تحریمهای آمریکا و مشکلات ارسال کالاهای بشردوستانه به ایران
نویسنده: طه اکرمی پژوهشگر مهمان
در ماه‌های اخیر، وضعیت اضطراری در کشورهای مختلف جهان نظیر چین، روسیه، آمریکا، ایران، عربستان، آلمان، انگلیس و ... اعلام شده است و این ویروس تقریبا در همه کشورهای جهان مشاهده شده است. این ویروس نظم و روال موجود در همه کشورهای جهان را که تا پیش از آن، بر کشورها حاکم بود به زیر سوال برده و مدل های جدید مدیریت بحران را در این کشورها شکل داده است. در مورد کشورمان، تحریم های آمریکا و مشکلات ارسال کمک های بشر دوستانه موضوع را حتی پیچیده‌تر کرده است.
اما شیوع چنین مواردی در جهان مسبوق به سابقه است و میتوان به طاعون بزرگ و سپس آنفولانزا و موارد دیگری نظیر سارس و مرس نیز اشاره کرد. طاعون بزرگ در سال‌های 1351-1356 شیوع پیدا کرد و جمعیت زیادی را در سطح جهان قربانی خود کرد و پس از آن، آنفولانزا بود که به علت درگیر بودن کشورها در جنگ جهانی توجه چندانی به آن نشد. مورد اخیر از شیوع جهانی یک ویروس، مورد ویروس کرونا است که تا کنون (زمان نگارش مقاله)، 2972548 مبتلا و 205957 کشته در سرتاسر جهان در پی داشته است.
شیوع ویروس کرونا در سطح جهان، باعث شد تا نبود و یا کمبود اقلام دارویی علی‌الخصوص در کشورهای غربی کاملا به چشم آید و کشورها در مقابله با آن، به سیاست‌هایی نظیر کاهش فاصله اجتماعی و قرنطینه روی بیاورند. در ایران نیز اوضاع یکسان بود و پس از ورود ویروس کرونا به ایران و اعلام رسمی مقامات بهداشتی کشور در این رابطه، اوضاع برای جمهوری اسلامی ایران که تحت فشارهای ظالمانه آمریکا و سیاست به اصطلاح فشارحداکثری آمریکا قرار داشت، همانند سایر کشورهای جهان، دشوار بود.
از این رو و با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشورمان، دولت جمهوری اسلامی ایران ضمن درخواست کمک 5 میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول، لغو تحریمهای غیرانسانی آمریکا را به منظور تقویت توان مقابله با کرونا در کشور، خواستار شد. پس از این درخواست، مقامات آمریکایی بار دیگر اظهار نظرهای شدیدالحنی علیه ایران داشته و حاضر به لغو تحریم‌ها حتی دردوره کرونا نیز نشدند.
از سوی دیگر، گزارش‌های فصلی دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) نیز بیان میکند که این کشور مجوزهایی را که به شرکت‌ها برای صادرات اقلام خاص پزشکی به ایران می‌دهد، کاهش داده است که برخی از این اقلام عبارتند از دستگاه تولید اکسیژن، ماسک تنفسی، سی تی اسکن و تجهیزات ضدعفونی که این اقدام، هم کادر درمان و سلامت و هم عموم مردم ایران را تحت تاثیر خود قرار داده است.
این در حالی است که وزیر امور خارجه آمریکا، مایک پمپئو بیان کرده است که تحریمهای آمریکا علیه ایران شامل اقلام بشردوستانه و دارو نمی‌شود. از این روی، برخی از سناتورها و نمایندگان کنگره آمریکا نظیر الهان عمر، نماینده دموکرات ایالت مینه‌سوتا، الکساندریا اوکاسیو کورتز نماینده دموکرات ایالت نیویورک، باربارا لی نماینده دموکرات ایالت کالیفرنیا، برنی سندرز سناتور مستقل ایالت ورمانت و اد مرکی و الیزابت وارن، سناتورهای دموکرات ایالت ماساچوست در سنا، با ارسال نامه ای وزیرخزانه داری و وزیر امور خارجه آمریکا، خواستار لغو تحریمهای آمریکا علیه ایران (با توجه به شیوع ویروس کرونا در این کشور) شدند.
با این وجود، برخی کشورها به ایران در مقابله با کرونا کمک کرده‌اند که شامل کویت، قطر، امارات، ترکیه، ژاپن، ازبکستان، چین، اتحادیه اروپا و فرانسه، انگلیس، آلمان، اتریش و ... میشوند و این امر بیانگر امکان همکاری میان کشورها و تقویت روابط دوجانبه در رابطه با موضوعاتی از این قبیل است.
اما با فرض لغو موقتی برخی تحریمهای آمریکا و فراهم شدن امکان ارسال کمکها و کالاهای بشردوستانه به ایران، مشکلات دیگری هم در این مسیر وجود خواهند داشت. نخستین مشکلی که در این راه وجود دارد، تردید و نگرانی شرکت ها از همکاری با ایران است. شرکت‌ها برای همکاری و شروع یک همکاری با کشوری، نیاز به برنامهریزی بلند مدت دارند و نه مجوز چند ماهه همکاری و آن هم تحت شرایط خاص. علاوه بر آن، شرکت‌ها دقیقا نمیدانند چه اقلامی از تحریم‌ها معاف شدهاند و چه اقلامی معاف نشدهاند (این چیزی است که در وضعیت فعلی با آن روبرو هستیم) و آمریکا نیز ابهام‌های زیادی را در این رابطه ایجاد کرده است.
مشکل دوم آن است که مجوزها به صورت کامل داده نمی‌شوند و بعضی موارد شامل تحریم ها میشوند. این مورد نیز مانع از رسیدن همه اقلام مورد نیاز به کشور خواهد شد و مجددا مشکل دارو همچنان وجود خواهد داشت.
سوم اینکه مسیر و کانال قانونی چندانی برای پرداخت هزینه و خرید اقلام مورد نیاز که تحت تحریم آمریکا هستند، برای ایران وجود ندارد. همچنین لازم به ذکر است که اضافه شدن ایران به لیست سیاه اف. ای. تی. اف، تبادلات مالی را مشکل‌تر از گذشته نیز کرده است؛ از نمونه‌های این مورد میتوان به باز شدن کانال تجاری بین سوئیس و ایران و آماده شدن بستر ساز و کار مالی جهت تحویل کالاهای انسان‌دوستانه، تامین اقلام کشاورزی، غذایی، دارویی و تجهیزات پزشکی اشاره کرد.
چهارم اینکه ایران پولی برای پرداخت (حتی در صورت وجود کانال‌های پرداخت) ندارد و این موضوع، مشکل را دوچندان کرده است؛ ایران در سال‌های اخیر تحت فشارها و تحریمهای شدید آمریکا قرار داشت و لذا درآمد آن خصوصا از طریق صادرات نفت، به میزان بسیار زیادی کاهش یافته است.
پنجم، می توان گفت ارسال محموله و کالا به ایران، تقریبا غیر ممکن و یا بسیار پیچیده است که این امر نیز خود مانعی در جهت ارسال کالاهای بشردوستانه است و آمریکا باید تحریمهای مربوط به این مورد را نیز به صورت بلند مدت و نه کوتاه مدت، حذف کند.
در نهایت به نظر می‌رسد که مشکل ایران با لغو موقتی تحریم‌ها و معافیت‌ها و مجوزهای جزئی، حتی در کوتاه مدت نیز حل نخواهد شد و بنابراین باید به دنبال راه حلی دیگر گشت. به عنوان مثال، با توجه به رویکرد فعلی دولت ترامپ نسبت به نهادها و سازمان‌های بین‌المللی، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند روند اعتمادسازی و تلاش برای تاثیرگذاری در این نهادها را بیش از گذشته، در پیش گیرد. همچنین جمهوری اسلامی ایران باید به دنبال یافتن جایگزین‌های دیگری برای آمریکا بوده و تلاش کند تا با فعال‌سازی دیپلماسی منطقه‌ای خود، روابط خود با کشورهای همسایه را نیز بهبود بخشد.