بحران کرونا و فرصتی برای خلق روایت‌های نو

نویسنده: آنا یوسفیان، پژوهشگر مهمان

پس از گذشت تقریبا پنج ماه از ورود ویروس همه‌گیر کووید 19، بازیگری غیر دولتی و نامرئی به عرصه بین‌الملل و بروز صدمات اقتصادی و اعتباری، اولین و شاید مهم‌ترین پرسشی که به ذهن می رسد این است دورنمای روابط بین‌الملل در دوران پسا کرونا با توجه به فرصت ها و تهدید های به وجود آمده چیست؟

 برخی ازاندیشمندان همچون استفان والت بر قوی تر شدن ملی گرایی و پررنگ تر شدن نقش دولت ملی، به ویژه بعد از روی کار آمدن ترامپ و کنار زدن برخی از تعهدات بین المللی و همچنین آغاز جنگ تجاری با چین، را پیش بینی کرده اند. والت همچنان این مسئله را برای ارائه فهمی کارآمد از مسائلی که با شیوع ویروس کرونا بروز کرده مناسب می بیند.

برخی دیگر نیز تنها راه نجات از این بن بست را مانند آنچه پس از جنگ جهانی اول و دوم رخ داد، در پیش گرفتن مسیر همکاری و ایجاد نهادها و سازمان های تازه دیده اند. به عنوان نمونه، رابرت جی. شیلر فضای به وجود آمده از رنج و قهرمانی که در حال گسترش همزمان با ویروس هستند را مانند زمان جنگ عاملی برای گرد هم آوردن انسان‌ها درون کشورها و همچنین میان آنها به سبب وجود دشمنی مشترک بر می شمارد. او همه گیری کنونی را دلیلی برای امیدواری در جهت ایجاد انگیزه برای خلق نهادهای بین‌المللی جدید و فرصت مناسب تری برای شریک شدن در یک خطر مشترک میان کشورها می بیند.

اما در بین این دو دیدپاه می توان نگاهی دیگر متصور شد و آن ظرفیت های بالقوه ای است که می تواند منجر به تقویت پل‌های ارتباطی میان مردم  کشورهای متفاوت  و شاید فراتر از آن ایجاد بسترهایی مناسب جهت گفتگو در سطوحی بالاتر شود. اگر واکنش های پیش آمده از سوی کشورها و ملت‌ها از زمان آغاز بحران کنونی را در قالب «روایت» ببینیم، فرصتی برای خلق روایتی تازه با ظرفیتی برای بهره برداری در عرصه بین‌الملل برای کشورمان ایران وجود دارد.

تنها کمی پس از آغاز همه گیری ویروس کرونا روایت‌هایی در درون کشورها، میان دولت‌ها و ملت‌ها به وجود آمد. برخی از این روایت‌ها در بستری نمایان شد که از پیش به وجود آمده بودند. بذر روایت ملی گرایی مدت ها پیش در بسترهایی چون «برگزیت» و  «آمریکا نخست» کاشته شده بود. با این وجود، بحران کرونا به باور عده ای از تحلیل گران فرصتی برای چین جهت ارائه روایتی تازه ازخود درعرصه بین الملل فراهم کرد. چین با فراهم کردن کالاها و خدمات بهداشتی برای برخی کشورها  تصویری از یک رهبر جهانی ارائه داد که عده ای از صاحب نظران  آن را  دنباله روی از نقش رهبری ایالات متحده در قالب برنامه مارشال پس از جنگ جهانی دوم انگاشتند.

در خصوص روایت‌های میان قدرت‌ها  نیز شاهد پررنگ تر شدن رقابت هایی بودیم که می توان به روایت تازه ی میان آمریکا و چین در خصوص ماهیت ویروس کرونا و احتمال «ساختگی» بودنش اشاره کرد که از سوی طرفین  که موضوع اتهام واقع شد. می توان گفت چنین روایتی با توجه به زمینه روابط آمریکا و چین که از مدت ها قبل وارد رقابتی تکنولوژیک و همچنین جنگ تجاری شده اند، خیلی  دور از ذهن نبود.

از طرفی دیگر شاهد روایت هایی بودیم که اززمان آغاز شیوع ویروس کرونا میان بسیاری از ملت‌ها شکل گرفت و درشبکه‌های اجتماعی شاهد آن بودیم. تنها  چند هفته پس از آغاز درگیری ایران با ویروس کرونا شاهد پخش کلیپ هایی در توییتر از سوی مردم ایتالیا و چین برای ابراز همدردی با مردم ایران بودیم. کشورهایی که در یک زمان در بحرانی به میزان گسترده آسیب دیده بودند و به واسطه  یک درد مشترک با استفاده از فضای مجازی نگرانی و احساسات خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشتند.

در روز عید پاک یکی از هنرمندان مطرح ایتالیایی در سطح جهان اجرایی تحت عنوان "موسیقی برای امید"  داشت که با نمایش صحنه هایی از دیگر کشورهای اروپایی در آن همبستگی و همدردی مردم ایتالیا را به اشتراک گذاشت. این در حالی است که  درخارج از فضای مجازی میزان مطلوب همدردی حداقل از سوی کشورهای اروپایی در خصوص ایتالیا تا آن زمان رخ نداده بود. علاوه بر این در مقیاسی رسمی تر پاپ فرانسیس در تاریخ 20 مارس طی مراسمی ویژه در واتیکان برای  مردم ایتالیا و تمامی مردم جهان نیایش و دعای مخصوصی در آیین کاتولیک را به جای آوردند.

تحقیقات روانشناسی تجربی اینگونه مطرح می کنند که روایت ها از طریق ساز و کار انتقال بر باورها اثر می گذارند. با انتقال  داستان ها به مخاطبان احساسات و عواطفی بیدار می شوند که در درون روایت ها شکل می گیرند. ویژگی دیگر روایت ها ماهیت پویایی آنهاست که بر اساس تغییر شرایط به راحتی دگرگون می شوند. به عبارت دیگر، می توان از ماهیت سیال بودنشان برای تغییر جهت احساسات و عواطف و تصویرها بهره برد.

از سوی دیگر، در مطالعات روابط بین الملل ظرفیت روایت سازی را می توان به مولفه های قدرت نرم یک کشور نسبت داد. با توجه به مولفه های قدرت نرم ایران چه از نظر فرهنگی و چه از نظر مذهبی می توان بحرانی مانند کرونا را فرصتی مناسب برای خلق روایت هایی دید که به تبع آن پنجره هایی  برای گفتگو و همکاری در سطوح منطقه ای و حتی بین‌المللی گشوده شود. استقبال جهانی از اجراهای آنلاین اخیر هنرمندان  ایرانی در تالار وحدت و بازتاب آن در رسانه های خارجی و همچنین بازتاب نامه بین‌المللی هنرمندان ایرانی به همتایان خود در جهان  که توسط 270 هنرمند مشهور و برجسته ایرانی امضا شد ترجمه شده به زبان های انگلیسی، فرانسوی ، ایتالیایی، چینی و ژاپنی  یک نمونه است. با این پویایی، که مورد توجه روزنامه «موندو» ایتالیا هم قرار گرفت، می توان امیدوار بود که در فضای مجازی پر مخاطب تر نسبت به دوران پیش از شیوع ویروس کرونا، فرصت های زیادی در اختیار کشورمان برای بیان روایتی نو از «رویکرد ملی» خود در مواجهه با این ویروس همه گیر پدید آمده است.