد اردوگاه راست‌گرایان به کسب کرسی‌های اضافی نتانیاهو کمک کرد.[1]

بنابراین، نتانیاهو با فهرستی از اعضای مشابه در مقایسه با اعضایی که در آخرین دولت‌های او بود به حکومت بازگشت. او در این انتخابات این عدد را بدون مشارکت حزب اسرائیل خانه ما و شخص لیبرمن به دست آورد. نتایج انتخابات حاکی از آن است که اجزای اردوگاه نتانیاهو نمایندگی انتخاباتی خود را در انتخابات جاری افزایش دادند و حزب یهودیت تورات جایگاه قبلی خود را حفظ کرد، اما افزایش قابل توجه در حزب صهیونیسم مذهبی بود که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.

چرایی موفقیت

موفقیت اردوگاه نتانیاهو ناشی از دلایلی است که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

1- مشارکت بالای رای‌دهندگان در جامعه یهودی یکی از دلایلی بود که به موفقیت نتانیاهو کمک کرد، به گونه‌ای که مشارکت رای دهندگان در این انتخابات بیش از بیست سال اخیر بود. رای دادن به‌ویژه در شهرهایی که از راست اسرائیل حمایت می‌کنند افزایش یافته است. به عنوان مثال، تعداد رای دهندگان به سه لیست در اردوگاه نتانیاهو (بدون لیکود) در اورشلیم (بیت‌المقدس) حدود 27000 رای افزایش یافت و در بیشتر شهرهای دست راستی هم همین‌طور بود.

2- انسجام اردوگاه نتانیاهو در مقابل پراکندگی اردوگاه ضد نتانیاهو. اردوگاه نتانیاهو از چهار لیست و اردوگاه مخالفین حداقل از هشت لیست تشکیل شده بود که شش تای آن‌ها توانستند از آستانه انتخاباتی عبور کنند. آمارها حاکی از آن است که تعداد آرای اردوگاه نتانیاهو با آرای اردوگاه ضد نتانیاهو برابری می‌کند، اما تقسیم این اردوگاه و عدم اتحاد فهرست‌های کوچک در آن منجر به از دست دادن صدها رای شد. به عنوان مثال، مرتص جایگاه خود را به دلیل تنها 5000 رای از دست داد و اگر پیروز می‌شد اردوگاه نتانیاهو 60 کرسی به دست می‌آورد.

3- تجربه دولت بنت-لاپید و عدم پذیرش تجربه مجدد حکومت بر اساس فهرست عربی از سوی افکار عمومی، علاوه بر هزینه‌های بالای زندگی و مسکن و تهدیدی که عموم مذهبی‌ها از آن احساس می‌کردند. تداوم دولت لاپید در زمینه هویت و آموزش دینی و قصد دولت وی برای راه‌اندازی حمل‌ونقل عمومی در روزهای شنبه نیز مزید بر علت بود. این انتخابات همچنین با تشدید عملیات مسلحانه فلسطینی‌ها در کرانه باختری و اورشلیم (بیت‌المقدس) هم‌زمان شد که به جناح راست کمک کرد تا دولت را از نظر امنیتی ضعیف معرفی کند.

ارتقای جایگاه افراطیون

نتایج انتخابات نه تنها دستاوردی برای نتانیاهو در تضمین بازگشت او به دولت پس از یک سال وقفه بود، بلکه دستاورد بزرگی برای حزب صهیونیسم مذهبی بود که نمایندگی آن از 6 کرسی به 14 کرسی افزایش یافت و به سومین حزب قدرتمند تبدیل شد. این حزب نماینده راست افراطی مذهبی در اسرائیل است و ایتامار بن گویر چهره فعال و تأثیرگذاری است که به افزایش جایگاه حزب کمک کرد، زیرا توانست پایگاه‌های راست‌گرای خاموش را جذب کند و آن‌ها را وادار کند تا از طریق یک حزب به آن رای دهند. دلایل اصلی که منجر به ظهور این حزب شد را می‌توان به شرح زیر توضیح داد:

• خطاب به احساسات یهودی با بیان اینکه حاکمیت یهود و هویت یهودی دولت به دلیل افزایش نفوذ قدرت اعراب در نظام سیاسی اسرائیل در خطر است.
• وعده‌های بن گویر و حزب صهیونیسم مذهبی برای مقابله با تهدید یا فرسایش برتری یهودیان در دولتی که ادعا می‌کردند و تقویت امنیت فردی. از جمله این وعده‌ها، مبارزه با نفوذ جناح عربی در شهرهای یهودی به طرق مختلف، از جمله اجازه سازمان‌دهی گروه‌های مدنی مسلح در شهرهای اسرائیل؛ یعنی حتی امکان ورود تانک‌ها به داخل شهرها در صورت رویارویی بین اعراب و یهودیان همان‌طور که در می 2021 در شهرهای مختلط اتفاق افتاد. به این معنا حزب صهیونیسم دینی وعده‌های جدیدی را داده است که به احساسات راست‌گرایان می‌پردازد، چیزی که قبلاً از دیگر احزاب راست‌گرا کمتر شنیده شده بود.
• صهیونیسم مذهبی در میان جوانان یهودی 17 تا 25 ساله که بن گویر را شخصیتی دارای عزت ملی و لفاظی های پر شور سیاسی در برابر اعراب و چپ گرایان می‌دانستند، محبوبیت زیادی به دست آورد. بن گویر از شبکه‌های اجتماعی به خوبی استفاده کرده است تا با گفتمان پوپولیستی که احساسات ملی و مذهبی آن‌ها را تحریک می‌کند به مطالبات جوانان برسد.
• پوشش رسانه‌ای که بن گویر در رسانه‌های اسرائیل به عنوان نماینده راست افراطی دریافت کرد، به عادی‌سازی مواضع و رفتار او در میان مخاطبان راست‌گرای یهودی کمک کرد و بن گویر به یکی از چهره‌های حاضر در پوشش رسانه‌های اسرائیل پس از لاپید و نتانیاهو تبدیل شد. سهم حزب صهیونیسم مذهبی در بازگشت نتانیاهو به قدرت تعیین‌کننده بود، و اگر رشد چشمگیر این حزب نبود اردوگاه نتانیاهو به 64 کرسی نمی‌رسید و این امر تعهد نتانیاهو برای الحاق مطالبات این حزب به دولت را غیرقابل بازگشت می‌کند.[2]

زوال چپ

این انتخابات نشان‌دهنده افول بی‌سابقه چپ صهیونیستی در اسرائیل بود. حزب مرتص که نماینده چپ صهیونیستی بود از حد نصاب انتخاباتی عبور نکرد و جایگاه خود را که از سال 1977 در اختیار داشت از دست داد. از سوی دیگر، نمایندگی حزب کارگر از 7 کرسی به 4 کرسی کاهش یافت که در واقع حزب موسس دولت اسرائیل است. پس از فروپاشی جناح چپ از یک سو و از دست دادن اردوگاه لاپید که نماینده طیف میانه است، فضای اتهامات متقابل در داخل اردوگاه آغاز شد که در آن هر یک از طرفین طرف دیگر را مسئول این باخت می‌داند، به خصوص که دو اردوگاه تقریباً همان تعداد رای را دریافت کردند.

در ابتدا مرآو میخائیلی، رئیس حزب کارگر، متهم شد که به دلیل امتناع مداوم او از امضای توافقنامه وحدت بین کارگر و مرتص برای شرکت در یک لیست مشترک، علیرغم تلاش‌های لاپید در این زمینه، اردوگاه را تضعیف کرده است. از سوی دیگر، او لاپید را متهم کرد که دلیل حذف مرتص بوده است، زیرا تلاش‌های او برای افزایش نمایندگی حزبش در کنست به ضرر سایر احزاب اردوگاهش تمام شد.[3] لاپید همچنین به ناتوانی در اداره اردوگاه متهم شد، برخلاف نتانیاهو که اردوگاه خود را با مهارت زیادی مدیریت کرد. هم مرتص که نمایندگی خود را از دست داد و هم حزب کارگر که نمایندگی آن کاهش یافت، مدعی شدند که لاپید می‌خواهد حزب خود را تقویت کند و این باعث شد که سایر احزاب کرسی‌های خود را در کنست از دست بدهند. از طرفی بنی گانتز علاوه بر سهم خود در برچیدن فهرست مشترک عربی، همچنین متهم به اجرای کارزار خود برای تشکیل دولت علیه لاپید و نه نتانیاهو شد.

انتظارات

نتایج انتخابات اخیر اسرائیل یک گزینه را ایجاد کرد و آن تشکیل یک دولت دست راستی به ریاست نتانیاهو است. در این راستا بعید است که فهرست‌های خارج از اردوگاه نتانیاهو به این دولت بپیوندند، اولاً به این دلیل که نتانیاهو به آن‌ها نیاز ندارد و ثانیاً به این دلیل که فهرست‌های رقیب از پیوستن به دولتی که صهیونیسم مذهبی جزء اصلی آن است، خودداری می‌کنند؛ همچنین برخی از آن‌ها در وهله اول از حضور در دولت تحت ریاست شخص نتانیاهو خودداری می‌کنند. وظیفه نتانیاهو در مرحله بعدی توزیع سبد وزیران بین فهرست‌های شرکت‌کننده در ائتلاف دولتی خواهد بود و نتانیاهو اعلام کرده است که سبد دفاعی، مالی و سیاست خارجی در لیکود باقی خواهد ماند. از سوی دیگر، بن گویر در تمام مدت تمایل خود را برای داشتن مناصب مرتبط با امنیت داخلی اعلام کرده است.

در این راستا انتظار می‌رود نتانیاهو در این دولت خود یا حزبش را به مدیریت امور خارجی و دفاعی هدایت کند و در عین حال شرکای خود در دولت را به مدیریت مسائل داخلی بسپارد تا از باقی ماندن موضوعات خارجی و استراتژیک تحت کنترل و تصمیم او اطمینان حاصل شود. بر این اساس، انتظار می‌رود نتانیاهو وزارتخانه‌های مورد علاقه خود مانند وزارت کشور، امنیت داخلی، بهداشت، آموزش و حمل‌ونقل را به شرکای خود به ویژه شاص و صهیونیسم مذهبی بدهد. شاص مسائل اجتماعی و رفاهی را مطرح کرد، درحالی‌که حزب صهیونیسم مذهبی بر امنیت داخلی و هویت یهودی تأکید داشت و یهودیت تورات بر آموزش دینی و حفظ هویت دینی یهودی تأکید داشت.[4]

بازیگرانی که دولت جدید را تشکیل می‌دهند پروژه‌های زیادی را برای اجرا در مبارزات انتخاباتی مطرح کرده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• قانون‌گذاری قوانینی که مداخله دیوان عالی در کنست را محدود می‌کند و از لغو قوانین مصوب در آن جلوگیری می‌کند.
• لغو اصلاحات تصویب‌شده توسط دولت بنت-لاپید در مورد حقوق دگرباشان جنسی به‌ویژه در بخش بهداشت که وزیر آن همجنسگرا بود، لغو اصلاحات مذهبی مربوط به غذای حلال و یهودی‌سازی، و بازگرداندن کلیه حمایت‌های مالی برای مؤسسات آموزشی مذهبی.
• قانونی شدن حضور پاسگاه‌ها در کرانه باختری.
• افزایش شهرک‌سازی در کرانه باختری.
• تقویت امنیت فردی در شهرهای یهودی.
• اتخاذ سیاست امنیتی سخت‌گیرانه‌تر در قبال فلسطینیان در کرانه باختری و نوار غزه و کسانی که ایده الحاق مناطق در کرانه باختری را مطرح کردند.
• اجازه دادن به یهودیان برای دعا در کوه معبد و تقویت مناسک آن.

جمع‌ بندی

در طول مبارزات انتخاباتی، نتانیاهو وعده داد که به دنبال لغو محاکمه خود نخواهد بود و در وهله اول نیز نمی‌تواند این کار را انجام دهد. با توجه به وعده‌های اساسی نیروهای اردوگاه نتانیاهو، این احتمال وجود دارد که نتوانند اکثر آن‌ها را عملی کنند یا حداقل نتوانند تغییرات عمیق و ریشه‌ای در مسائل مربوط به امنیت خصوصا رابطه امنیتی با کرانه باختری و نوار غزه ایجاد کنند و این به تضعیف حزب صهیونیسم مذهبی کمک می‌کند، زیرا نمی‌تواند وعده‌های پوپولیستی خود را در جریان تبلیغات انتخاباتی عملی کنند.

علاوه بر این، فشارهای بین‌المللی بر دولت نتانیاهو برای عدم اعمال تغییرات اساسی در وضعیت موجود در کرانه باختری وارد خواهد شد و نتانیاهو به خوبی از این موضوع آگاه است. بنابراین، نتانیاهو تلاش خواهد کرد تا از تمایلات صهیونیسم مذهبی در مسائل امنیتی و روابط با فلسطینی‌ها جلوگیری کند، زیرا بازیگرانی مانند کنگره آمریکا هستند که نسبت به حضور اعضای این حزب در دولت ملاحظاتی دارند. برخی بازیگران غربی نیز اعلام کرده‌اند که با وزارتخانه‌هایی که در راس آن‌ها اعضای حزب صهیونیسم دینی قرار گیرد تعامل نخواهند کرد و یا تنها در سطح حداقلی با آن‌ها گفتگو خواهند کرد.

بنابراین، نتانیاهو تأیید خواهد کرد که مسائل سیاست خارجی و امنیت ملی تحت کنترل او خواهد بود و حداقل در مرحله بعدی تغییرات عمیقی در استراتژی اسرائیل از جمله موضع‌گیری در مورد جنگ اوکراین و نیز رابطه با چین ایجاد نخواهد کرد، تا اینکه کم کم دنیا حکومت فعلی او را بپذیرد. همچنین می‌توان گفت که به احتمال فراوان نتانیاهو با وجود انتقاد شدید در زمان حضور وی در اپوزیسیون، قرارداد تعیین مرز با لبنان را لغو نخواهد کرد.