ایران قدرتمند: جبر تاریخی!

دکتر کیهان برزگر، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، در نوشتار زیر از قدرت منطقه ای ایران با "اقتصاد ایران" می گوید.

برخی بر هژمونی ایران در منطقه تأکید دارند. اما باید در مورد استفاده از کلمه "هژمونیک" محتاط باشیم. چرا که باری منفی دارد و به گونه ای تفکرات گسترش خواهانه را به ذهن می آورد. کلمه درست "قدرت منطقه ای" است. قدرت هژمون سعی می کند کشورهای یک منطقه را با محوریت تأمین منافع خود تحت نفوذ قرار دهد و این مسأله در دنیای چند قطبی فعلی مورد پذیرش نیست. همچنین شرایط هژمونی نیازمند پذیرش ایده آل های یک کشور توسط دیگران و وجود نهادها و ساختارهای شببه به هم است که در مورد وضعیت روابط کشورمان در درون منطقه خاورمیانه صادق نیست. در این راستا می توان به مثال هایی در مورد شکست تفکر هژمونیک اشاره کرد. آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم سعی کرد نوعی هژمونی در اروپا به وجود آورد. اما علی رغم ایده های مشترک غربی بین دو طرف و وجود نهادها و ساختارهای مشابه در این امر موفق نشد.

بنابراین در شرایطی که بعضی از کشورهای منطقه رقیب و حتی دشمن ما هستند و تلاش می کنند از افزایش قدرت طبیعی ایران جلوگیری کنند. طبیعی است که کشورمان به دنبال "هژمونی" نخواهد بود.

رقابت در قدرت 

کشورهایی مانند عربستان، مصر و حتی ترکیه نمی خواهند توازن سنتی قدرت به نفع ایران به هم بخورد. لذا آن ها اولین رقبای ما محسوب می شوند. البته وضعیت ترکیه در این میان متفاوت است. چرا که یک ادغام فزاینده اقتصادی مبتنی بر نیاز متقابل بین دو طرف (ایران و ترکیه) در جریان بوده و روابط سیاسی را مستحکم می کند. اما عربستان و مصر به طور سنتی خواهان مهار قدرت کشورمان بوده اند. اگر چه این امر مانع از بهبود روابط نخواهد شد. 

در عین حال به نظر می رسد تحولات منطقه ای مانند ظهور گروه تروریستی داعش و اتفاقات اخیر در یمن و سوریه، قدرت منطقه ای کشورمان را افزایش داده اند. این تحولات فضای جدیدی برای سیاست خارجی ایران فراهم کرده اند. نخست این که نشان داده اند دولت ملی در ایران قوی است و برای حفظ امنیت ملی خود هر کاری می کند. کمک ایران به عراق برای سرکوب داعش به وضوح این مسئله را نشان می دهد. دوم اینکه نشان داده اند ایده ها و جریان های افراطی هیچ فضایی برای بروز پیدا نمی کنند. چرا که ملت ما قوی و یکپارچه است. در واقع ایران هم قوت دارد و هم ایده و مصمم است که آن ها را جلو ببرد. این خود مشروعیت نقش یک کشور در صحنه بین المللی را افزایش می دهد. 

به موازات بازیگر مسلط خارجی در منطقه- یعنی آمریکا- ملاحظاتی برای نفع و امنیت متحدان منطقه ای خود- یعنی عربستان و به خصوص اسراییل- دارد. لابی های این کشور ها در آمریکا در حفظ توازن سنتی قدرت حتی به ضرر کشورمان بسیار فعال اند. طبیعی است که عربستان از نزدیکی ایران و آمریکا راضی نباشد، چرا که این نزدیکی را در درجه اول به ضرر منافع خود می بیند. البته نزدیکی محدود از نگاه عربستان مانعی ندارد. اما این که آمریکا در مذاکرات هسته ای به گونه ای منافع عربستان را در نظر نگیرد، طبیعتا از نگاه عربستان نگران کننده است. همچنین رژیم اسراییل خواهان انحصار هسته ای خود در منطقه خاورمیانه است. لذا تمام تلاش خود را در تضعیف روند و تداوم به نتیجه نرسیدن برنامه هسته ای ایران به خصوص از طریق تحریک به اعمال تحریم های جدید به کار می بندد.

با این همه تفاسیر، قدرت منطقه ای ایران یک جبر تاریخی است. کشورمان همه چیز دارد. اندازه، جمعیت، فرهنگ غنی، طبقه متوسط قوی، جغرافیای مهم، ظرفیت های اقتصادی گسترده و مهم تر از همه اراده و تصمیم و پیروی از رویکردهای مستقل درصحنه سیاست خارجی و روابط بین المللی. البته رقابت های دیگران به طور طبیعی ادامه می یابند. اما این نباید کشورمان را متوقف کند. به همان اندازه که دامنه قدرت ایران در همه حوزه ها افزایش می یابد، به همان اندازه هم باید با شأن بالاتر و مسئولیت پذیری بیشتر عمل کند. در واقع مسأله ایجاد و گسترش "اعتماد" در محیط منطقه ای بسیار مهم است. همچنین ملت ایران باید بر همین مبنا قدرت و ظرفیت تفکراتش را نسبت به اهمیت خود بالا ببرد. البته وظیفه دولت و روشنفکران است که این مهم نیاز به اتصال به حوزه های روشنفکری و مفهمومی و تولید فکر داد که هماهنگ با یک قدرت مستقل و با اعتماد به نفس عمل کند. البته این فرایند زمان گیر بوده، اما آینده روشنی قابل ترسیم است. 

منبع: ماهنامه اقتصاد ایران/ آذرماه 1393