واگرایی منافع بازیگران و تداوم بحران سوریه

بحران سوریه پس از گذشت حدود دو سال همچنان ادامه دارد. تلاش های منطقه ای و بین المللی برای یافتن راهی جهت خروج از این بحران ناکام مانده است. یکی از دلایل اصلی تداوم بحران سوریه، واگرایی منافع بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در قبال این بحران است.
 

در سطح بازیگران منطقه ای، ایران ادامه وضعیت فعلی سوریه را ناشی از تلاش غربی ها و متحدان منطقه ای آن ها برای کاهش قدرت منطقه ای خود می بیند. واقعیتی که بسیاری از تحلیلگران به آن اشاره داشته اند. از این رو تهران با هرگونه اقدامی که باعث از دست رفتن متحد استراتژیک خود در منطقه شود، مخالفت می کند.
 

دولت مرکزی عراق نیز برای جلوگیری از سرایت بحران به این کشور و همچنین کمک رسانی به مخالفان دولت سوریه به بستن مرزهای غربی خود اقدام کرده است. حال آنکه حکومت منطقه ای کردستان (KRG)، بحران سوریه را از دیدگاهی مستقل و معطوف به جابجایی قدرت در سطح منطقه و امکان تکرار تجربه خود برای کردهای سوریه می بیند.
 

 لبنان و اردن نیز نگران بی ثباتی منطقه در نتیجه سرایت ناآرامی های سوریه به این کشورها هستند. شمال لبنان از قبل این وضعیت را احساس کرده است همان طور که فشارها برای قاچاق اسلحه به مخالفان سوری افزایش یافته است، هرچند فعالیت اقتصادی نیز از قبل به شدت صدمه دیده است. 
 

عربستان سعودی در این کارزار بیشتر به کنار رفتن اسد از قدرت فکر می کند. به این معنی که سعودی ها مادامی که اقلیت فعلی حاکم در قدرت نباشد، علاقه ای به ماهیت حکومت پس از اسد و یا نگرانی از آینده پس از اسد ندارند. عربستان سعودی به طور آشکار از هر آنچه پس از اسد اتفاق بیفتد استقبال می کند تا وضعیت فعلی سوریه.
 

در این راستا، اسرائیل هم از کنار رفتن اسد حمایت می کند اما نسبت به ظهور دولتی اسلامی در سوریه پس از اسد نیز نگران است. به نظر می رسد یک اسد ضعیف شده اما با ثبات در مقابل به قدرت رسیدن اسلام گرایان سلفی برای اسرائیل قابل قبول تر است. در این راستا، با توجه به محیطی که توسط انقلاب های عربی ایجاد شده است، گرچه اسرائیل به دنبال کاهش نفوذ ایران در سوریه است، اما در سوریه پس از اسد نیز که اسلام گرایان مرکز قدرت را به دست بگیرند، آینده ای نگران کننده می بیند. از این رو در نتیجه عدم تایید قطعی اسرائیل نسبت به برکناری رژیم اسد، حس اضطرار در میان سیاستگذاران آمریکایی که به دلیل تجربه پر هزینه جنگ عراق نیز محافظه کار شده اند، چندان دیده نمی شود.
 

ترکیه نسبت به حکومت آینده در سوریه که باید در سال های آینده با آن تعامل داشته باشد و همچنین آینده سیاسی کردهای این کشور بسیار نگران است. ترکیه همچنان نگران است که تمام مسئولیت های بحران سوریه از جمله بازسازی کشور نیز به او واگذار شود. چیزی که فراتر از توان اقتصادی، نظامی و سیاسی ترکیه است. در واقع بزرگ ترین دغدغه ترکیه که مانع اصلی مداخله این کشور در سوریه است، ناشی از نگرانی های آن ها درباره "روز پس از اسد" چه به لحاظ چشم انداز شکل گیری منطقه خود مختار کردها در شمال سوریه و چه به لحاظ ماهیت نیروهای سیاسی حاکم در آینده سوریه است.
 

حل منازعه سوریه برای ترکیه با توجه به داشتن مرزهای طولانی مشترک بسیار ضروری است. در واقع، ترکیه مایل است بحران سوریه را بیشتر از زاویه ناتو ببیند تا سازمان ملل. در این بین آمریکا و ترکیه تلاش می کنند مداخله ناتو را از لحاظ منافع خود تعریف کنند، شکافی که رسیدن به هر گونه اجماع برای مداخله را تحت تاثیر قرار داده است؛ آمریکا می خواهد ترکیه پیشاپیش به مداخله روی آورد و نهایتاً حمایت ناتو را خواستار باشد، ولی ترکیه می خواهد ناتو آغاز کننده مداخله باشد تا مسئولیت مداخله به تنهایی بر عهده این کشور نباشد.
 

ترکیه به دلیل هزینه های ناشی از وضعیت فعلی سوریه می خواهد سریعاً به خشونت در سوریه پایان دهد، اما توانایی محدودی برای برقراری صلح و یافتن یک راه حل سیاسی و اقتصادی کارآمد دارد. از این رو بدون همراهی آمریکا و عربستان سعودی به چنین امری روی نخواهد آورد. البته آمریکا و عربستان سعودی نیز بدون همراهی ترکیه نمی توانند در منازعه سوریه وارد شوند. در این راستا، نقش عربستان از ابتدا متقاعد کردن آمریکا و ترکیه به مداخله برای سرنگونی اسد بوده است. از آنجا که عربستان سعودی قدرت بازی سازی یا مداخله در سوریه را ندارد از بی ثباتی فعلی نیز مادامی که منافعش تأمین شود، حمایت می کند.
 

در سطح بازیگران فرامنطقه ای، منافع اصلی آمریکا در سوریه، برکناری سریع اسد و برقراری حکومتی باثبات با کمترین هزینه اقتصادی و تعهد نظامی است. این دیدگاه حداقلی به تمایل برای پذیرش هر حکومت دیگر مادامی که باثبات باشد تفسیر می شود. آمریکا در این چارچوب احتمالا از هر گروهی که بتواند حکومتی باثبات تشکیل دهد، حمایت می کند.
 

روسیه در مقابل کشورهای غربی به رهبری آمریکا که منافع منطقه ای روسیه را نیز تهدید می کند از دولت اسد حمایت می کند. اگر رژیم اسد سقوط کند دسترسی روسیه به آب های مدیترانه به خطر می افتد، از این رو حمایت روسیه از سوریه نه به خاطر شخص اسد بلکه به این دلیل است که می خواهد آنچه را که به عنوان "تغییر رژیم" در کشورهای متحد و دوست خود می بیند، متوقف کند. هرچند به گفته بسیاری از تحلیل گران روسیه ممکن است طی یک معامله بزرگ با آمریکا موضع خود را تغییر دهد. اما، آمریکا منافع آنچنان حیاتی در سوریه ندارد که بخواهد آن ها را حفظ کند یا به خاطر آن ها با روسیه معامله کند. با این وجود، آمریکا در ملاحظه عملیات نظامی نیز بسیار محتاط است، یعنی علی رغم درخواست های فراوان برای انجام چنین اقدامی، پس از هزینه های جنگ عراق و افغانستان نمی خواهد چنین هزینه هایی را دوباره متحمل شود.
 

آن چه مشخص است از دیدگاه سه کشور آمریکا، ترکیه و عربستان مخالفان مسلح و سیاسی سوریه ضرورتاً تنها بازیگرانی هستند که می توانند حکومت اسد را با کم ترین هزینه بی ثبات کنند و تنها در صورت ادامه چنین فضای ناآرامی، تلاش های بین المللی و فشار خارجی می تواند تأثیرگذار باشد. یعنی کشورهای مخالف دولت اسد درصدد هستند سیاست های خود در سوریه را موازی با تحولات میدانی پیش ببرند.
 

به طور کلی می توان علاوه بر مخالفت های روسیه در سطح جهانی، حمایت ایران از دولت اسد در سطح منطقه ای و انسجام ارتش سوریه در سطح داخلی، ادامه بحران سوریه را در منافع واگرای کشورهای غربی– عربی و ترکیه در قبال آینده سوریه پس از اسد جستجو کرد. واگرایی ای که از هرگونه اجماعی برای اقدام نظامی علیه سوریه تا به حال جلوگیری کرده است. این واگرایی منافع با توجه به اهمیت و ماهیت دوران پس از اسد بسیار جدی هستند و درس های برگرفته از عراق، افغانستان، لیبی و مصر را تقویت می کنند؛ این که دولت-ملت سازی در یک کشور و بازسازی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی،  بسیار مهم تر و سخت تر از تغییر یک دولت است.