ترکیه و برنامه هسته ای ایران

ترکیه به عنوان تنها عضو ناتو در خاورمیانه در طول سال های گذشته در خصوص برنامه هسته ای ایران مواضع متفاوتی نسبت به غرب اتخاذ کرده است. به نظر می رسد که ارتقای اهمیت استراتژیک ترکیه در نزد غرب به عنوان بازیگری تأثیرگذار در تحولات منطقه ای و جهانی از یک سو و ممانعت از برهم خوردن توازن قدرت در منطقه به نفع ایران از سوی دیگر از دلایل اتخاذ سیاست میانجی گرانه و متفاوت ترکیه نسبت به برنامه هسته ای ایران باشد. 
 

در راستای تبیین سیاست ترکیه در قبال برنامه هسته ایران باید فاکتور مرز مشترک و وضعیت وابستگی متقابل دو کشور در حوزه های امنیتی و اقتصادی به همدیگر را همواره مد نظر داشت. در حال حاضر، ایران به دلیل نداشتن متحدان منطقه ای قدرتمند و همچنین ملاحظات اقتصادی، انگیزه زیادی دارد تا رابطه دوجانبه اش را با ترکیه تقویت کند. وضعیت ترکیه در این میان بسیار پیچیده تر است. با توجه به اتخاذ سیاست “به صفر رساندن مشکلات با همسایگان” از سوی دولت آنکارا، این کشور استراتژی سیاست باز با ایران را علی رغم مخالفت غرب در پیش گرفته است. 
 

ترکیه که در سال 2010 عضو غیردائم شورای امنیت بود، با وجود تلاش آمریکا برای کسب حمایت بین المللی گسترده برای دور جدید تحریم ها علیه ایران، این سیاست ها را ناکارآمد معرفی کرد و آشکارا در سازمان ملل بر یافتن راه حلی مسالمت آمیز تاکید می کرد. موضعی که برای واشنگتن خوشایند نبود، زیرا ترکیه به عنوان یک عضو ناتو سیاست مستقلی را در مورد این موضوع مهم اتخاذ کرده بود که با خودداری ترکیه در 9 ژوئن 2010 از دادن رای مثبت به دور جدید تحریم شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران اثبات شد. این اقدام با استقبال تهران از مشارکت آنکارا در حل مساله اتمی همراه شده بود و پس از حضور رئیس جمهور ترکیه و رئیس جمهور برزیل در مذاکرات سه جانبه در تهران، شکل عملی به خود گرفت و در بیانیه تهران تبلور یافت. سپس نقش ترکیه با تلاش برای برگزاری مذاکرات با گروه ۱ + ۵ در خاک این کشور بیشتر برجسته شد.
 

ایالات متحده امریکا و اروپا نیز نقش مهمی در سیاست خارجی ترکیه از جمله موضع آنکارا در قبال برنامه هسته ای ایران ایفا می کنند. البته بن بست طولانی مدت روند عضویت دایم ترکیه در اتحادیه اروپا دیدگاه این کشور را نسبت به غرب تا اندازه ای مخدوش کرده است. ترکیه که برای سال ها از عضویت در اتحادیه اروپا منع شده است، به نظر می رسد که برای ارتقاء اهمیت استراتژیک خود در نزد غرب در صدد است تا نقش فعالی را در خاورمیانه از جمله مساله هسته ای ایران اتخاذ کند. 
 

به دنبال تحولات جهان عرب، شاید یکی از دلایل شتاب دادن ترکیه به همکاری با ایران، جایگزین کردن زیان های اقتصادی ترکیه در مناسبات با کشورهای منطقه از جمله سوریه باشد. از طرف دیگر، استراتژی های منطقه ای و جهانی ایران نیز طی سال های گذشته، مسیر را برای دیپلماسی فعال ترکیه و ایفای نقش میانجیگری در منطقه هموار کرده است.  
 

به لحاظ هسته ای، به نظر می رسد که سیاست هسته ای آنکارا در واکنش به هرگونه تحولی در منطقه به سوی نظامی شدن پیش نخواهد رفت. همچنین احتمال کمی دارد حکومت ترکیه، ایران هسته ای را به عنوان بزرگترین تهدید در منطقه ببیند. آنکارا مشکلات خاص خودش را دارد، که مهم ترین آنها مساله  کردها و چالش پ.ک.ک می باشد، لذا دلیلی نمی بیند که ایران هسته ای را به عنوان تهدید امنیتی مستقیم خود ببیند.
 

بر این اساس آنکارا خواهان راه حلی مسالمت آمیز از طریق گفتگو است. به دلیل اینکه ترکیه نمی خواهد ایران به عنوان همسایه ای باثبات، به بهانه فعالیت های هسته ای نظامی، تهدید و نهایتا وارد جنگ شود. وضعیتی که پیامدهای آن بر امنیت ملی ترکیه منفی و منافع اقصادی و امنیت انرژی این کشور را نیز تهدید خواهد کرد. آنکارا در حوزه سیاست خارجی، البته چنین فکر می کند که می تواند به عضویتش در ناتو و میزبانی سپر موشکی ناتو به عنوان چتر امنیتی اعتماد کند و  مقامات ترک نیز تمایلی ندارند با توسعه برنامه هسته ای نظامی، متحد اصلی خود آمریکا را برنجانند. 
 

بر این اساس به نظر می رسد که ترکیه در پی کسب توانایی نظامی هسته ای نخواهد بود مگر آنکه محرک قابل ملاحظه ای وجود داشته باشد. البته این تصور تا اندازه ای، ریشه های تاریخی دارد. رابطه دوجانبه ترکیه نسبت به بسیاری از کشورها در منطقه کمتر تنش آلود است و بیشتر به موازانه قدرت بین دو همسایه  محدود می شود. در مورد برنامه هسته ای ایران، در آنکارا تصور بر این است که دستیابی ایران به توان هسته ای، موازنه قدرت را فوری و به طور جدی به نفع تهران تغییر خواهد داد. این تصور به خوبی تلاش های ترکیه را در راستای حل مساله هسته ای ایران البته به روش مسالمت آمیز نشان می دهد. نقش آنکارا در همکاری اخیر با برزیل و صدور بیانیه تهران، دیدار اخیر احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه و نظریه پرداز صفر کردن مشکلات با همسایگان از ایران در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۲ و تلاش ترکیه برای از سرگیری مذاکرات هسته ای ایران با گروه 1+5، در جهت ایفای نقش منطقه ای ترکیه و نهایتا منافع ملی این کشور است.
 

 در این راستا، ترکیه از یک طرف دیپلماسی میانجی گری خود را در منطقه در ارتباط با قدرت های منطقه ای از جمله ایران تقویت می کند و از طرف دیگر اهمیت استراتژیک خود را به عنوان بازیگری تاثیر گذار در نزد غرب ارتقا می دهد. بر این اساس از به هم خوردن موازنه قدرت به نفع ایران نیز جلوگیری می کند. در مجموع به نظرمی رسد که ترکیه با سیاست هسته ای خود تلاش خواهد کرد تا از یک طرف از ظهور بازیگران هسته ای در منطقه خاورمیانه به روشی مسالمت آمیز جلوگیری کند و از طرف دیگر توان هسته ای صلح آمیز خود را نیز توسعه دهد.