بازتعریف نقش ایران در لبنان پس از جنگ: تحلیلی بر پیامدهای منطقه‌ای سفر اخیر عباس عراقچی به بیروت
نویسنده:محمدرضا صادقی، عضو «گروه یک» و پژوهشگر مهمان در «گروه جامعه و سیاست در لبنان» پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه
در روز چهارم ژوئن ۲۰۲۵، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در سفری رسمی و کم‌سابقه به بیروت، با مقامات عالی‌رتبه لبنانی از جمله رئیس‌جمهور جوزف عون، نخست‌وزیر نواف سلام و وزیر خارجه یوسف رجی دیدار و گفت‌وگو کرد. این سفر که نخستین سفر سطح بالای دیپلماتیک ایران به لبنان پس از جنگ ۱۴ ماهه با اسرائیل و تحولات سیاسی داخلی این کشور محسوب می‌شود، واجد پیامدهایی فراتر از چارچوب روابط دوجانبه است و می‌تواند نشانه‌ای از بازتعریف راهبرد منطقه‌ای ایران در دوره‌ی پسا-جنگ باشد.
لبنان جدید، پیام جدید ایران
یکی از نکات برجسته این سفر، تغییر لحن دستگاه دیپلماسی ایران نسبت به گذشته بود. برخلاف رویه سنتی که تمرکز بر محور مقاومت و حمایت مستقیم از حزب‌الله در صدر قرار داشت، در این سفر عراقچی بر اصولی همچون احترام به حاکمیت ملی لبنان، عدم مداخله در امور داخلی و لزوم گفت‌وگوی داخلی لبنانی‌ها تأکید کرد. این تحول در گفتمان، همزمان با تثبیت قدرت دولت مستقر لبنان و درخواست و فشارها از سوی برخی أحزاب و وزرای همسوی با آنها در کابینه برای ادغام کامل ساختارهای نظامی غیردولتی در دولت، معنا می‌یابد. ایران، با درک این تغییر، به نظر می‌رسد به دنبال حفظ نفوذ با روشی تعدیل‌شده‌تر و در چارچوب مشروعیت رسمی است.
استقبال سرد، نشانه‌ای از بازتوزیع قدرت در لبنان؟
نبود مراسم استقبال رسمی در سطح بالا از عراقچی در فرودگاه بیروت، هرچند از نظر تشریفاتی بی‌اهمیت جلوه کند، اما حامل پیامی نمادین است: لبنان پساجنگ به دنبال متوازن‌سازی روابط خارجی خود و عبور از وابستگی‌های گذشته است. دولت نواف سلام به‌دنبال مهار ساختارهای شبه‌نظامی موازی از طریق ابزارهای دیپلماتیک و نهادی است. از این رو، تعامل با ایران نیز باید در چارچوب این راهبرد جدید تفسیر شود؛ راهبردی که خواستار احترام به مرجعیت دولت مستقر و پرهیز از بی‌ثباتی در روابط خارجی است.
پیامدهای منطقه‌ای: نشانه‌ای از بازنگری راهبردی تهران؟
سفر عراقچی نه‌تنها حامل پیام‌هایی برای لبنان، بلکه حاوی نشانه‌هایی از بازنگری در رویکرد منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران است. به‌نظر می‌رسد ایران با درک واقع‌بینانه‌ای از تحولات پس از بحران‌های اخیر در منطقه، در پی آن است تا وزن بیشتری به ابزارهای دیپلماتیک، گفت‌وگوی رسمی و حضور سازنده در روندهای بازسازی بدهد. در این چارچوب، پیشنهاد همکاری در بازسازی لبنان و دعوت از نخست‌وزیر این کشور برای سفر به تهران را می‌توان گامی در جهت تقویت روابط رسمی و اقتصادی با ساختار سیاسی لبنان دانست.
در صورت موفقیت این رویکرد، امکان دارد الگوی مشابهی در سایر پرونده‌های منطقه‌ای همچون عراق، سوریه و یمن نیز مورد بررسی قرار گیرد؛ جایی که ارزیابی مجدد سیاست‌ها در راستای حفظ منافع ملی بلندمدت، در اولویت قرار گرفته است.
پویایی قدرت میان تهران، بیروت و تل‌آویو
با وجود تأکید بر رویکرد رسمی، سفر عراقچی بدون دیدار با حزب‌الله یا اشاره به نقش آن نبود. این دیدارها نشان داد که ایران همچنان از جایگاه نمادین و استراتژیک حزب‌الله عقب‌نشینی نکرده، اما در عین حال تلاش دارد توازن تازه‌ای بین «رسمیت دیپلماتیک» و «واقعیت مقاومت» برقرار کند. این توازن برای حفظ نقش بازدارندهٔ حزب‌الله در برابر اسرائیل، در عین جلوگیری از افزایش فشارهای بین‌المللی بر لبنان، ضروری است.
از این منظر، سفر اخیر را می‌توان آغاز یک استراتژی دوگانه‌ی ایران در لبنان دانست: تثبیت نفوذ سیاسی از طریق دیپلماسی رسمی و تداوم پشتیبانی از ساختارهای مقاومت، اما با لحنی ملایم تر و سازگار با نظم نوین منطقه‌ای.
جمع‌بندی: عبور از مرحله نفوذ خام به تعامل هوشمند
در تحلیل نهایی، سفر عباس عراقچی به بیروت را باید بخشی از روند نرم‌سازی سیاست خارجی ایران در غرب آسیا تلقی کرد. اگرچه ایران در پی حفظ جایگاه سنتی خود در لبنان است، اما شیوه این حفظ جایگاه از مدل متکی بر بازیگران غیردولتی و اهرم های میدانی به مدل مشارکتی در حال گذار است. لبنان در مرحله بازسازی سیاسی و اقتصادی قرار دارد و ایران به دنبال آن است که در این فرآیند نقشی رسمی، پذیرفته‌شده و نهادیافته ایفا کند، نه صرفاً یک پشتیبان پشت‌پرده برای حزب‌الله. این تغییر، در صورت استمرار، می‌تواند به کاهش فشارهای بین‌المللی بر تهران و بیروت، افزایش مشروعیت داخلی مقاومت و تقویت نقش ایران به عنوان بازیگری عقلانی و سازنده در منطقه منجر شود.
پیشنهاد سیاستی برای دستگاه دیپلماسی ایران:
• تدوین سند راهبردی رسمی همکاری با دولت لبنان (با تمرکز بر بازسازی، انرژی و آموزش)
• تداوم حمایت از حزب‌الله در چارچوب وحدت ملی و گفت‌وگوی داخلی لبنانی
• پرهیز از هرگونه اظهار نظر یا اقدام که شائبه مداخله‌گری در امور داخلی لبنان را تقویت کند
نویسنده
محمدرضا صادقی
محمدرضا صادقی، پژوهشگر مهمان مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه می‌باشد. وی دانشجو/دانش‌آموخته مقطع دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شاهرود) در رشته روابط بین‌الملل است. حوزه مطالعاتی نامبرده شامل بررسی مسائل راهبردی و استراتژیک روابط بین‌الملل و پژوهش در حوزه خاورمیانه، به‌ویژه منطقه شامات می‌باشد. او عضو پیوسته گروه بررسی جامعه و سیاست خارجی لبنان، فلسطین و رژیم اسرائیل و عضو وابسته گروه‌های بررسی مسائل ژئوپولیتیک و استراتژیک خاورمیانه و گروه مطالعات استراتژیک ایالات متحده در خاورمیانه می‌باشد.