مسئله کردهای سوریه چالشی جدی برای ترکیه

با گسترش ناآرامی ها در سوریه و خروج نیروهای دولتی این کشور از مناطق شمالی کردنشین، شرایط برای ظهور دوباره منطقه خودمختار کرد در آنسوی مرزهای ترکیه، پس از عراق این بار در سوریه فراهم شده است. این موضوع  با توجه به تأثیر بر وضعیت و تقاضاهای کردها در داخل مرزهای ترکیه به چالشی جدی برای این کشور تبدیل شده است. 
 

سیاست های منطقه ای ترکیه نسبت به کردها را بیشتر می توان نشات گرفته از نگرانی های امنیتی این کشور با توجه به وجود اقلیت کرد در جنوب شرقی این کشور دانست که طی چند دهه اخیر با دولت مرکزی درگیر ِنزاعی سخت هستند. این منازعه تاکنون باعث مرگ بیش از 40 هزار نفر شده است.
 

با ظهور اقلیم کردستان در شمال عراق در نتیجه تحمیل منطقه پرواز ممنوع بر فراز شمال عراق و جنگ خلیج فارس در سال 1991 ترکیه از برقراری ارتباط مستقیم با مقامات کرد در شمال عراق، به سبب نگرانی از تاثیر بر افزایش تمایلات کردهای ترکیه برای خودمختاری و استقلال، خودداری کرد. این روند تا چند سال بس از سقوط صدام حسین در سال 2003 ادامه داشت. 
 

در اواخر سال 2008 سیاست ترکیه در قبال حکومت منطقه ای کردستان عراق تغییر یافت. با دیدار مراد اوزچلیک، فرستاده ویژه ترکیه به عراق و احمد داوود اوغلو، مشاور اصلی اردوغان در حوزه سیاست خارجی با مسعود بارزانی در بغداد، زمینه برای بهبود روابط ترکیه با کردهای عراق هموار شد. 
 

در واقع ترکیه علی رغم امتناع اولیه، واقعیت موجود در نزدیکی مرزهای خود را پذیرفت و سعی کرد با گسترش روابط با رهبران کرد عراقی و سرمایه گذاری مستقیم در منطقه کردستان عراق، پیامدهای آن بر کردهای خود و افزایش تقاضاهای آن ها برای خودمختاری و استقلال را مدیریت کند.

در راستای همین رقابت، پس از شروع ناآرامی های سوریه، ترکیه از اولین کشورهایی بود که خواستار اصلاحات در این کشور و سپس برکناری بشار اسد از ریاست جمهوری سوریه بود. سیاستی که با مطرح شدن مساله کردها و همچنین موضوع آینده سوریه، ترکیه را با وضعیت دشواری روبه رو کرده است. خروج نیروهای ارتش سوریه از مناطق کردنشین سوریه در تاریخ 19 جولای 2012 و در اختیار گرفتن کنترل این منطقه توسط کردهای سوریه، باعث نگرانی ترک ها در مورد آینده سوریه و نهایتا آینده منطقه شده است.

بسیاری از تحلیلگران با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی و ساختار جمعیتی منطقه، معتقدند ترکیه برای جلوگیری از  تاسیس منطقه خودمختار و یا فدرال در مناطق کردنشین سوریه دو مسیر را در پیش گرفته است:  

نخست، ترکیه همواره اهمیت حفظ "یکپارچگی سرزمینی" سوریه را به مخالفان دولت این کشور، تأکید کرده است. داوود اغلو وزیرخارجه ترکیه، از شورای ملی سوریه  و مخالفان سوری مورد حمایت آنکارا خواسته است، تا تضمین کنند در آینده متحد ترکیه باقی خواهند ماند و به گروه های قومی سوری به خصوص کردها، اجازه تعقیب خواست هایی نظیر تعیین حق سرنوشت با الگوبرداری از مدل کردستان عراق را ندهند. 

دوم، ترکیه در راستای هماهنگی سیاست های خود با بازیگران منطقه ای و جهانی در قبال تحولات سوریه خصوصا مناطق کردنشین، دیپلماسی فعالی را در پیش گرفته است. داوود اغلو با سفر به منطقه کردستان عراق و دیدار با مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان، رسما نگرانی ترکیه را در خصوص آینده سوریه خصوصا مناطق کردنشین مطرح کرد و دو طرف در بیانیه ای مشترک هشدار دادند که با هر تهدیدی از طرف هر گروه یا سازمانی که از خلا قدرت در سوریه استفاده کنند، برخورد خواهند کرد.

بسیاری این هشدار را متوجه پ. پ. ک می دانند. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه نیز علیه هرگونه فعالیت پ.پ.ک در شمال سوریه هشدار داده و تهدید به اقدام نظامی علیه این منطقه کرده است. از طرف دیگر سفر اخیر هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا به ترکیه و دیدار با مقامات این کشور را نیز می توان در راستای اطمینان بخشیدن واشنگتن به مقامات آنکارا تفسیر کرد. مبنی بر این که آمریکا برنامه ای برای تقسیم سوریه و یا تشکیل منطقه کردستان در شمال این کشور همانند عراق در دهه   1990 ندارد.

چنین اظهاراتی از طرف مقامات ترکیه ممکن است پ. پ. ک را متقاعد کند که در حال حاضر از حمله به ترکیه از داخل خاک سوریه خودداری کند. چرا که  برای پ. پ.ک حمله به ترکیه از داخل سوریه می تواند به حملات تلافی جویانه ارتش ترکیه علیه اهداف کردها در سوریه و نهایتا مداخله خارجی در سوریه بینجامد. 

تا به حال، هشدارهای ترکیه تاثیر چندانی بر تحولات مناطق کردنشین سوریه نداشته است. احزاب کرد سوری تاکنون ضمن خودداری از پیوستن به شورای ملی سوریه،  تلاش گروه های مخالف دولت سوریه از جمله گروه موسوم به "ارتش آزاد سوریه" برای ورود به مناطق کردنشین را نیز خنثی کرده اند. کردها در سوریه سعی کرده اند تا زمانی که مخالفان یا حکومت خواسته های کردها را بپذیرند و اهداف آن ها را تضمین کنند، بیرون از منازعه سوریه قرار بگیرند.

 ادامه اختلاف و طرد گروه های کرد از سوی مخالفان دولت سوریه، از یک سو باعث رادیکالیزه شدن گروه های کرد این کشور خواهد شد. از سوی دیگر در اختیار گرفتن کنترل شهرهای کردنشین بدون همکاری با مخالفین حکومت سوریه، به کردهای این کشور این توانایی را خواهد بخشید که صرف نظر از این واقعیت که چه کسی از نبرد آینده سوریه پیروز بیرون خواهد آمد، آن ها خواسته های خود را دنبال کنند. بدون تردید این وضعیت در راستای منافع و امنیت ملی ترکیه نخواهد بود. 

چنین بنظر می رسد که کردهای سوریه از تجربه کردهای عراق در ایجاد منطقه ای باثبات برای خودشان جدا از ناآرامی های مناطق دیگر سوریه استفاده خواهند کرد. ترکیه نیز احتمالا تا زمانی که از جانب خاک سوریه مورد تهدید قرار نگیرد، در این باره واکنشی نظامی نشان نخواهد داد و به تشکیل منطقه حایل در مرز ترکیه با سوریه برای مقابله با حملات احتمالی حزب کارگران کردستان ترکیه اقدام خواهد کرد. 

در مجموع، ترکیه به واسطه پیوستگی جغرافیایی با مناطق کردنشین در کشورهای همسایه، هرگونه تحول در مناطق کردنشین در آنسوی مرزهای خود را، تاثیرگذار بر امنیت ملی خود می پندارد. بر این اساس، امکان ظهور دومین منطقه خودمختار کردنشین در نزدیکی مرزهای ترکیه مقامات این کشور را ناچار به اتخاذ سیاست های بازتری در قبال کردهای خود خواهد کرد. از این رو، ترکیه در تلاش است با هماهنگی سیاست های خود با کشورهای منطقه که دارای اقلیت کرد هستند، از بروز مشکلات بیشتر، در نزدیکی مرزهای خود جلوگیری به عمل آورد.