طرح پدافند هوایی خاورمیانه (MEAD) و نقش آن در جنگ ۱۲روزه ااسرائیل و ایران

سجاد قیطاسی؛ پژوهشگر مهمان در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، عضو گروه بررسی مسائل ژئوپلتیک و استراتژیک خاورمیانه

طرح پدافند هوایی خاورمیانه یا Middle East Air Defense (MEAD)، طرحی استراتژیک است که با هدف مقابله با تهدیدات موشکی، پهپادی و احتمالی هسته‌ای ایران  طی چند سال گذشته طراحی شد. این طرح ابتدا در نشست‌های متعدد امنیتی میان اسرائیل و کشورهای عربی مطرح شد و به‌ویژه پس از سفر جو بایدن به منطقه در سال ۲۰۲۲، به‌صورت جدی‌تر وارد فاز عملیاتی شد. ایده اصلی این طرح بر یکپارچه‌سازی سیستم‌های پدافند هوایی کشورهای مختلف منطقه است. به‌جای استقرار فیزیکی سامانه‌های دفاعی مشترک یا ایجاد پایگاه‌های متحد، کشورهای عضو طرح MEAD تصمیم گرفتند از طریق شبکه‌سازی الکترونیکی و تبادل داده‌های راداری و اطلاعاتی، دفاع هوایی خود را هماهنگ کنند. این مدل بر تکنولوژی اسرائیلی استوار بوده و اساساً به‌عنوان یک «معماری دفاعی مجازی» طراحی شده است. ریشه اصلی طرح MEAD به نشست‌های امنیتی در پی توافق‌های ابراهیم (عادی‌سازی روابط اسرائیل با برخی کشورهای عربی) و به‌خصوص نشست مشهور نقب برمی‌گردد. در این نشست، وزرای خارجه اسرائیل، آمریکا، امارات، بحرین، مصر و مراکش حاضر بودند و درباره مقابله مشترک با تهدیدات ایران بحث شد. سپس در جلسه نظامی مهمی که در آن «فرانک مکنزی» (رییس وقت سنتکام)، «آویو کوهاوی» (رییس ستاد ارتش اسرائیل) و مقامات ارشد نظامی ، امارات، قطر، مصر، اردن و بحرین حضور داشتند، ابعاد عملیاتی طرح مشخص‌تر شد. بنی گانتز، وزیر دفاع وقت اسرائیل، در همان سال اعلام کرد این طرح از فاز نظری عبور کرده و به مرحله عملیاتی رسیده است. او تأکید کرد که سفر بایدن به منطقه باعث تسریع این همکاری‌ها خواهد شد. در همان زمان، سناتورها و نمایندگان دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا نیز طرح قانونی برای یکپارچه‌سازی سیستم‌های پدافند هوایی اسرائیل و کشورهای عربی به‌منظور مقابله با تهدیدات ایران ارائه کردند.اما این طرح چه هدفی داشت ؟ MEAD می‌خواست یک سپر منطقه‌ای برای مقابله با تهدیدات موشکی و پهپادی ایران بسازد و از حملات ناگهانی آن جلوگیری کند. از دید اسرائیل و آمریکا، این تهدیدات شامل حملات مستقیم از خاک ایران، حملات نیابتی از سوی گروه‌های وابسته به ایران (مثل حوثی‌ها و حزب‌الله) و حتی حملات احتمالی از عراق و سوریه بود.

MEAD از تئوری تا عمل:

اوج به‌کارگیری این طرح را می‌توان در جنگ ۱۲روزه مشاهده کرد. در این نبرد، برای نخستین‌بار اسرائیل به‌صورت مستقیم به خاک ایران حمله کرد و ایران نیز به‌شدت با موجی از موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز و پهپادهای انتحاری پاسخ داد.در طول این ۱۲ روز، نقش MEAD به‌شکل عملی و ملموس دیده شد. اردن به اسرائیل اجازه داد از حریم هوایی و سامانه‌های پدافندی‌اش برای رهگیری موشک‌ها و پهپادهای ایرانی استفاده شود . گزارش‌ها حاکی از آن بود که حتی سامانه‌های دفاعی اردن به‌طور مستقیم در رهگیری برخی موشک‌های ایرانی نقش داشتند. همچنین برخی  کشورهای عربی با ارائه داده‌های راداری و هشدار زودهنگام، به اسرائیل کمک کردند تا مسیر تهدیدات را شناسایی و رهگیری کند.آمریکا نیز از پایگاه‌هایش در منطقه (مثل قطر، بحرین و اردن) و ناوهای مستقر در دریای سرخ و مدیترانه استفاده کرد تا بخش زیادی از موشک‌ها را در مسیر نابود کند. این تجربه نشان داد که MEAD، برخلاف تصور اولیه بسیاری، یک پروژه صرفاً سیاسی یا تبلیغاتی نیست، بلکه عملاً در میدان جنگ مورد استفاده قرار گرفته و کارایی بالایی داشته است. و  اسرائیل و کشورهای عربی (هرچند پشت پرده) در یک عملیات دفاعی واقعی علیه ایران متحد شدند. پیامد این اتفاق برای ایران بسیار مهم و هشداردهنده است. ایران نباید تصور کند این طرح در حد جلسات دیپلماتیک باقی مانده است؛ بلکه MEAD حالا یک ساختار امنیتی واقعی است که در مواقع بحرانی فعال می‌شود و توانسته بخش مهمی از حملات ایران را خنثی کند. به‌طور خلاصه، طرح MEAD، به‌عنوان «چتر دفاع هوایی خاورمیانه»، نشان‌دهنده تغییر بنیادی در موازنه قوا در منطقه است. این طرح هم از نظر فناوری، هم از نظر همکاری‌های امنیتی و هم از نظر بازدارندگی روانی، یک گام بزرگ برای اسرائیل و هم‌پیمانان عرب آن محسوب می‌شود. اگرچه اسرائیل و آمریکا توانستند در کنار سامانه های داخلی و با بهره گیری از این طرح بخشی از پهباد ها و موشک های ایران را  رهگیری نمایند و کمک بسیار مهمی به اسرائیل شود اما با تمامی این اوصاف ایران توانست ضربات مهمی را به اسرائیل وارد کند.  

 در مجموع باید گفت  ایران که  در این جنگ بیشتر بر سامانه های موشکی خود تکیه کرده بود باید نسبت به این اتحاد جدید نانوشته ، به‌ویژه پس از تجربه جنگ ۱۲روزه ، هوشیار باشد و این واقعیت را بپذیرد که معادلات دفاعی منطقه، دیگر شبیه گذشته نیست.