گزارش نشست گروه روندهای فکری در ایران و خاورمیانه «آسیب شناسی مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در ایران امروز»

نویسنده: سمیه ملکی، عضو گروه روندها و جریان های فکری

موضوع مشارکت سیاسی نیروهای اجتماعی و به خصوص مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان همواره از موضوعات محوری در جامعه ایرانی بوده است. حسب چنین اهمیتی نشستی تخصصی با عنوان «آسیب ­شناسی مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در ایران امروز» روز چهارشنبه 29 بهمن­ ماه ۱۳۹۹ از ساعت 16 الی 18 بعدازظهر، توسط گروه مطالعاتی روندهای فکری در ایران و خاورمیانه،  پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد. این نشست علمی با حضور خانم زهرا نژادبهرام عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر تهران، خانم شیده شادلو عضو گروه روندهای فکری، خانم نیلوفر چینی چیان مدرس دانشگاه و محقق حوزه زنان، خانم هدیه میرترابی عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق، با مدیریت خانم سمیه ملکی پژوهشگر مهمان در گروه روندهای فکری و علاقه­مندان به این حوزه در بستر فضای مجازی برگزار گردید. آنچه می­خوانید تصویری کلی از مباحث مطرح شده در جلسه مذکور است که توسط مدیر نشست ارائه شده است.

سمیه ملکی

مسأله چیستی، کیفیت و تبعات مشارکت سیاسی، همواره منشاء مجادلاتی وسیعی در حوزه های فلسفه سیاسی و جامعه­شناسی سیاسی معاصر بوده است. علاوه بر این در چارچوب سنت­های ایدئولوژیکی مختلف، نظریه پردازانِ مدل های دموکراسی در جامعه شناسی سیاسی نیز از نظرات مختلفی در خصوص مسائل پیرامون مشارکت دفاع کرده اند. بنابراین موضوع مشارکت سیاسی از مسائل مهم در هر جامعه سیاسی به شمار می­آید و حسب چنین اهمیتی گروه روندهای فکری موضوع مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در ایران امروز را به بحث و بررسی گذاشته است. در ابتدای این جلسه سمیه ملکی به عنوان مدیر نشست مباحثی مقدماتی را در خصوص مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان و اهمیت آن بیان نمودند و در ادامه هر یک از سخنرانان در مدت کوتاهی مباحث موردنظر خود را بیان داشتند. در ادامه نکات کلیدی هر یک از اساتید و سخنرانان محترم در این جلسه مطرح خواهد شد:

زهرا نژاد بهرام

خانم نژادبهرام از فعالان سیاسی و اجتماعی حوزه زنان محسوب می­شود که علاوه بر مطالعات و پژوهش های صورت داده در عرصه علمی به صورت نشر کتاب، در حوزه سیاستگذاری نیز دارای فعالیت می­باشند. به نظر ایشان موضوع مشارکت سیاسی زنان از مقولات بسیار مهم در جهان امروز است که در بسیاری از مراکز علمی، اندیشکده ها و پژوهشکدهای علمی دنیا مورد بحث و توجه قرار دارد. خانم نژادبهرام بیان داشتند که به دلیل علاقه شخصی به موضوع مطالعات زنان ورود کرده و آثاری علمی نیز در این خصوص منتشر کرده است. به زعم این فعال حوزه زنان، موضوع مشارکت سیاسی زنان در حوزه های پارلمانی، نمایندگی مجلس، مدیریت ارشد کشور، مدیریت و فعالیت در بخش های خصوصی قابل توجه و بررسی است. از نظر خانم نژادبهرام در آسیب شناسی از موضوع مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان عوامل مختلفی مانند عوامل دینی، قواعد عرفی، قواعد حقوقی، عوامل فرهنگی، عوامل اجتماعی، عوامل سیاسی و اقتصادی نقش دارند. ایشان بیان داشتند که همواره با این پرسش مواجه بوده ام که چه عواملی سبب کاهش نرخ مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در ایران امروز است؟

ایشان در پاسخ بیان داشتند که در ابتدا فکر می کردم که مسائل مذهبی و عرفی عامل این محدودیت است و همین امر باعث شد که به سمت گفتگو با مراجع دینی نیز بروم. اما بعد از گذشت زمان به این سمت حرکت کرده ام که به نظر می­رسد نقش عوامل اقتصادی نیز تعیین کننده است. از نظر خانم نژادبهرام عامل اقتصادی نقش بسیار مهمی در کاهش و افزایش نرخ مشارکت زنان دارد. در واقع ایشان میان دو حوزه اقتصاد و توانمندی اقتصادی زنان و مشارکت آنها در عرصه عمومی رابطه معناداری احساس می کند. در این راستا به نظر می رسد اشتغال زنان و استقلال مالی آنها می­تواند در گسترش مشارکت این طیف از جامعه راهگشا باشد. همچنین از لحاظ مصداقی نیز خانم نژادبهرام به عدم حضور بانوان در مناصب کلیدی سیاسی در نظام سیاسی اشاره کردند. همچنین از نظر ایشان در احزاب سیاسی موجود در کشور نیز نوعی مردسالاری حاکم است. از طرف دیگر ایشان اشاره داشتند که در کل دولتهای بعد از انقلاب اسلامی ما فقط یک وزیر زن در کابینه های مختلف دولتی داشته ایم. این در حالی است که از نظر این فعال حوزه زنان، رهبران ارشد نظام جمهوری اسلامی بر مشارکت و حضور زنان همواره تاکید داشته اند. بطور کلی به زعم خانم نژادبهرام سیاست مردانه، تشکیلات حزبی مردسالارانه، خانواده سنتی اندیش، جامعه ضعیف از جمله مهمتری عوامل و موانع مشارکت سیاسی زنان در ایران امروز به شمار می­آیند.

نیلوفر چینی چیان

خانم نیلوفر چینی چیان سخنران دوم این نشست علمی بودند که با رویکردی اندیشه ای و ذیل موضوع عدالت اجتماعی به موانع و مشکلات حوزه مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در ایران امروز پرداختند. از نظر این مدرس دانشگاه، مهمترین عنصر در مشارکت سیاسی زنان عدالت اجتماعی است و برقراری عدالت در ابتدا منجر به توسعه و سپس گسترش نرخ مشارکت سیاسی زنان خواهد شد. از نظر خانم چینی چیان هدف اصلی توسعه حذف محدودیت ها و افزایش دامنه انتخاب انسانهاست. از این حیث اگر عدالت اجتماعی برقرار شود بدون شک منجر به گسترش توانمندی و مشارکت زنان در جامعه خواهد شد. ابتنای بحث های ایشان بر اندیشه های آمارتیاسن اقتصاددان معاصر بود که در حوزه قابلیت بحث های مهمی را مطرح ساخته ­اند.

به زعم خانم چینی چیان، بحث های آمارتیا سن از این رو مهم است که این متفکر توانمندسازی را عاملی مهم در فرایند توسعه اجتماعی می داند. همچنین این مدرس دانشگاه و محقق حوزه زنان در بخش دیگری از بحث هایشان بر این موضوع تأکید داشتند که در هر گونه مشارکت سیاسی زنان نباید نقش عوامل فرهنگی و سنتی را نادیده انگاشت. به زعم ایشان باید مسائل زنان در جامعه امرز ایران را حسب عناصر فرهنگی مورد توجه و بررسی قرار داد.

هدیه سادات میرترابی

سومین سخنران این نشست تخصصی خانم هدیه سادات میرترابی عضو هیئت علمی گروه حقوق دانشگاه آزاد واحد تهران شرق بودند. رویکرد ایشان در خصوص موضوع نشست حقوقی بود و با ابتنای بر مبانی و قواعد حقوقی به آسیب شناسی از وضعیت مشارکت سیاسی زنان در ایران امروز پرداختند. از نظر این استاد دانشگاه، مشارکت به معنای درگیر بودن و شرکت کردن است و مشارکت یکی از ملزومات تکامل و دموکراسی است. به زعم خانم میرترابی مهمترین بعد مشارکت بعد سیاسی آن است. تعاریف متعددی از مشارکت سیاسی نیز ارائه شده است و شاخص هایی چون عضویت در احزاب، رای دادن، انتخاب کردن، سهیم شدن در سیاست و قدرت از جمله مهمترین شاخص های بحث مشارکت است. خانم میرترابی با ابتنای بر رویکرد حقوقی بیان داشتند که در قانون اساسی واژه مشارکت سیاسی به صراحت بیان نشده است. فقط در دو اصل 4 و 29 قانون اساسی به مشارکت مردم و مشارکت اقتصادی اشاره شده است. همچنین به نظر ایشان در اصول 6 و 56 قانون اساسی به آرای عمومی اشاره شده است. لذا از نظر این استاد حقوق ما در این اصول نیازمند تفسیر قانون هستیم تا زمینه مشارکت بیشتر زنان فراهم گردد. همچنین ایشان بیان داشتند که در قانون کار به موضوع زنان توجه شده اما در قانون مدنی بحث برابری به خوبی جا نیافتاده است.

همه این امور در حالی است که به زعم خانم میرترابی در سطح بین المللی و در کنفرانس های علمی مختلف در سطح جهانی بر افزایش نرخ مشارکت سیاسی زنان تاکید شده است. به زعم ایشان زنان در وقایع سیاسی مختلف مانند انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی نقش داشته اند، همچنین رهبران ارشد نظام جمهوری اسلامی نیز بر مشارکت و حضور زنان در عرصه سیاسی تاکید دارند، اما با این وجود مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان با چالش های مختلفی مواجه است.

در نهایت از نظر خانم میرترابی، تقویت فرهنگ سیاسی، تجدیدنظر در قوانین موجود، اصلاح نگرش های منفی، پذیرش و شناسایی توانایی زنان و اتخاذ نگرش های جدید می تواند در گسترش مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان ایرانی مثمرثمر واقع شود.

شیده شادلو

خانم شادلو عضو گروه روندهای فکری مرکز مطالعات خاورمیانه آخرین سخنران این نشست بودند که با رویکردی روندشناسانه به وضعیت مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان ایرانی پرداختند. خانم شادلو از جمله محققانی است که هم به جهت علمی و هم اجرایی دارای فعالیت های دقیقی در حوزه زنان هستند. به نظر این پژوهشگر حوزه مطالعات زنان، مشارکت سیاسی در اصل به معنای فعالیت در تصمیم گیری سیاسی است. به نظر خانم شادلو مشارکت زنان در دو سطح نخبگان و توده قابل بررسی است. از نطر ایشان مشارکت سیاسی زنان در ایران بیشتر در سطح توده مورد توجه بوده است.

در انقلاب، در انتخابات، در افزایش جمعیت، در تقویت و استحکام نظام سیاسی بر نقش زنان توجه شده است. اما در سطح نخبگان مشارکت سیاسی زنان کمتر مورد توجه بوده است. از نظر این محقق حوزه زنان، در دوره های تاریخی مختلف در تاریخ معاصر ایران زنان همواره دارای فعالیت سیاسی و اجتماعی بوده اند. بطور نمونه، مشارکت زنان در فرایند انقلاب اسلامی، وجود زنان اسیر در جنگ، تشویق زنان برای اعزام همسران و پسران به جبهه­ های جنگ، بخشی از تاریخ مشارکت زنان در ایران معاصر است. اما در عرصه واقعیت مشارکت سیاسی آنان با چالش هایی مواجه است.

در این نشست علمی مخاطبان مختلفی از نقاط مختلف کشور بواسطه مجازی بودن جلسه حضور داشتند. این جلسه علمی با پرسش و پاسخی مختصر میان مخاطبان با سخنرانان به پایان رسید. لازم به ذکر است که مطالب تفصیلی این جلسه در کتاب سال گروه روندهای فکری انتشار خواهد یافت.گروه مطالعاتی روندهای فکری پژوهشكده مطالعات استراتژیک خاورمیانه امیدوار است چنین آثار و نشست ­هایی بتواند در حل و فصل معضلات جامعه، کشور ایران و به خصوص مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان نقش مفیدی داشته باشند و راههای برون رفت از معضلات موجود را بگشایند. بدون تردید مسائل و معضلات هر حوزه تنها توسط محققان و متخصصان آن حوزه قابل حل و فصل است و این امر یعنی پرداختن به موضوع مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در ایران امروز بیش از هر چیز نیازمند مشارکت جامعه علمی، اساتید و پژوهشگران حوزه زنان است.