چالش های روابط ایران و عربستان در دوران روحانی
با روی کار آمدن دولت دکتر روحانی در ایران به نظر می رسید که روابط ایران و عربستان به عنوان دو بازیگر مهم منطقه ای بهبود یابد. اما شواهد نشان دهنده این امر است که از سرگیری روابط میان دو کشور با موانع و مشکلات فراوانی همراه است. رقابت های منطقه ای دو کشور در منطقه خاورمیانه از مهم ترین موانع بر سر راه روابط فیمابین می باشد.
با انتخاب دکتر روحانی به ریاست جمهوری ایران انتظار می رفت در روابط منطقه ای ایران و عربستان گشایشی حاصل شود و از سیاست های تنش زای گذشته پرهیز گردد. یکی از اولین اقدامات برای توسعه روابط می توانست سفر دکتر روحانی به عربستان برای مناسک حج باشد. هرساله پادشاه عربستان برای روسای کشورهای اسلامی در ایام برگزاری مناسک حج دعوت نامه می فرستد اما با عدم سفر دکتر روحانی امیدها برای بهتر شدن روابط کم رنگ گردید.
عوامل مختلفی در تنش زایی روابط ایران و عربستان دخیل هستند اما عامل و مانع اصلی در روابط دو کشور مربوط به رقابت های منطقه ای دو کشور می باشد. در جریان تحولات عربی ایران و عربستان سعی در تاثیرگذاری بیشتر بر حوادث در راستای منافع خود داشتند. در حالیکه ایران این تحولات را ادامه راه انقلاب اسلامی ایران از سوی کشورهای عربی می دانست و از آن به بیداری اسلامی نام می برد در طرف مقابل عربستان سعودی سعی در حفظ متحدان خویش، مقابله با این حرکت ها و ترویج الگوی اسلام وهابی در منطقه داشت. ایران در جریان تحولات عربی به استثنا مورد بحرین و سوریه بیشتر نقش یک ناظر بیطرف را بازی می کرد. اما عربستان سعودی به دلیل اوضاع خاص داخلی مدافع حفظ وضع سابق در منطقه بود و در مقابل تحولات عربی قرار گرفت، زیرا نگران بود که این تحولات به این کشور بویژه به مناطق شیعه نشین نیز سرایت نماید.
رقابت میان ایران و عربستان به قبل از تحولات عربی بر می گردد. در افغانستان با سقوط طالبان، عربستان سعودی یکی از متحدین خود را از دست داد و دولت جدید این کشور روابط نزدیکی با ایران برقرار نمود. در عراق نیز همانند افغانستان تحولات به نفع ایران تمام شد. در حالیکه عربستان از متحدان حمله نیروهای ائتلاف به عراق بود و ایران موضع خنثی با تاکید بر حفظ یکپارچگی عراق را داشت اما حوادث بعد از دوران سقوط صدام حسین بیشتر به نفع ایران رقم خورد. دولت بعد از دوران صدام دولتی شیعی بود و روابط نزدیکی با ایران داشت و قدرت گرفتن کردها در این کشور و در اقلیم کردستان نیز بیشتر به نفع ایران تمام شد و عراق به زمره متحدین ایران در منطقه اضافه گردید. در واقع عربستان سعودی این بازی را نیز به ایران باخت.
اوضاع در منطقه در سال های اخیر بیشتر به نفع ایران تغییر یافته است. در لبنان نیز حزب الله به عنوان متحد ایران در منطقه در تحولات داخلی این کشور بیشترین نقش را ایفا می نماید در حالیکه احزاب سنی حامی عربستان با افول نقش مواجه شده اند.
اما به واقع رقابت اصلی منطقه ای میان ایران و عربستان سعودی با آغاز تحولات عربی شروع و در بحرین تقابل دو کشور آشکار شد.در حالیکه ایران از معترضین شیعی که در اکثریت هستند حمایت معنوی می کرد عربستان سعودی با تمام توان از رژیم حاکم این کشور حمایت نمود و در سرکوب معترضین به عنوان متحد بحرین شرکت کرد. در یمن نیز دو کشور دچار تقابل منافع شدند و همدیگر را متهم به دخالت در امور داخلی این کشور می نمودند. با آغاز اعتراضات شیعیان در عربستان که با سرکوب شدید همراه بود ایران اقدامات سرکوب گرانه رژیم سعودی را محکوم نمود و در مقابل عربستان سعودی هم ایران را متهم به حمایت از شورش ها و مداخله در امور داخلی این کشور می نمود.
اما بیشترین تقابل میان دو کشور در قضیه سوریه نمود پیدا کرد. ایران که سوریه را متحد استراتژیک خود در منطقه می داند از همان ابتدا با تمام توان به حمایت از حکومت این کشور پرداخت. سوریه در مقطع جنگ ایران با عراق از حامیان عرب ایران بود و در منطقه با ایران و حزب الله محور مقاومت در مقابل جریان عربی- غربی را تشکیل داده است. اعراب و بویژه عربستان که روابط حسنه ای با رژیم اسد نداشتند از آغاز شورش ها از اپوزیسیون این کشور حمایت مالی و نظامی گسترده ای نمودند و هدف نهایی و غایی خود را سقوط حکومت این کشور قرار داده بودند. در واقع صحنه داخلی سوریه به محل رقابت ایران به عنوان متحد سوریه و جریان عربی- ترکی به سرکردگی عربستان سعودی و ترکیه تبدیل شده است. عربستان از حامیان مداخله نظامی در این کشور می باشد در حالیکه ایران با تمام توان سعی در حفظ این متحد مهم منطقه ای خویش دارد. این دو سیاست متضاد هم در اجزاء و هم در کلیت خود نقیض همدیگر هستند و هر دو کشور حاضر نیستند به راه حلی میانه برسند.
در مناقشه هسته ای ایران نیز عربستان با جریان غربی مبنی بر محکومیت ایران و اعمال تحریم های سخت گیرانه همراهی کرده است. عربستان سعودی از برنامه هسته ای ایران به عنوان یک تهدید برای منطقه نام می برد و خواستار مقابله با آن و تشدید تحریم ها می باشد.
با تمام این تفاصیل مشخص است که در روابط دو کشور نقاط تنش آفرین فراوانی وجود دارد که نزدیکی دو کشور و برقراری روابط دوستانه را به امری مشکل و پیچیده تبدیل نموده است. در حالیکه سران میانه رو دو کشور در مناسبت های مختلف تمایل خود به گسترش روابط دوجانبه را ابراز می نمایند اما عوامل و موانعی مثل منافع متفاوت و متضاد دو کشور در منطقه راهی دشوار در بهبود و برقراری روابط دو طرف را ترسیم کرده است. ایران و عربستان به عنوان دو قدرت تاثیرگذار منطقه ای باید برای آینده روابط دوجانبه راهکارهای جدیدی ترسیم نمایند.