اردوغان پيروز رفراندوم است
تا چند روز ديگر شاهد برگزاري رفراندوم در تركيه خواهيم بود. به اعتقاد بسياري از تحليلگران نتيجه اين رفراندوم مي‌تواند در سرنوشت تركيه و حزب اسلامگراي عدالت و توسعه موثر باشد. در مورد انگيزه رجب طيب اردوغان و حزب وي براي برگزاري رفراندوم پرسش‌هاي فراواني مطرح است. به اعتقاد شما انگيزه حزب عدالت و توسعه از اين رفراندوم چيست؟ آيا اين اقدام در جهت تقويت روند دموكراتيزاسيون در تركيه است يا اهداف جانبي ديگري مانند عضويت در اتحاديه اروپا و تثبيت جايگاه حزب مطر ح است؟
واقعيت اين است كه از زمان كماليسم انگيزه اصلي ترك‌ها ورود به تمدن غربي بوده است. حزب عدالت و توسعه نيز با اين هدف مخالف نيست. آنها هم خواهان ورود به اتحاديه اروپا هستند.
يعني برا ي اين حزب ورود به اتحاديه اروپا اولويت دارد؟
بله، يكي از اولويت‌هاي اصلي اين حزب هم ورود به اتحاديه اروپاست. ورود به اتحاديه اروپا براي همه احزاب تركيه يكي از اولويت‌هاي اصلي است با اين تفاوت كه برخي احزاب ملي تركيه بر هويت‌گرايي تاكيد زيادي دارند. حزب عدالت وتوسعه از اين ابزار براي مديريت ارتش استفاده مي‌كند. اين حزب را مسلمان‌هاي سكولار تشكيل مي‌دهند.اردوغان با شخصيت‌هايي مانند اربكان تفاوت‌هاي زيادي دارد. به عنوان نمونه اربكان اتحاديه اروپا را نهادي امپرياليستي مي‌دانست. اين در حالي است كه دولت اردوغان براي گفت‌وگو با اتحاديه اروپا چندين سر فصل را باز كرده است.
ماهيت اصلاحات قانون اساسي چيست؟
مي‌توان گفت عمده اين اصلاحات در حوزه قضايي و نظامي است. در حوزه احزاب مواد اصلاحي به حد نصاب لازم نرسيد. قبلا وقتي ارتشي‌ها كودتا مي‌كردند از مصونيت كافي برخوردار بودند. اصلاحات قانون اساسي قدرت نظاميان را هدف قرار داده است. بسته اصلاحات دولت از سوي 336 نفر نماينده با راي مثبت تصويب شد. قرار است 30 بند از قانون اساسي تركيه تغيير كند. اگر اين اصلاحات به امضاي دو سوم نمايندگان مي‌رسيد، نيازي به همه‌پرسي نبود. برخي از احزاب از دادگاه قانون اساسي شكايت كردند اما نتوانستند كاري بكنند. هدف اصلي از اصلاحات سيطره نهادهاي مدني بر دولت پادگاني است. نظاميان در تركيه جايگاه طبقاتي خاصي دارند. لغو مصونيت قضايي نظاميان كه در چهار دهه مختلف چهار كودتا را سازماندهي كردند يكي از اهداف اصلي است. در تركيه نظاميان محفل قانوني دارند و حافظ سكولاريسم هستند. مي‌توان گفت در تركيه دولت در دولت وجود دارد و ما شاهد حضور دو دولت هستيم. براي نخستين بار دولت مدني قرار است بر دولت نظامي سيطره يابد.
مشخصا چه ماده‌هايي قرار است اصلاح شوند؟
در ميان مواد اصلاحي دو ماده از اهميت بيشتري برخوردار است؛ ماده 15 كه به كودتاچيان مصونيت قضايي مي‌دهد و جنبه نمادين دارد تا ارتش تركيه نيز مانند ارتش‌هاي اروپايي شود و ماده 26. در صورت اصلاح اين مواد براي نخستين بار حق محاكمه نظاميان به رسميت شناخته خواهد شد. برخي از مواد اصلاحي هم به حقوق كودكان، تعرفه حقوق كارمندان دولت و...اختصاص يافته است. در تركيه كارمندان حق اعتصاب ندارند. اين اصلاحات مي‌تواند در بوروكراسي تركيه نيز تغييرات زيادي به وجود آورد.
موافقان و مخالفان تا كنون تبليغات فراواني براي جلب رضايت مردم تركيه انجام داده‌اند. صف‌آرايي آنها به چه صورت است؟
طبيعي است كه حزب عدالت و توسعه حامي اصلي است و در كنار اين حزب حاكم، احزاب كوچك اسلامي نيز از اين اصلاحات حمايت مي‌كنند. محافظه كاران تركيه يعني كساني كه حافظ سنت‌ها و هويت تركيه هستند در كنار برخي از روشنفكران ميانه رو تركيه از اصلاحات قانون اساسي دفاع مي‌كنند. در برابر اين جبهه كماليست‌ها قرار گرفته اند. حزب جمهوريخواه خلق، حزب حركت ملي، حزب چپ كارگر، حزب كمونيست، حزب آزادي، حزب همبستگي و حزب آزادي و دموكراسي كه متعلق به كردهاست با اصلاحات قانون اساسي مخالفت مي‌كنند. البته جنس مخالفت كردها با بقيه متفاوت است و آنها مخالف اين اصلاحات نيستند اما خواستار تغييرات بنيادين تر هستند و بيشتر به هويت خود و به فراتر از تغييرات جزئي فكر مي‌كنند.
كردها چه رويكردي نسبت به اين اصلاحات دارند؟ آيا اين مخالفت در سراسر جامعه كرد تركيه مشاهده مي‌شود؟اين اصلاحات نمي‌تواند مطالبات كردها را بر آورده كند؟
اسلامگرايان با كردها در مقابل نظامي‌ها متحد هستند زيرا اين اتحاد تا كنون منافع قابل توجهي براي كردها داشته است. اصلاحات دولت اردوغان تا كنون براي كردها مفيد بوده است. در زمان اردوغان حالت فوق العاده در مناطق كردنشين لغو شد. محدوديت‌هاي استفاده از زبان كردي رفع شد. شبكه تلويزيوني كردها در اين دوره تاسيس شد. براي كردها اسلامگرايان خيلي بهتر هستند. قبل از آنها حدود 50 هزار كرد كشته شده بودند.
منظور اين است كه برخي اخبار مبني بر تحريم رفراندوم تركيه شنيده مي‌شود. آيا جامعه كرد يكپارچه با اين تحريم موافق است؟
نمي توان چنين ادعايي را مطرح كرد. در جامعه كرد نظرات متكثري نسبت به اصلاحات قانون اساسي وجود دارد و مطمئنا بخشي از آنها از اصلاحات دفاع خواهند كرد.
توازن قوا در جامعه تركيه با توجه به تحولات اخير به چه صورت است؟ وضعيت نظاميان در برابر دولت چگونه است؟
نویسنده
سید اسداله اطهری (ناظر علمی)
سید اسدلله اطهری پژوهشگر ارشد و ناظر علمی گروه تركيه شناسی در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد تاکستان می باشد. حوزه مطالعاتی دکتر اطهری مطالعات منطقه‌اي خاورميانه، روابط ايران و تركيه و مباحث ديپلماسي دفاعي است.