بازگشت ریچارد نفیو؛ شمشیر دولبه

حمیدرضا اکبرپور ، دکتری حقوق بین­ الملل عمومی و عضو گروه اقتصاد سیاسی تحریم

به طور قطع، تحریم ‌های هسته‌ای اعمال شده بر ایران در دوره اوباما را می‌توان گسترده‌ ترین نوع اعمال تحریم علیه یک کشور دانست. ریچارد نفیو از طراحان اصلی و برجسته این تحریم ‌ها است که کارشناس امور تحریم‌ها و امنیت بین‌الملل و عدم اشاعه تسلیحات در وزارت امور خارجه آمریکا در دوران اوباما بود. بعد از چهار سال دوران ریاست جمهوری ترامپ که حواشی بسیاری را به دنبال داشت و به ویژه در زمینه تحریم ‌ها، تحولات جدیدی رخ داد، نفیو دوباره در دوران بازگشت دموکرات ‌ها به کاخ سفید فراخوانده شد. وی این بار به عنوان معاون نماینده ویژه آمریکا در امور ایران منصوب شده است تا در کنار رابرت مالی، نقشی تعیین کننده در شکل ‌دهی روابط ایالات متحده با ایران بر عهده گیرد. به طور کلی، با توجه به نقش نفیو در دولت اوباما، این انتصاب را می‌توان از دو منظر متفاوت مورد تحلیل قرار داد:

نقش اول، نقشِ تحریمی و شناخته شده برای نفیو است. این نقش با توجه به جایگاه ویژه او در تحریم‌های دوران اوباما قابل تصور است. نفیو در کتاب هنر تحریم‌ها، از تحریم به عنوان یک ابزار اصلی و موثر در سیاست خارجی نام برده است. البته باید به این نکته اذعان داشت که اگر نفیو در این بستر ایفای نقش کند، سیاست تحریمی متفاوتی را از دوران ترامپ در پیش خواهد گرفت. در واقع، او منتقد تحریم‌های دوران ترامپ و سیاست فشار حداکثری بود و معتقد به ضرورت استفاده هوشمند از ابزار تحریم است. بر همین اساس، انتخاب او در زمینه اجرای راهبرد تحریم هوشمندانه، برای ایالات متحده منطقی به نظر می­رسد. به ویژه آن که جو بایدن به روال دموکرات‌ ها و رییس جمهور مطبوع خود اوباما، قصد دارد فشار هدفمند و هوشمندانه را جایگزین سیاست فشار حداکثری ترامپ کند. بایدن و مشاوران او به خوبی می‌دانند که استفاده مفرط و بی‌برنامه از تحریم‌ها می‌تواند به ضدضربه‌ شدن کشور هدف منجر شود. به همین دلیل، آن­ها برای همراه کردن کشورهای اروپایی با سیاست‌های آمریکا علیه ایران و تاکید بر چندجانبه‌گرایی و فاصله از یکجانبه‌گرایی آمریکای ترامپ، نیازمند کنار گذاشتن سیاست فشار حداکثری هستند.

نقش دوم نفیو، نقشِ تحریم‌ شکن است. این نقش با توجه به حضور نفیو در مذاکرات اولیه منجر به برجام، قابل تصور است. او در مقدمه کتابش معتقد است که هر چند تحریم‌ها به عنوان ابزاری در خدمت سیاست خارجی شناسایی شده اما ابزاری مستقل نیست و تحریم ‌ها زمانی می‌توانند اثرگذار باشند که در یک استراتژی کامل و با در نظر قرار گرفتن جنبه‌های دیپلماسی، همکاری بین‌المللی و تقویت فشار، ادغام شوند. امری که در فضای کنونی و با توجه به بستر برجامی و تمایل کشورهای مشارکت کننده و جامعه بین­ الملل به حفظ و اجرای آن، فاقد تاثیر مدنظر نفیو است. به همین دلیل، او معتقد است که دولت ترامپ، تحریم کننده خوبی نبوده است. از سوی دیگر، نفیو به کمیت و کیفیت تحریم‌ها نیز توجه ویژه دارد و نقد اساسی بر تحریم‌های بی‌رویه و کشنده ترامپ دارد. به اعتقاد او، نباید تحریم‌ها به لحاظ کیفی و کمی در مدت زمان محدودی افزایش چشمگیری داشته باشند تا حدی که ناامیدی محض، کشور تحریم‌شونده را فرا گیرد و عملاً قدرت بازیگری آن را ساقط کند. مثال بارز او در این زمینه، کشور عراق در دوران صدام است.

بر همین اساس، به نظر می‌رسد با توجه به زمینه فراهم شده در برجام، نفیو خواهان افزایش تعهد ایران در مقابل گام‌های کاهش تحریم ایالات متحده باشد تا توان بازیگری ایران را تقویت کند و زمینه چانه‌زنی و دیپلماسی را زنده نگه دارد. البته که این امر از دیدگاه نفیو می‌تواند در چارچوب بسترسازی برای گفتگو در سایر زمینه‌های اختلاف میان ایران و ایالات متحده دیده شود. علاوه بر مواردی که گفته شد، همکاری نفیو با رابرت مالی نیز این ظن را تقویت می‌کند که این بار او نقش تحریم‌شکن را ایفا و در راستای سیاست‌های رابرت مالی و مکمل او در ترسیم چشم­انداز روابط آتی ایران و ایالات متحده حرکت خواهد کرد.

با این تفاسیر، به نظر می­ رسد به کارگیری نفیو توسط بایدن به مثابه شمشیری دولبه است که بسته به کنش ایران و واکنش ایالات متحده، می‌تواند عامل تأثیرگذاری در جهت کاهش تحریم‌ها یا افزایش آن از طریق هوشمند سازی تحریم‌ها باشد.

جهت ارجاع علمی:

حمیدرضا اکبرپور، «بازگشت ریچارد نفیو؛ شمشیر دولبه»، تاریخ انتشار درسایت: 99/12/25