تأثیر تغییرات اقلیمی بر آغاز ناآرامی های سوریه

آیا تغییر اقلیمی بر آغاز ناآرامی های سوریه در سال 2011 تاثیر داشته است؟ بررسی بحران های زیست محیطی در سال های پیش از 2011 نشان می دهد که چالش های محیط زیستی به ویژه تغییرات اقلیمی باعث بروز قحطی در سوریه، افزایش فقر مطلق در بین مردم این کشور و افزایش شکاف اجتماعی بین شهروندان سوری و دولت بشار اسد گردید. این موضوع همراه با ناتوانی حکومت سوریه در مدیریت این بحران  می تواند یکی از زمینه های آغاز نا آرامی ها در سوریه تلقی شود. 

بین سال های 2006 تا 2011 سوریه یکی از سخت ترین خشکسالی های سده های اخیر را متحمل شد . طبق گزارش انستیتو صلح و اقلیم بیش از 60 درصد زمین های کشاورزی در سوریه در این مدت یکی از بدترین خشکسالی های درازمدت و سخت ترین نابودی محصولات کشاورزی را شاهد بوده اند. گاری نبهان اکولوژیست، در مقاله ای که در ژانویه 2010 منتشر کرد این پدیده را بدترین خشکسالی چندین قرن اخیر توصیف کرده است. لازم به ذکر است سازمان ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده آمریکا در تحقیقی که در سال 2011 در فصلنامه اقلیم منتشر کرد با ارائه شواهد و مشاهدات متعدد این خشکسالی را با تغییرات اقلیمی مرتبط دانست.

اما تبعات این پدیده محیط زیستی بر مردم سوریه چه بوده است؟ صلیب سرخ جهانی در سال 2009 گزارش داد هشتصد هزار سوری بر اثر خشکسالی به طور کامل امکان تامین معیشت خود را از دست داده اند و حدود یک میلیون نفر هم در ناامنی غذایی به سر می برند. در سال 2011 طبق تخمین سازمان ملل گله داران سوریه 85 درصد احشام خود را از دست داده اند که این موضوع یک و نیم میلیون نفر از مردم را تحت تاثیر قرار داد. سازمان ملل متحد در گزارش دیگری براورد کرد که بیش از 3 میلیون نفر از مردم سوریه بر اثر خشکسالی و قحطی دچار فقر کامل شده اند.

اثر دیگر نابود شدن محصولات کشاورزی و از بین رفتن احشام، بوجود امدن موج عظیم مهاجرت در سوریه بوده است. کشاورزان، گله داران و خانواده هایی که زندگی آن ها به کشاورزی وابسته بود از روستاها به سوی شهرها مهاجرت کردند. برای مثال در سال 2011 بیش از 200 هزار نفر از مردم ساکن در دهکده های اطراف شهر حلب به سوی دیگر شهرها روانه شدند. نشریه نیویورک تایمز هم در اکتبر 2010 گزارش داد که بیش از 50 هزار نفر از سوری ها در این سال از روستا  به شهر عزیمت کرده اند. 

گزارش مؤسسه صندوق کمک برای صلح که با انتشار گزارش های سالانه، کشورها را با "شاخص دولت ناتوان" به چهار گروه در "مرحله خطر" ، "مرحله هشدار"، "مرحله اعتدال" و "مرحله پایدار" طبقه بندی می کند نیز نشان از موج عظیم مهاجرت در سوریه بین سال های 2006 تا 2011 دارد. مطابق گزارش سال 2006  این موسسه، دولت سوریه در شاخص جابجایی جمعیت با امتیاز 7 در رتبه 60 قرار داشته است . این درحالی است که در سال 2011 ( 5 سال پس از آغاز خشکسالی) سوریه با امتیاز 6/ 5 به رتبه 115سقوط می کند. 

در این میان برخی بی تدبیری ها از سوی حکومت سوریه نیز باعث تشدید مشکلات مردم شد. در سال 2006 همزمان با آغاز خشکسالی، دولت سوریه با توجه به افزایش قیمت گندم در بازارهای جهانی منابع ذخیره خود را فروخت . به گزارش دپارتمان کشاورزی سازمان ملل متحد در این سال  یک میلیون و پانصد هزار متریک تن گندم توسط سوریه در بازارهای جهانی فروخته شد که این میزان سه برابر گندم فروخته شده در سال قبل از آن بوده است. به دلیل این بی تدبیری در فروش ذخایر گندم، در سال 2007 ذخیره گندم ناچیزی برای مصرف داخلی باقی ماند و از سال 2008 به بعد در اوج مصائب مرتبط با خشکسالی دولت سوریه مجبور به واردات گندم شد. 

ذکر این نکته هم ضروری است که دولت اسد در سال های پیش از خشکسالی نیز با برنامه ریزی غلط موجب از بین رفتن آبهای زیرزمینی هم شده بود. در آن سال ها، دولت سوریه با تشویق تکنیک های ناکارآمد آبیاری نه تنها 15 میلیارد دلار در این  پروژه ها هزینه کرد بلکه سبب شد کشاروزان به سمت بی رویه مصرف آب های زیر زمینی روی بیاورند. طبق اعلام مرکز ملی سیاست گذاری کشاورزی سوریه بین سال های 1999 تا 2007 شمار چاه های آب حفر شده از 130 هزار به 213 هزار افزایش یافت که این امر سبب شد در دوران خشکسالی نقاط مختلف کشور با کاهش سطح آب های زیر زمینی مواجه شود.

بروز خشکسالی و تبعات حاصل از آن باعث شد ده ها هزار سوری که زمین های کشاورزی خود را از دست داده و گله های خود را نابوده شده می دیدند، فقیر و قحطی زده شده به دیگر شهرها روانه شوند و خشمگینانه برای هرگونه شورش و اعتراض آمادگی داشته باشند. جرقه اعتراض ها در 15 مارس 2011 در شهر «درعا» ـ در نزدیکی مرز اردن ـ در جنوب این کشور زده شد و هزاران نفر از مردم خواستار کمک دولت شدند. در خواست کمکی که متاسفانه با واکنش هوشمندانه دولت مواجه نشد. 

باید یادآوری شود که روزنامه نگاران و محققان متعددی به وجود ارتباط بین تغییرات اقلیمی و ناآرامی های سوریه اشاره داشته اند. برای مثال ویلیام پولک مشاور سابق وزارت امورخارجه آمریکا در مقاله ای تاکید می کند جنگ داخلی در سوریه از سال 2006 آغاز شد . زمانی که تغییرات اقلیمی خشکسالی گسترده ای را به سوریه تحمیل کرد. کریستین امانپور گزارشگر سی ان ان هم چندی پیش در این خصوص گزارشی منتشر کرد، وی در این گزارش با اشاره به اینکه سوریه در 5 سال گذشته شاهد یکی از سخت تررین خشکسالی های دوره مدرن بوده است این سؤال را مطرح می کند که  "آیا تامین آب باعث بروز خشونت ها در سوریه شده است؟" 

جمع بندی اینکه، بروز یکی از شدیدترین خشکسالی های قرون اخیر در سوریه که باعث بروز فقر گسترده بین کشاورزان و گله داران، جابحایی عظیم جمعیت روستایی و نارضایتی گسترده بین جوامع وابسته به کشاورزی شد می تواند در کنار دیگر عوامل  مختلف سیاسی، اقتصادی، از جمله عوامل زمینه ساز برای بروز نا آرامی های سوریه تلقی گردد.