«نیروی هوایی فقرا» در جنگ شمشیرهای آهنین

مقدمه

پهپادها را «نیروی هوایی فقرا» نامیده ‌اند، زیرا روشی ارزان برای جمع ‌آوری اطلاعات و حمله هوایی با دقت نسبی ارائه می ‌کنند، قابلیتی که قبلاً در اختیار کشورهای پیشرفته بود. قبل از ظهور این ادوات، ارتش هایی که به دنبال جمع آوری اطلاعات از هوا با وسایل نقلیه بدون سرنشین و استفاده از همان ادوات برای حملات هوایی بودند، نیاز به دسترسی به پهپادهایی مانند Predator آمریکایی داشتند که حدود 20 میلیون دلار هزینه دارد، در حالی که استفاده از DJI چینی که مواد منفجره حمل می کند تنها چند صد دلار هزینه در بر دارد. در این زمینه، حماس نیز تحقیقاتی در مورد استفاده از این فناوری انجام داده که گاهاً به دلیل بازدارندگی اسرائیل و برای حفظ وجهه بین المللی خود به عنوان یک نیروی فرودست از نظر فناوری، ترجیح می داد از آن استفاده نکند. در عین حال، واضح بود که حتی اگر این ابزارها پیش پا افتاده باشند، اکثر کشورها و ارتش‌های جهان پاسخی به این تهدید ندارند.

در طول سال ها، به دنبال استفاده داعش و حماس از پهپادها و با توجه به استفاده از آنها در جنگ اوکراین، بحث در این زمینه شدت گرفته است. در اصل، طرح مفهومی این ادوات در دموکراسی های غربی توسعه یافت، که از اوایل دهه 2000 از آنها در جنگ علیه تروریسم استفاده کردند تا با حملات متمرکز، آسیب به غیرنظامیان بی گناه را در عملیات های مختلف محدود کنند. اما اکنون، کشورهای غیر دموکراتیک و سازمان‌های تروریستی از آنها به قصد تخریب اهداف غیرنظامی، گسترش ترس مداوم در میان مردم غیرنظامی و تعقیب اهداف نظامی که اغلب ناقض قوانین بین ‌المللی است، استفاده می کنند.

بر این اساس، تغییری در مفهوم کلاسیک تهدید هوایی ایجاد شده است. چنین ادعا می شود که استفاده عناصر غیر غربی از پرنده های هدایت پذیر بدون سرنشین (از جمله پهپادها)، به عنوان جایگزینی برای نیروی هوایی، و همچنین خسارات گسترده و تلفات غیرنظامیان در اوکراین، چیزهای زیادی در مورد ماهیت جدید تهدید هوایی جهان به ما می آموزد. در نتیجه، اسرائیل نیز باید با چالش‌های جدید در حوزه کشف، انهدام و حفاظت در برابر این ادوات مقابله کند و این پرنده های هدایت پذیر بدون سرنشین و پهپادها را «لایه ‌ای جدید» بداند و به خودی خود و نه لزوماً در ارتباط با سایر تهدیدات هوایی مانند هواپیماهای سرنشین دار یا موشک ها و راکت ها با آنها مقابله کند.

مهمتر از همه، باید درک کرد که تحولات فناورانه عظیم دو دهه اخیر، بسیاری از فناوری‌های پیشرفته را ارزان کرده، کاربرد آنها را آسان نموده و در دسترس موجودیت های غیردولتی قرار داده است. بارزترین آنها، بعد از پهپادها، هوش مصنوعی است و کاربردهای هوش مصنوعی در سطوح مختلف در حال حاضر در دست دشمنان اسرائیل است. اهمیت این فناوری دارای استفاده دوگانه، که محصول صنایع امنیتی نیست، به طور گسترده در طول هجده ماه گذشته در جنگ در اوکراین نشان داده شده است. سیستم امنیتی اسرائیل باید فورا به این تهدید رسیدگی کند.

استفاده حماس از پهپادها در آغاز حمله به غرب ٱل نَّقَب (Negev)، که به جنگ «شمشیرهای آهنین» تبدیل شد، نشان دهنده خطر عظیمی برای اسرائیل است که ناشی از این ادوات می باشد، اگرچه آنها مبتنی بر فناوری های ساده و ارزان قیمت موجود در بازار هستند لیکن بررسی راه‌های مقابله با این تهدید و سایر فناوری های در دسترس که می ‌توانند تهدیدهای راهبردی نیز باشند ضروری است، برای مثال می توان به کاربردهای هوش مصنوعی اشاره نمود.

پهپادهای مورد استفاده حماس و حمله پیش دستانه

هواپیماهای بدون سرنشین، ابزارهای هوایی کوچکی هستند که کار با آنها آسان است. برخی را می توان ارزان خریداری کرد و برخی دیگر دست ساز هستند. این موضوع بیش از یک دهه در بسیاری از نشریات دانشگاهی و اسناد سیاستی و دست کم در دو گزارش حسابرس دولتی اسرائیل پوشش داده شده که این گونه استدلال می ‌کرد که اسرائیل آمادگی کافی برای مقابله با این تهدید را ندارد. استفاده نظامی از هواپیماهای بدون سرنشین، هم توسط سازمان‌های تروریستی و هم توسط ارتش ‌های مختلف در دهه گذشته گسترده شده و واضح است که حماس تدابیر پهپادی را از جنگ اوکراین به عاریت گرفته و قبل از حمله این سازمان به خاک اسرائیل، از آنها استفاده کرده است. در واقع، نظارت بر دیگر میدان‌های نبرد در سراسر جهان باید زنگ ‌های هشدار را به صدا در می ‌آورد و به آمادگی های بهتری نسبت به  آغاز جنگ کنونی اسرائیل منجر می ‌شد.

همچنان که کشورها و شرکت های فناوری محور و صنایع امنیتی به تدریج تهدید هواپیماهای بدون سرنشین را درک می کردند، یک صنعت کامل از محصولات مقابله ای، از دستگاه‌های دست ساز، از طریق دفاع ‌های خاص مانند «تفنگ‌ها» با قابلیت خنثی کردن آن‌ها (عمدتاً مبتنی بر جنگ الکترونیک)، سیستم های مختلف برای تسهیل ردگیری و شلیک گلوله در مقابل پهپادها، مانند محصول شرکت اسرائیلی Smart-Shooter پدیدار شد.

تصاویری که گردان های القسام، شاخه نظامی حماس، در 7 اکتبر 2023 در اینترنت منتشر کردند پهپادهای کوچک مجهز به بمب های دست ساز (IED) را نشان می دهد که روی ژنراتورها در پایگاه برج های ارتباطی نزدیک به مرز غزه و پست های دیده بانی ارتش اسرائیل فرود آمده اند. بر این اساس، حماس موفق شد به سیستم های پیشرفته صدها هزار میلیون دلار آسیب برساند و کل زیرساخت های ارتباطی را فلج کند. این تأثیر، چشمگیر بود. اختلال در زیرساخت های ارتباطی، نقاط کور بحرانی را برای نیروها ایجاد کرد و از ارتباط بین واحدهای مختلف برای هماهنگی جنگ و مأموریت های جستجو و نجات جلوگیری کرد.

ویدئوهای دیگر نشان می ‌دهد که یک پهپاد کوادکوپتر DJI که برای حمل و نقل سلاح تغییر شکل داده شده بود، به یک تانک مرکاوا حمله کرد. به گفته جینز، سیستم دفاع فعال WindBreaker اسرائیل که روی تانک هایی از این نوع نصب شده، برای ساقط کردن موشک هایی که مستقیماً به صورت عمودی پایین می آیند، طراحی نشده است. علاوه بر این، این سوال مطرح می شود که آیا سیستم Eclipse که  شرکت اسرائیلی NSO در سال 2020 به نمایش گذاشت، در میدان مستقر شده است؟ به گفته این شرکت، این سیستم می تواند با کنترل فرکانس پهپاد و پایین آوردن آن بدون آسیب رساندن به اطراف افراد، از منطقه ای به بزرگی یک استادیوم محافظت کند و به چندین کشور فروخته شده است. اگر اسرائیل این سیستم را داشت، چرا در برابر پهپادها محافظت نمی کرد؟ عنصر غافلگیری به ویژه مهم بود، زیرا وزن سبک، مسیر پرواز کم ارتفاع و سرعت کم، به علاوه سکوت نسبی و حداقل انتشار گرما، آنها را قادر می ‌سازد تا در تله شناسایی سیستم ‌های راداری موجود که سنسورهای مختلف آنها در شناسایی آنها مشکل دارند یا هشدار کافی ارائه نمی دهند، اجتناب کنند. به عنوان مثال، DJI به درخواست دولت های مختلف، مناطق پرواز ممنوع را تعریف کرده است، مانند نواحی مجاورت فرودگاه ها، جایی که نرم افزار پهپاد دچار اضافه بار شده است، اگرچه راه هایی برای نقض این تعاریف وجود دارد.

با این وجود، اینها راه حل های دقیقی هستند. در عین حال، سیستم ‌های بزرگ‌تری نیز ظاهر شده ‌اند که بسیاری از آنها را صنایع امنیتی اسرائیل توسعه داده است، از جمله Drone Guard صنایع هوایی اسرائیل، ReDrone محصول Elbit Systems، Drone Dome محصول Rafael و سیستم Regulus Cyber Ring. برخی از اینها حتی در سناریوهایی مشتمل بر حملات پهپادهای متعدد به طور همزمان، با موفقیت آزمایش شده اند. مشخص نیست که آیا ارتش اسرائیل آنها را به عنوان بخشی از راهبرد دفاع هوایی چند لایه خود  خریداری کرده یا خیر. در هر صورت، سیستم ‌های دفاع در برابر پهپادها - که حفاظت سحرآمیز را تضمین نمی ‌کنند- در روز حمله به اندازه کافی استقرار نیافته بودند.

پهپادها - از طرف غیرنظامیان - نیز در دفاع اسرائیل غافلگیرکننده هستند

اگرچه مشخص است که ارتش اسرائیل تعداد زیادی پهپاد و هواپیمای بدون سرنشین دارد و یگان‌های مختلف ارتش اسرائیل از هواپیماهای بدون سرنشین استفاده می کنند، اما استفاده غافلگیرکننده از پهپادها در آغاز جنگ در واقع از سوی غیرنظامیان صورت گرفت.  هر از چند گاهی، رسانه ها داستان هایی مانند Yair Ansbacher (که  14 اکتبر 2023 در Kan 11 پخش شد) را گزارش می کنند که از دوستش سرگرد «الف» می گوید که یک پهپاد با خود آورده و در راه Nir Yitzhak، آنها در تاسیسات Orim توقف کردند و از پهپاد برای به دست آوردن تصویری از نیروهای دشمن در زمین و حمله به آنها استفاده کردند. اعضای تیم اورژانس در Nir Am با پرتاب یک پهپاد و شناسایی 17نفر از حماس که می خواستند به نوار غزه بازگردند، یک پهپاد مسلح هرمس 450 (معروف به ZIK) و هلیکوپترهای تهاجمی را هدایت کردند و در واقع آن افراد را از بین بردند و در نتیجه مانع بازگشت آنها شدند (بر اساس مصاحبه ای که یکی از اعضای تیم اورژانس با دنی کوشمارو در اخبار کانال 12، روز 12 اکتبر 2023 انجام داده است.) در هر دو مورد، استفاده از پهپادها برتری اطلاعاتی خاصی را نسبت به دشمن ایجاد کرد و هدایت نیروها و شلیک در جهت درست برای زمین گیر کردن آنها را میسر ساخت.

در طول جنگ، ابتکارات غیرنظامی دیگری وجود داشت که به دنبال جفت کردن اپراتورهای هواپیماهای بدون سرنشین غیرنظامی (با مجوز یا بدون مجوز) با پایگاه های امنیتی در مکان‌های مختلف کشور بود، بر اساس این درک که این ترکیب به ارائه تصویر اطلاعاتی بهتر در زمان واقعی کمک کرده، نیروهای روی زمین و حتی هوابرد را هدایت می کند و به وظایف غیرنظامی و امنیتی کمک می رساندند. (همچنین امکان کمک در سایر انواع بلایا مانند زلزله وجود دارد.)

سخن آخر

تهدید پهپادها همچنان باقی است و مقابله با آن مستلزم ارتقاء فوری آمادگی مفهومی و فناوری و نظارت بیشتر بر تحولات در زمینه ‌ای است که بر موفقیت‌هایش تکیه نمی کند. در عین حال، می توان مقداری ارزش از گسترش کنترل نشده این ادوات به دست آورد و به حمایت مناسب از ابتکاراتی تبدیل کرد که به پهبادهای غیرنظامی اجازه می دهد برای اهداف امنیتی یا سایر ابتکارات مثبت استفاده شوند.

یکی از عوامل مهمی که حماس را قادر به اجرای عملیات راهبردی غافلگیرانه 7 اکتبر کرد، تصمیم اسرائیل برای برخورد با پهبادها به عنوان یک تهدید تاکتیکی کم اهمیتتر از موشک ها و پرنده های هدایت پذیر بدون سرنشین بود. بنابراین، فراتر از نتیجه ‌گیری لازم، باید فوراً سایر فناوری‌ها یا استفاده ‌های احتمالی از فناوری‌های در دسترس (استفاده دوگانه) را بررسی نمود، فناوری هایی که تاکنون به طور مناسب از منظر عملیاتی به آنها توجه نشده و ممکن است به موانع آینده تبدیل شوند.